blog | werkgroep caraïbische letteren

Historia, literatura y idioma di un pais


Texto: Quito Nicolaas

Cada decada conoce su propio desaroyo, proceso y desafionan. Den e siguiente decada nos lo mester dedica mas atencion na fortifica e pilarnan di nos cultura. Un manera pa haci esaki ta pa concentra riba nos historia y literatura. Esaki aparte cu ta keda stimula nos arte, folklore, baile, canto & musica y teatro. Esei kier men cu mester tur sosten y coperacion di esnan den enseñansa.Ta bai cu ta planta e symbolonan di un Nacion cu ni un biento fuerte por bent’e abou.

Na final di aña 2009 nos por a señala e ciere di tres galeria na Aruba. Luna pasa por a experencia e ciere di e prome libreria, esta Libreria Mariska. Esaki riba su mes ta un señal cu mester tene cuenta cu ne. E prome reaccion ta cu e ciere ta un consequencia di e crisis-financiero. Esaki por ta un di e motibonan cu en berdad tin menos interes pa e obranan di nos autornan y artistanan. Falta di interes pa algo, por ehempel literatura ta bin dor di falta di dynamismo riba tereno di literatura. Si nada no ta sosede of tin mucho poco actividad riba tereno literario, esaki a lo largo lo muri. Den esei e artistanan – poetanan – escritor of musico/cantante mester bira mas pro-activo. No solamente un artista tin e tarea di contribui cu su obranan na nos Cultura. Pero e mester bira activo tambe den yuda organisa actividadnan. Ta di aplaudi di mira con autornan manera Desiree Corea, Liliana Braamskamp-Erasmus y Olga Zaandam ta hopi activo riba nan tereno. Un otro manera por ta den yuda cu e trabounan di un organisacion, esta den un directiva. Como artista bo ta keda un entrepeneur cu mester produci, mercadea bo producto, pr bo actividadnan y bende e productonan.

Enseñansa
Si na skol nos alumnonan ta siña algo di Segunda Guera Mundial y otro acontesimentonan mundial, no tin nada malo. Otro ta si ainda nos muchanan ta ser educa encuanto e.o. De slag bij Waterloo, Willem van Oranje, Renaissance y De Verlichting. Pa esnan cu ta bai sigui studia historia, kisas esaki ta util.Si mester mantene historia di Hulanda den e curriculo, anto ta miho pa limita esaki. Na su lugar mester dedica mas atencion na e historia di e region Latino-Americano/Caribense. Pero primera-mente e loke cu mas ta haci falta ta nos propio historia di Aruba. Material pa duna les tin suficiente cu por uza, ta un decision mester tuma pa duna nos enseñansa un otro cara. Si pa cierto gruponan di edad na scol secundario no tin material, anto por traha riba esaki. Den nos literatura nos conoce diferente obranan manera Perseverancia (M. Christiaans), Lago Heights (Y. Naar), Un siglo di recuerdo (R. de Veer) y e serie Edicion Educativo di Cas Editorial Charuba cu por ser uza pa conta algo di nos historia oral.

Un otro aspecto ta e enseñansa encuanto literatura Arubiano. Antes den añanan ´70 tabata uza stencilnan como material pa e alumno cera conoci cu e autornan local. Algo masha importante mes pa e alumno por identifica su mes cu e autornan di propio suela. Awendia tin mas material disponibel cu por ser uza, caminda cu e alumno por haya un bista di literatura local, literatura regional y literatura mundial. Pues ora e hoben caba su skol secundario e ta bon equipa y ta carga conocemento di e cultura y historia di su pais, su region y di Europa of otro part´i mundo. Importante pa e hoben ta fuerte para den su sapato, pasobra e sa di unda e ta bin y ki rumbo e ta bai. Bon prepara pa sigui studia den Caribe/America-Latina, Merca of Europa. Hecho ta si cu mester opta pa un orientacion cultural cu ta dirigi riba nos region y un orientacion politico cu ta dirigi riba Europa.

Prensa
Anualmente tin diferente buki ta keda publica riba mercado. E unico cu nos ta haya pa lesa ta un anuncio cu e buki a sali of relato di e anochi di presentacion di e buki. E lector cu ke sa mas di e contenido di e buki, ta keda den scuridad. Opinion di otronan cu ta lesa un buki na un otro manera ta masha importante den esaki. Mester introduci un systema di balota un buki, pa bon of malo cu esaki a ser skirbi. Den pasado por a mira bukinan ta ser edita, sin menciona p.e. e aña cu esaki a keda publica. Awendia ainda bo ta wak tin biaha cu no ta tuma e parti di lay-out na pecho.
Den esei lo ta bon pa skirbi un reseña di e buki tambe. Asina e lectornan por lesa un comentario di e buki. E autor tambe por siña aprecia e remarkenan cu tin riba su obra. E critica cu bo ta scucha semper ta cu e obranan cu ta keda publica no ta di un nivel halto.

