Gwasi siki: Levensverhalen van Surinaamse mensen die lepra hebben gehad
door Joop Vernooij
De Brabantse dagbladjournalist Paul Spapens heeft samen met beroepsfotograaf Jan Stads een mooi tekst- en fotoboek uitgegeven onder de titel Gwasi siki. Levensverhalen van Surinaamse mensen die lepra hebben gehad.
Spapens koos voor de naam Gwasi siki om de specifieke waarde en het specifiek karakter van het woord in Suriname te erkennen, boven de wat vreemde woorden ‘melaatsheid’ en ‘lepra’. Gwasi siki heeft een paar honderd jaar mede de Surinaamse geschiedenis getekend.
Aanleiding
Spapens was als Tilburger betrokken bij fondsenwerving voor de restauratie van de kathedraal in Paramaribo en bij de opbloeiende verering voor de zalige Petrus Donders, geboren in Tilburg. In 2009 maakte de Tilburgse journalist Loet Donders een documentaire over Petrus Donders. Daarvoor werden opnames in Suriname gemaakt, onder andere interviews met twee mensen van de Esther Stichting. Dat maakte grote indruk op Spapens. Spapens was aanwezig bij de heropening van de kathedraal in 2010, bezocht de Ester Stichting en besloot een boek te maken over het leven van de ex-Hansen. Hij contactte Jan Stads en ze gingen aan de slag.
Verhaal
De body van het boek bestaat uit de teksten van de interviews met mensen die graag medewerking wilden verlenen. Het betreft de hoogbejaarde Trees Rado, Gionny Sopinie, het echtpaar Hillegonda Lynch en Eduard Barsatie (mij zeer bekend!), Rudi Narain, Hortence Olymph, Tina van Kanten, James Codrington, Jane Mijnals, Kariojsemito Misman, Paultje Vrede, Rudiwald Druiventak en Norina Sijpenhof – die trouwens zelf een biografie schreef welke gepubliceerd zal worden. Ook komt zuster Antoinette Heidweiler, lid van de congregatie der Franciscanessen van Oudenbosch, in beeld. Zij was woonachtig in het tehuis Gerardus Majella, gaf daar les, en trad na genezen-verklaring in het klooster. Ze ging werken in Kenya en daar is een standbeeld voor haar opgericht. De kern van de interviews is de leefsituatie van degenen die geïsoleerd moesten worden. Afgesneden van familie en vrienden, getekend door het stigma van de melaatsheid, lijdend onder het taboe van de ziekte in Suriname. Allen moesten opnieuw met het leven in het reine komen. Dat lukte want de interviews zijn ook verhalen van standvastigheid, moed en doorzettingsvermogen met een ongelooflijke kracht om te overleven en een eigen leven op te bouwen. Maar ook met verhalen over discriminatie (tot heden) en uitsluiting. Het taboe leeft voort en blijkt moeilijk te doorbreken.
ABC
Trees Rado heeft een alfabet van de ziekte gemaakt: bijzonder indrukwekkend en alles omvattend. We willen enkele letters noemen: ‘A is de aandoening die ontwaar je met vlekken; C is de commissie die je melaats verklaart; D is de droefheid die je nimmer verlaat; E is het einde van je schone dromen; J zijn de jaren die op eeuwen gelijken; N is het negeren dat je steeds nederdrukt; W zijn de wonden die voortdurend branden; IJ is de ijselijkheid, waardoor ieder je verstoot en Z is de zalige rust, die je krijgt na de dood’ (p. 47). Dit abc heeft eeuwenlang Suriname beheerst.
Spapens en ook Stads waren emotioneel bij de mensen betrokken en tekst en foto tonen dat ook aan, met alle respect van dien. Maar er wordt ook info gegeven over de historie van Batavia, Bethesda en Groot-Chatillon, en over de huidige toestand waar dokter Lesley Sabajo, hoofd van de Dermatologische Dienst, aan het woord komt (ik mis de naam van dokter John Sadal in dit verband). Zo komt Arthur Sibelo aan het woord die jarenlang op Bethesda werkte en Nelis Terborg op Groot-Chatillon. Deze inkadering doet goed aan en geeft het geheel een fundament. Er zijn wel meer publicaties met interviews van mensen van de Esther Stichting, onder andere met de bekende Humbert Willens (die gelukkig een archief heeft nagelaten).
Deze publicatie is van historische waarde omdat gwasi ski onder controle is en mensen effectief te genezen zijn. We hebben te maken met mensen die als het ware als de laatsten der Mohikanen hun verhaal van de drie eeuwen van de ziekte in Suriname hebben gedaan.
Aanbieding
Het eerste exemplaar van dit boek werd op 14 april 2012 onder grote belangstelling in Tilburg in het Petrus Donders Centrum aangeboden aan de gepensioneerde Surinaamse dermatoloog Henk Menke, die voornamelijk in Rotterdam werkzaam is geweest. In zijn dankwoord onderstreepte hij dat het aantal lepragevallen per jaar afneemt, maar dat lepra nu in Suriname wordt geïmporteerd, met name door de Braziliaanse goudzoekers/sters. Verder maakte hij melding van zijn droom om in Suriname een lepramuseum op te richten. Het is een vurige wens van Menke die momenteel veel tijd besteedt aan de studie van de historie van de lepra in Suriname.
Het hele project, gesponsord door de Nederlandse Lepra Stichting, de Nationale Postcode Loterij en de Lionsclub Hart van Brabant is een Nederlandse zaak, niettemin rond Suriname. Aan de publicatie is in het Petrus Donders Paviljoen de expo Lepra anno nu. In de voetsporen van Peerke Donders verbonden. Illustratief en informatief. Die expo loopt van 14 april tot 21 oktober 2012.
Paul Spapens, Jan Stads: Gwasi siki. Levensverhalen van Surinaamse mensen die lepra hebben gehad, 188 pp., in kleur geïllustreerd. Tilburg: Pix4Profs Uitgeverij, 2012. ISBN 978 94 6032 016 3
RSS
Facebook
Twitter
Ik wil het boek bestellen.