De Ware Tijd Literair blikt terug en vooruit
Het jaar 2024 is nu toch echt begonnen, maar 2023 davert nog na. De redacteuren van de Literaire Pagina, Hilde Neus en Jerry Dewnarain, blikken op de rand van het jaar terug en vooruit.
2023 was het jaar van de slavernijboeken, er is in Nederland heel veel verschenen vanwege het jubileumjaar waarmee 160 jaar geleden, in 1863, de Emancipatie werd ingeluid. Ook die boeken zullen langskomen in 2024, want we hebben nog lang niet alles besproken. Op deze Literaire Pagina verder: herinneringen aan Eva-Essed Fruin, die recentelijk is overleden, enkele boeken die mythes over de decembermoorden ontkrachten, een vertaling van een boek van Astrid Roemer, en de postume uitgave van Frank Martinus Arion met vertaalde sonnetten van Shakespeare.
In Memoriam: Eva Essed-Fruin
Eva Essed werd in 1929 geboren in Jakarta (Indonesië). Ze studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Ze heeft enorm veel betekend voor het onderwijs in Suriname. Ze gaf les op de AMS, maar ook op het toen net opgestarte Lyceum. Tot 1987 was zij directrice van het Instituut voor de Opleiding van Leraren (IOL) te Paramaribo en tot 1994 cursusleider Nederlands aan datzelfde instituut. Sinds 2005 maakte ze deel uit van de redactie van het tijdschrift voor Surinamistiek, Oso, een voor een breed lezerspubliek toegankelijk tijdschrift met artikelen, boekrecensies, debat en commentaar.
Eva Fruin publiceerde onder meer Children and Youth in Surinam (Unicef-rapport 1960); De veranderende status van het Sranan en De Surinamismen, een linguïstisch-didactisch probleem (in De talen van Suriname’, 1983) en Lou Lichtveld en Suriname’s nationale symbolen (in de Oso van 2000).
Een van de laatste interviews met Eva (2019) is terug te lezen in de Parbode. Ze doet hier uitgebreid verslag van haar werkzaamheden in Suriname en de gebeurtenissen rondom de decembermoorden, toen ook Frank Essed was opgesloten. Volgens haar keek Nederland met gesloten ogen toe hoe diverse ministers en parlementariërs van de weggeschoten regering-Arron in het najaar van 1981 zonder enige vorm van proces werden opgesloten, mishandeld en gemarteld. Haar echtgenoot Frank Essed kwam pas vrij na persoonlijke interventie van Amnesty London. Hij zou anders niet zijn vrijgekomen. Eva schreef gedichten over de gruwelijkheden die haar echtgenoot tijdens zijn gevangenschap werden aangedaan. Over deze periode publiceerde zij Bittere amandelen, een poëtische kroniek uit de jaren ‘80 en ‘81. (Paramaribo: Anansi, 1990).
Koel je verdriet
Tot ijskoude haat
Of droog het
Tot de bittere amandel
Van een gedicht
Veel van haar teksten over de Nederlandse taal, maar ook over Sranan en literatuur, zijn terug te vinden op de site van de Data Base Nederlandse Letteren (dbnl.org). In Paramaribo had ze als adres: P.O.B. 3. Dit geeft wel aan hoe lang ze met Suriname verbonden was. Eva Fruin is vlak voor kerst 2023 overleden.
[Hilde Neus]
Decembermoorden
Ook stond 2023 in het licht van de veroordeling van de decembermoorden. Politiek verantwoordelijke, Desi D. Bouterse en vier van de medeplegers hebben een wettelijk vonnis horen uitspreken. Wie dat vonnis woordelijk wil teruglezen, kan dat doen door hier te klikken.
Ellen de Vries heeft enkele belangrijke naslagwerken geschreven. Mediastrijd om Suriname, (2017), heeft een veelzeggende ondertitel: van mythemakers tot nieuwsverduisteraars. Deze uitgave laat zien hoeveel er aan onwaarheden is geschreven over de turbulente geschiedenis tussen 1975 en 1992. En helaas zijn er daarna nog meer verhaaltjes bijgekomen. Wie zegt dat bepaalde zaken onduidelijk zijn over de decembermoorden, raad ik aan om dit boek te lezen. Maar ook haar latere uitgave Hans Valk. Over een Nederlandse kolonel en een coup in Suriname, (1980), waarin zij uitweidt over de vermeende bemoeienis van kolonel Valk bij de coup, geeft veel duidelijkheid. In een bijlage gaat ze in op de ‘geheime documenten’ waar men nog steeds over praat. Dan blijkt dat zij die na onderzoek bijna geheel heeft kunnen achterhalen. Mensen die Nederland de schuld van alles in de schoenen willen schuiven, raad ik aan dit boek te lezen. Alleen de bijlage over de ‘geheime documenten’ werkt al verhelderend genoeg.
Het verbaast me dat ik op de radio nog steeds moet horen vanuit diverse partijen dat het niet duidelijk is wat er is gebeurd tijdens de coup, of in december 1982, of dat bepaalde archieven niet zijn in te zien. Deze uitspraken haalt de Vries grotendeels onderuit. Op haar website is een sneak peek te bekijken: klik hier.
Elke persoon die meer wil weten – met bijgaande bronnen – kan ‘decembermoorden’ intypen in google. Onderaan het wikipedia-document kunnen dan allerlei bronnen worden aangeklikt, ook uit die periode. En laten we niet vergeten dat vertegenwoordigers van de Organisatie of American States (OAS) al vroeg in 1983 een bezoek brachten aan Suriname en rapportage deden van de decembermoorden. Ook dit rapport is in extenso op de website van OAS te vinden. Voert u OAS in, en vervolgens op de zoekbalk Suriname 1983, en u vindt deze rapporten die toen zijn opgemaakt in het Spaans en het Engels. Lijkt mij duidelijk genoeg.
[Hilde Neus]
Astrid Roemer vertaald
Over de gekte van een vrouw van Astrid Roemer (uitgekomen in 1982) is onlangs vertaald in het Engels door Lucy Scott. Ondanks dat dit boek al lang geleden is gepubliceerd in het Nederlands, heeft het nu grote indruk gemaakt in het Engels en zelfs de National Book Award Long List gehaald. Dit is een Amerikaanse literaire prijs voor vijf categorieën: fictie, non-fictie, poëzie, jeugdliteratuur én vertaalde literatuur. Het boek is uitgegeven door Two Lines Press. Uit deze prijs blijkt de waardering voor een roman, die nog steeds uiterst actueel is. Het verhaal heeft als hoofdpersonage een Surinaamse vrouw in Suriname die aan een slecht huwelijk ontsnapt en voortaan haar eigen beslissingen wil nemen. Deze klassieker is een favoriet van de LGBT-gemeenschap geworden. De reden voor de vertaling nu, is ongetwijfeld het feit dat Roemers werk met de meest belangrijke Nederlandse literatuurprijzen is bekroond. Overigens is er ook een nieuwe roman van haar uitgekomen, DealersDochter, over vijf verschillende personages die allen grote keuzes te maken hebben in hun leven. De verhaallijnen komen samen in overdenkingen over ras, samenleven en bewaren van geluk. Overigens is het dit jaar 50 JAAR GELEDEN dat Roemer haar eerste roman publiceerde en we zullen daaraan dus veel aandacht besteden op de Literaire Pagina.
[Hilde Neus]
Gedichtenbundel Frank Martinus Arion postuum uitgegeven
Ter herdenking van de 87ste verjaardag van de Curaçaose schrijver Frank Martinus Arion (2015 †) is zijn laatste gedichtenbundel postuum uitgegeven door echtgenote Trudi Martinus-Guda. Zij trof de gedichten aan in een lade in de werkkamer van de schrijver. Aanvankelijk was zij op zoek naar archiefmateriaal bestemd voor de nog uit te geven biografie van Frank Martinus Arion door biografe Mineke de Vries.
De bundel, Poesia Soneto genaamd, bestaat uit 10 gedichten over de procreatie, vertaald door Frank Martinus Arion uit The Complete Works of Shakespeare Sonnets, 14 liefdesgedichten (de meeste geschreven in sonnetten), één gedicht naar aanleiding van een illusie op een avond (Mi tin gana di mirabu) uit 1968 en een vertaling van de Marialegende Beatrijs (Ser Betris) door Arion naar het Papiamentu (1968) met drie tekeningen van Eb Marcano. De hele bundel is Papiamentstalig.
De officiële presentatie van de bundel vond plaats op 15 december 2023 in de aula van de University of Curaçao (UoC). Trudi Martinus-Guda leidde de avond in. Zij gaf een korte geschiedenis van de totstandkoming van de bundel zoals hierboven vermeld. De professoren aan de UoC, Liesbeth Echteld en Ronny Severing, hielden elk een korte presentatie. Echteld boog zich over drie werken van Frank Martinus Arion en het gebruik daarvan in de klas, namelijk de sonnetten van Shakespeare vertaald naar het Papiamentu door Arion, gedichten met A Midsummer Night’s Dream als inspiratiebron en de vertaling van Beatrijs (Ser Beatris) naar het Papiamentu. Hierbij verwees zij naar de literatuurmethode Kadans die aansluit bij de belevingswereld van de Curaçaose middelbare schoolleerling.
