Asiento! (4)
De slavernij van de Oudheid tot nu
door Fred de Haas
Het woord ‘Slaaf’
De Grieken gebruikten veel verschillende woorden om het begrip ‘onvrije’ of ‘bediende’ aan te duiden. Daarom is het vaak onduidelijk wanneer er nu sprake was van ‘slaaf’ en wanneer van ‘bediende’. Het Griekse woord ‘sklavos’ wordt voor de eerste keer in de elfde eeuw na Christus (1061) aangetroffen.
Ik heb er eens een paar gezaghebbende woordenboeken op nageslagen. De Greek lexicon of the Roman and Byzantine periods door professor E.A. Sophocles (tweede druk 1870, herdruk 1914, Cambridge, USA, Harvard University) beslaat de periode van 146 v. Chr. tot 1100 na Chr. Daarin wordt vermeld dat ‘Sklavos’ een aanduiding is voor iemand die afkomstig is uit het geografische gebied waar de Slavische volken wonen. Met dat gebied wordt Zuid-Oost Europa bedoeld, waar veel ‘slaven’ vandaan kwamen. Een ander toonaangevend woordenboek is de Revised Medieval Latin Word-List (door R.E. Latham, 1965, Oxford University Press). Daarin vinden we de Middeleeuws Latijnse woorden ‘sclavus, sclava, esclavus, esclava’ uit de 13e eeuw in de betekenis van ‘Slavisch’ en ‘Slaaf’ als aanduiding van een volk.
De conclusie hieruit moet zijn dat dit volk ongewild zijn naam heeft gegeven aan het begrip ‘slaaf’ (Frans ‘esclave’, Spaans ‘esclavo’, Portugees ‘escravo’, Italiaans ‘schiavo’, Engels ‘slave’, Duits ‘Sklave’, enzovoorts).
Het is opmerkelijk dat de ‘Slaven’ zelf die term niet gebruiken. Het Russische woord voor ‘slaaf’ is ‘Rab’ (je vindt dat o.a. terug in het woord ‘Rabota’ dat ‘werk’ betekent). Het Russische woord ‘Slavjanje’ duidt gewoon ‘Slavische volkeren’ aan.
Curaçao
Het zal u ongetwijfeld zijn opgevallen dat er elementen zijn in bovenstaand verhaal die we ook aantreffen tijdens de – indertijd wettelijke toegestane – slavernij op Curaçao. Dezelfde schandelijke verkooptaferelen hebben zich op het eiland afgespeeld en men liet de slaven ook werken onder een opzichter, een Vitó of Bomba.
Het recht met betrekking tot de slavernij was in de tijd van de West-Indische Compagnie nogal chaotisch. Men kon teruggrijpen op het oude Romeinse recht, er waren wat plaatselijke regels, de West-Indische Compagnie zelf beschikte over een reglement en de contractregels van het Asiento (waarover hieronder meer) waren zeer uitgebreid.
Slaven waren gewoon ‘bezit’ van de eigenaar. Deze moest er wel voor zorgen dat zijn/haar slaven ergens konden wonen, kleding kregen en eten.
Er was tot in de 20e eeuw nog sprake van ‘herendiensten’, hoewel in zeer afgezwakte vorm. Ik herinner me dat ik in de jaren zestig van de vorige eeuw met Richard Pieternella (voormalig gevolmachtigd minister van de Antillen in Nederland) op Bandabao liep en we een man tegenkwamen die, gezeten op een ezel, op weg was naar een stuk grond dat hij ging bewerken voor de familie Muskus in de stad. De man vertelde dat hij dit volgens afspraak nog één dag in het jaar moest doen. Stomverwonderd constateerden Richard en ik dat we hier duidelijk te maken hadden met een symbolisch overblijfsel van de oude ‘herendiensten’, zoals die ook golden in de tijd van de Romeinen.
Het verleden lag dichterbij dan we ooit hadden kunnen denken…
In aansluiting op bovenstaande zou ik nog willen vermelden dat de slaven uit de Oudheid voornamelijk blanke slaven waren, hoewel de Romeinen er ook Afrikaanse slaven op nahielden.
Belangrijk om te onthouden is dat men in Europa min of meer ‘gewend’ was aan het feit dat er zoiets als ‘slavernij’ bestond. Het tragische was dat dit verderfelijke instituut, dat in de late Middeleeuwen op zijn terugtocht leek, weer nieuw leven zou worden ingeblazen en opnieuw schrijnende vormen zou gaan aannemen met de ontdekking van de ‘Nieuwe Wereld’ door de Spanjaarden en het verkennen van de Afrikaanse kusten door de Portugezen.
Maar laten we, voordat we onze pijlen richten op de Europeanen, eerst enige aandacht schenken aan de niet geringe rol die vroeger in de slavenhandel werd gespeeld door Arabische en Afrikaanse slavenhandelaren.
[wordt vervolgd]
RSS
Facebook
Twitter