E ilusion nos no mester tin tampoco, pasobra ta awor numa nos literatura tin un cien aña ta existi. Ta bay cu alo largo nos lo yega un punto si, caminda cu nos por bisa cu e nivel ta satisfactorio. Di e forma aki ta engrandece nos literatura, caminda cu e obranan ta haya un cobertura mas amplio. Antes tabata opina cu no tin interes p’e tipo di articulonan asina den corant. Mas bien mester a recuri na Ñapa di Amigo. Den esei nos ta lubida cu e promedio di e nivel di educacion di nos pueblo a subi. Acerca ta bin cu mayoria di e populacion ta lesa un corant na papiamento. Pues esnan cu un nivel di estudio avansa tambe ta lesa nan matutino na papiamento. Literatura ta algo cu mester keda transmiti via di radio, corant y television. Te ainda ta na radio Kelkboom so ta existi e programa di Dushi Awacero musical riba diasabra merdia, den cual ta combersa cu e autor. Cada un di e medionan tin nan funcion den stimula literatura, unda cu por ehempel e corant por corta e articulo y warda esaki den un archivo pa historia.

Television
En general e programacion di nos plantanan televisora di Tele-Aruba y ATV-15 a bai hopi dilanti. Esaki debi na e competencia fuerte y e profesionalismo cu gradualmente a keda introduci. Pa añas largo nos conoce e programa Un rato cu Dika cu sa trata e tema di literatura den su programa. Acerca nos tin e programa di Nos mainta, caminda cu a trata e buki di Savaneta cu tei pa sali. Loke cu ta haci falta ta un programa na television, den cual ta trata Literatura di Aruba. Den un programa asina cu un duracion di mei ora, por bai mas den profundo encuanto por ehempel e tema. y estilo di skirbi. Por combersa cu autornan, lector riba caya, linguista, literator, recencista, libreria, studiantenan y maestronan. Asina por tira un bista rib´e e proceso di skirbimento. Aruba conoce un shen autornan cu ta y no ta na bida mas, cu ta hacie interesante pa papia riba esnan cu a skirbi na inicio di siglo 20. Por hasta parti e programa cu un seccion di buki pa mucha, unda e mucha mes por bin na palabra pa conta algo di e buki cu el a lesa. Na Aruba tin suficiente autor cu por yena un programa mensual asina. E librerianan lo no keda sin sponsor un progama.

Librerianan
Nos ta custuma cu bo ta drenta un libreria cumpra un postcard, revista of un buki. Awendia bo ta mira mas y mas cu librerianan ta reserva un huki, unda bo por sinta lesa y blader den un buki. Un libreria por hunga un papel importante den stimula literatura Arubiano. Libreria Van Dorp, estableci na Aruba desde 1967 y cu su 19 filiaalnan di De Wit & Van Dorp te ainda ta e unico libreria cu ta organisa encuentronan cu nos autornan. Gobierno tambe por tin un rol pa cu stimula lesamento y literatura. Por reduci e BBO riba prijsnan di buki y revistanan, asina cu e prijs den libreria tambe ta bira mas barata. Si den añanan 80 un famia na Aruba tabata saca un promedio di $150 pa cumpra buki/revistanan pa aña, ultimamente esaki no tabata e caso mas. Manera indica e librerianan ta cambiando nan interior pa por acomoda e cliente. Si antes un libreria tabata un luga pa hobennan sconde p’e awacero, awendia e mester bira un luga caminda escritornan, poetanan, lectornan, maestronan, studiantenan, artistanan y recensista/columnista ta topa otro. Topa otro pa papia riba desaroyonan y literatura.

Festival di literatura
Na Aruba nos ta conoci cu e anual Luna di Cultura, na unda ta tene yen di actividad riba tereno literario. Banda di esei tin e actividad di Winternachten/Crusa Laman, unda ta cera conoci cu autornan di otro paisnan. Sinembargo na Aruba mes no conoce un festival di literatura. Un festival como podio pa e autornan local lansa nan obranan nobo y deleita e publico cu nan poemanan. Esaki ta un manera tambe pa stimula e produccion local. Si den e Aña Cultural nos por a wak casi binti buki a keda publica, den e aña despues nos por a mira e cantidad aki cai atrobe. Tin suficiente organisacion pa carga e trabounan, sinembargo mester fiha bon e rumbo y maneho cu tei hiba.

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter