Een algemene theorie van vergetelheid
door Hilde Neus
In Angola zweven diverse mythen rond. Enkele van de mythologische figuren geven een meerwaarde aan de cultuur en geschiedenis. Zo is er Kianda, een zeer geliefd figuur, een meermin met bovennatuurlijke krachten. Kianda is het enkelvoud van Ianda, want er zijn vele meerminnen, in elke zee, rivier of elk meertje huist zij als een verbeelding van de waterige omgeving. Ze verschijnt aan arme mensen, aan wie ze het geheim van een schat onthult. Maar mensen, eenmaal rijk, gedragen zich egoïstisch en zelfzuchtig. Kianda straft hen door ze de schat weer te ontnemen. Soms overkomt dit hele dorpen. Er zijn Angolezen die beweren dat zij werkende vrouwen, blaffende honden en kraaiende hanen hebben gehoord op de bodem van de rivier. Kianda had de hele gemeenschap opgeslokt. Voor straf.
Offers aan Kianda, schilderij door Jorge Gumbe, Angola
Deze mythe, zeer verwant aan onze Watra Mama, is de rode draad in de nieuwe roman van Jose Eduardo Agualusa, A General Theory of Oblivion. Het is het verhaal van de burgeroorlog, die in Angola uitbrak, in 1974. Een militaire coup in Portugal (de Anjerrevolutie) betekende daar het einde van een langdurig dictatoriaal regime en men wilde af van de dure koloniën. In Angola streden drie facties tegen elkaar, en twee daarvan werden gesteund door een grootmacht: of Amerika, of Rusland. In 1975 trok Portugal haar troepen terug en werd Angola onafhankelijk. De interne strijd duurde echter nog voort tot 2002.
‘Ludovica Fernandes Mano stierf in Luanda in 2010 op vijfentachtigjarige leeftijd. Sabalu geeft aan de auteur tien schriften waarin Ludo haar journaal had neergepend, maar ook de dagboeken van na de vrijlating, en een grote collectie foto’s van de teksten die Ludo in het appartement op de wanden had geschreven. De auteur heeft deze geschriften gebruikt om het leven van Ludo te reconstrueren. Ze hielpen hem om haar te begrijpen en hij heeft dankbaar gebruik gemaakt van het verhaal van deze ooggetuige. Maar wat u leest in het boek is fictie, pure fictie.’
Zo begint de roman van Agualusa, een gevierd Angolees schrijver, van wie diverse boeken zijn vertaald in het Engels. Wat moet je denken als je zoiets leest? Is het allemaal echt gebeurd, of maakt de schrijver hier gebruik van een achttiende-eeuws foefje door te beweren dat alles ‘echt ende waer’ is, om zo de verkoop van het boek te stimuleren. Gabriel García Marquez maakte ook gebruik van deze intro in navolging van de grote Cervantes in Don Quichote.
Ondanks de nadruk op het waarheidsgehalte van het verhaal, is de geschiedenis van Ludo wel het meest onwaarschijnlijke wat je ooit hebt gehoord. Als Portugese reist ze naar Angola met haar zus en zwager Orlando, die van daar is. Ze vestigen zich in het penthouse van een luxueus appartementencomplex in de hoofdstad Luanda met uitzicht op zee. Bij het uitbreken van de strijd verdwijnen haar zus en schoonbroer en belt iemand Ludo op zodat zij de sieraden en zo kan klaarzetten, dan overkomt haar verder niets. De overvallers bonken op de deur en zij schiet erdoorheen met een pistool. De anderen vluchten weg en Ludo sleept een stervende man naar binnen en begraaft hem op het terras in een bed met bananen. Vervolgens metselt ze een muur voor haar deur, zodat het lijkt of daar gewoon een stukje gang is. En komt ze bijna dertig jaar niet uit het appartement. Haar albino Duitse herder ‘Phantom’ houdt haar gezelschap en ze overleeft van de voorraden en hetgeen ze op het dakterras kan planten. Ze komt op het idee om duiven te lokken, nadat de hond er een vangt. Ze heeft een zakje met diamanten gevonden en deze legt ze als lokaas in een kooitje. Zo heeft ze ook wat vlees om te eten. Aanvankelijk is het hele appartementencomplex leeggelopen, later vestigen zich er weer mensen. Schuin onder haar woont een gezin dat kippen houdt. Met een lus steelt ze enkele kippen en een haan, zodat ze die kan kweken, voor het vlees en de eieren. In bijgaand fragment kan de lezer zien hoe dat in zijn werk gaat.
