Trommelgeesten (7)
door Fred de Haas
Venezuela
In Venezuela is de Afrikaanse religieuze overlevering niet sterk. De reden hiervan is dat er in Venezuela, in tegenstelling tot wat het geval is geweest in andere landen, weinig Afrikanen als slaven zijn ingevoerd en de slavenhandel rond 1800 al verboden was. Ook werden de Afrikanen die uit dezelfde gebieden kwamen over het hele land verdeeld om samenzweringen en opstanden te voorkomen. Dit beleid heeft er ook toe geleid dat er nauwelijks meer sprake kon zijn van het voortzetten van Afrikaanse tradities, behalve in zeer geïsoleerde gebieden als Barlovento. De Afrikaanse minderheden zijn zonder probleem opgegaan in de rest van de bevolking.
Zoals gebruikelijk werden de Afrikaanse slaven bij aankomst in het nieuwe land (of reeds eerder) katholiek gedoopt. Zij gingen langzamerhand deel uitmaken van door de missionarissengestichte broederschappen (Cofradías) die de heiligenverering propageerden onder de slaven. Zo werd Sint Jan (San Juan) de patroonheilige van de slaven in het Oosten en het midden van Venezuela en werd Sint Benedictus (San Benito. Zie You Tube / The Festival of San Benito) de beschermheilige in het Westen van het land, in Zulia en Coro.
Het Sint Jansfeest wordt in juni gevierd en het feest van San Benito rond Kerstmis. Wel bleef de typisch Afrikaanse (maar ook wel ‘volkskatholieke’) gewoonte bestaan om de heiligen menselijke eigenschappen toe te dichten. De heiligen hadden zo hun sterke en zwakke kanten. De band met de gewone mens was zodanig dat je de heiligen om gunsten kon vragen en in ruil daarvoor beloftes kon doen.
Op feestdagen worden de heiligen onder dans en trommelmuziek het dorp rondgedragen, een gewoonte die men ook in Spanje en Zuid-Amerika nog overal kan aantreffen. De trommelaars en dragers worden soms met de heiligenbeelden thuis uitgenodigd en krijgen daar te eten en te drinken. Af en toe gooit men wat brandewijn op het hoofd van de heilige als bekend is dat deze wel van een slokje houdt.
In Barlovento gebruikt men speciale trommels op het feest van San Juan (You Tube/ Tambores de San Juan en Curiepe). De ronde trommels waarop wordt gespeeld zijn Congolees van oorsprong en de reuzentrommel, de ‘Mina’, is afkomstig uit Togo en wordt door de Ewe gebruikt. In San Francisco de Yare verschijnen er op Sacramentsdag (tweede donderdag na Pinksteren) dansers op straat die rode of bonte kleding dragen. De maskers die de dansers dragen in Chuao (You Tube / Diablos Danzantes de Chuao Estado Aragua) lijken op die van de Bapende in Congo (You Tube – Pende Dance – Congo 1974.mp4).
Hoewel Venezuela een katholiek land is zie je ook daar een vermenging van magie, bijgeloof en eenvoudige volksreligie. Net als in Suriname gelooft men dat de mens twee zielen heeft die na de dood geesten worden. Na de dodenwake gaat er een naar God en de andere naar het Rijk der Doden. Sommige geesten kunnen last veroorzaken. In Barlovento zet men eten en drinken op de graven van de overledenen op Allerheiligen.
In een vorig artikel heb ik het al eens geschreven over de cultus van Maria Lionza die is ontstaan in de bergen van Sorte in Yaracuy en hoe langer hoe meer aanhangers krijgt. Enkele woorden over deze cultus kunnen hier voor de volledigheid niet ontbreken. De cultus heeft zijn wortels in de Indiaanse, Europese en Afrikaanse cultuur. Het is, kort gezegd, een geloof in natuurkrachten. Later vermengde het zich, o.a. onder invloed van uit Cuba afkomstige Santería ‘priesters’, met elementen uit de Santería.
Een van de legendes die Maria Lionza betreffen is het verhaal dat zij een dochter was van een Caiquetío Indiaan die zijn dochter in een grot verborgen hield omdat ze was geboren met lichte ogen, wat als een slecht voorteken werd beschouwd. Op een dag kreeg zij bezoek van een tapir die haar woudvruchten gaf en meevoerde op zijn rug. Zij kreeg veel verstand van kruiden en genas veel mensen. Men begon haar te vereren als een godin en gaf haar de naam ‘María La Onza’ omdat een Onza (= tapir) haar begeleidde. Die naam veranderde later in María Lionza. Ze kreeg ook een blauwe mantel die doet denken aan de mantel van de Maagd María met wie ze ook wordt vereenzelvigd. In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd María Lionza erg populair en de dictator Pérez Jiménez liet zelfs een standbeeld voor haar oprichten (Google ‘estátua de María Lionza’).
Vooral mensen uit de lagere sociale klasse zijn aanhangers van de Maria Lionza cultus (You Tube MARÍA LIONZA “Más Allá de los Espiritual” PARTE 1/5). De rituelen worden geleid door een ‘banco’ een lekenpriester die zichzelf het vak heeft geleerd. Om de geesten op te roepen en in trance te raken worden er sigaren gerookt, liefst op een lege maag, alcoholische dranken genuttigd en met het hoofd gedraaid. De best ingevoerde mediums (meestal weer vrouwen) ontvangen de geesten en spreken soms in (war)talen die niemand begrijpt. In de Semana Santa, de Lijdensweek, trekken er duizenden pelgrims naar Sorte ter ere van Maria Lionza.
De cultus van María Lionza vormt dus een allegaartje van elementen uit Afrikaanse culturen (kenmerken: de persoonlijke betrekking tussen mensen en geesten, geesten die door mediums spreken, genezingspraktijken, witte en zwarte magie, dierenoffers), Indiaanse tradities (kenmerken: de inheemse legende, het gebruik van tabak om in een andere bewustzijnstoestand te raken, typisch inheemse geneeswijzen zoals het zogenaamd verwijderen van kwaadaardige weefsels uit het lichaam van de zieke), Christelijke elementen (kenmerken: de associatie van María Lionza met de Maagd van Coromoto, het gebruik van kaarsen, het gebruik van plaatjes, afbeeldingen, rozenkransen, wierook en het symbool van het Kruis) en een vleugje spiritisme ( kenmerken: contact met de doden, trance en mediums). Er is dus van alles te doen in de cultus en dat verklaart de geweldige populariteit ervan.
Merkwaardig genoeg was de cultus van María Lionza aanvankelijk niet populair bij de zwarte boeren van Barlovento, maar door de komst van reizende ‘bancos’ zijn ook zij aanhangers van de cultus geworden.
[vervolg afl. 8, klik hier]
RSS
Facebook
Twitter