Severings presentatie was getiteld Un soneto tempran den en tomo di poesia. Stemmen uit Afrika. Poema III di Frank Martinus Arion. Severing legde onder andere de geschiedenis van het sonnet uit. Daarbij passeerden de namen van Petrarca en Dante Aligheri de revue. Hij gaf aan hoe een sonnet is opgebouwd met zijn rijmschema’s en welke soorten sonnetten er zijn, aan de hand van het gedicht Poema III.
Ook op de scholen van Frank Martinus Arion is aandacht geschonken aan zijn leven en werk in verband met zijn verjaardag. Zo zijn op de middelbare school Skaih Pre Universitario (SPU) gedichten uit deze nieuwe bundel gedeclameerd. Leerlingen mochten hun favoriete gedicht kiezen en hun handtekening op een geprinte versie van de gedichten op A3-formaat plaatsen. Het gedicht Mi tin gana di mirabu (Ik hunker om je te zien) kwam als meest populaire gedicht uit de bus. De eerste vers (kwartet) is hieronder vertaald:
Mi tin gana di mirabu / Ik hunker om je te zien
Mi lenga ta bati / Mijn tong gaat tekeer
Te den mi sheli’i boka / tot in mijn gehemelte
Di gana di mirabu / de hunkering om je te zien
(Vertaling: Nihayra Leona en Jerry Dewnarain)
De meerwaarde van de gedichtenbundel is dat Arion nogmaals bewijst dat het Papiamentu een volwaardige taal is. Deze bundel laat zien, dat ook creooltalen niet onderdoen voor Westerse talen. Met andere woorden, ook het Papiamentu leent zich goed om sonnetten á la Shakespeare en Francesco Petrarca te schrijven. Ook de Surinaamse dichter Trefossa experimenteerde rond 1958 met sonnetten die grote figuren uit de vrijheidsstrijd van de slaven behandelden. Er zijn dus raakvlakken tussen Trefossa en Frank Martinus Arion en dus ‘sowieso’ tussen het Papiamentu en het Sranan.
[Jerry Dewnarain]
Poesia Soneto. Poesia di Frank Martinus Arion. Uitgegeven door Trudi Martinus-Guda. Willemstad. 2023. ISBN 9789990454093.
Frank Martinus Arion (1936-2015) was de belangrijkste zwarte Nederlandstalige auteur van de Nederlandse Antillen. Met zijn debuutroman Dubbelspel schreef hij de eerste Antilliaanse roman vanuit een geheel zwart perspectief: de hoofdpersonen zijn Antillianen en al hun gedachten en ideeën cirkelen om de vraag hoe zij hun leven kunnen vormgeven op het eiland Curaçao. Arion maakte een droomstart met dit boek: hij kreeg er de Van der Hoogtprijs voor en het boek werd talloze malen herdrukt. Overigens had Arion toen al een kleine literaire carrière achter de rug. Hij was in 1955 naar Nederland gegaan en had daar de Antilliaanse schrijver Cola Debrot ontmoet. Via hem kwam in 1957 zijn eerste dichtbundel uit, Stemmen uit Afrika. Daarna verschenen nog enkele dichtbundels in het Papiamentu. Arion zou zich altijd blijven inspannen voor de taal van zijn eiland. Zo richtte hij de eerste school op, Kolegio Erasmo, waarin het onderwijs geheel werd verzorgd in het Papiamentu. Hij promoveerde in 1996 op een proefschrift over het ontstaan van de Antilliaanse taal: A kiss of a slave. In 2008 werd hij benoemd tot bijzonder hoogleraar in de taalkunde van het Papiamentu aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen, nu University of Curaçao. Frank Martinus Arion schreef met Dubbelspel een van de meest opzienbarende en een van de meest geliefde Nederlandstalige romans van na 1945. Er zit in Dubbelspel veel tragiek van een eilandbevolking die naar manieren zoekt om zelf een zinvol bestaan op te bouwen. Er is maar een enkeling die slaagt. Dat blijkt als het spelletje domino helemaal uit de hand loopt.
[dWTL, 29 december 2023]
RSS
Facebook
Twitter