Na jaren in eenzaamheid klimt Sabalu, een jonge dief, via een bouwstellage haar flat binnen en leeft vanaf dat moment met Ludo samen en zorgt ook voor haar. Ludo heeft een groot deel van haar boeken verbrand om warm te blijven en te kunnen koken. Ze schrijft schriften vol en wanneer die er niet meer zijn, merkt ze de wanden met citaten en gedachten in houtskool.
Alsof het verhaal van Ludo nog niet schrijnend genoeg is, weeft Agualusa de wreedheden van die periode door zijn boek. Dit doet hij door zijn pen op enkele personages te richten via welke de verschrikkingen van deze burgeroorlog en de wandaden van de mensen tegen elkaar worden geschetst. Dit doet hij heel helder, in afgepaste hoofdstukken. Aanvankelijk vraagt de lezer zich af wat het verband is tussen al die kleurrijke personages behalve de oorlog. Maar Agualusa is een meesterverteller, die ervoor zorgt dat uiteindelijk alle draden van het web bij elkaar komen in de persoon van Ludo. Hier geef ik een deel van dit ingewikkelde web weer.
Maria Clara heeft een postduif gekweekt, die Liefde heet. Ludo vangt deze duif in haar kooitje met diamanten, maar ze laat hem weer vrij, omdat hij om zijn pootje een koker draagt met daarin een briefje: ‘Morgen. Zes uur op dezelfde plaats. Ben heel voorzichtig. Ik hou van je.’ Ludo vindt dat de boodschap bij de ontvanger terecht moet komen, want er zit vast een heel mooi verhaal achter. Het is geschreven door Monte, een huurmoordenaar van wie je ook de hele geschiedenis te lezen krijgt in de roman, en die de geliefde is van Maria Clara. Haar rol in de burgeroorlog is mensen naar de grens te smokkelen om ze zo te redden van een wisse dood. Wat een stel! De schoonbroer van Ludo blijkt de diamanten gestolen te hebben van het bedrijf waar hij werkte. De duif wordt onderschept door Little Chief, een boomlange politieke gevangene, die uit de gevangenis ontsnapt in een doodskist, en in een appartement in het complex van Ludo terechtkomt. Met de verkoop van de diamanten bouwt hij een groot bedrijf op.
Agualusa’s roman zal zeker aansluiten bij de Surinaamse lezer, omdat vooral het magisch realisme aanspreekt. De manier waarop mensen in Angola met elkaar omgaan is herkenbaar voor Suriname en de kleurrijke beschrijvingen maken grote indruk. De niet-chronologische opbouw en de ingeweven verhalen van diverse personages kunnen een uitdaging zijn, maar het boek is zeker een aanrader voor hier.
José Eduardo Agualusa: A General Theory of Oblivion, London: Uitgeverij Harvill Secker, 2015.
ISBN 9781846558474
Fragment uit A General Theory of Oblivion, waarin Ludo de kippen steelt van de onderburen.
‘Een moment later werd het hele gebouw opgeschrikt door het geschreeuw van de buren: “Dieven! Dieven!”
Toen, nadat ze zich ervan had vergewist dat niemand tegen de gladde wanden naar de veranda kon klimmen om gevogelte te stelen, veranderde de beschuldigingen van de vrouw in een huiveringwekkend gejammer:
“Hekserij! Hekserij!”
Ludo had Orlando wel eens horen praten over een zeegodin die de Kianda werd genoemd. Haar schoonbroer probeerde haar het verschil tussen Kianda’s en zeemeerminnen uit te leggen.
“Een Kianda is een wezen, een energie die in staat is tot goed of kwaad. Deze energie wordt verbeeld door de kleurige lichten die van het water, in de golven van de zee en het razen van de wind. Vissers vereren haar. Toen ik een kind was en ik bij het meer speelde, dat hier achter het gebouw ligt, vond ik altijd offergaven. Soms ontvoerde de Kianda iemand die langs liep. Dagen later verscheen zo iemand weer, heel ver weg, aan de oever van een meer of rivier, of op een strand. Dat gebeurde heel vaak. Op een gegeven moment werd de Kianda afgebeeld in de vorm van een meermin, maar ze behield wel haar originele krachten.”
En zo was het, dat met een ordinaire diefstal en een beetje geluk, Ludo een kleine kippenkwekerij kon beginnen op haar terras. Terwijl tegelijkertijd zij er een bijdrage aan leverde dat de Luandezen sterker gingen geloven in de aanwezigheid en de macht van de Kianda.’
[vertaling uit het Engels door H. Neus].
RSS
Facebook
Twitter
