Gracia Blanker, auteur van het Prisma Sranantongo Woordenboek, is op 18 september 2024 overleden aan... Lees verder →
Categorie: Talen
Papiamentu op school
door Hitzig Bazur
De tegenstanders van Papiamentu op school hebben kennelijk de meest recente veldslag gewonnen. Mogelijk een Pyrrusoverwinning, want het is in de eerste plaats zoals Prof. Dr Martinus Arion schrijft. Dat ten tijde van het Nederlands als instructietaal? gisteren bijna? nooit op deze wijze is getoetst. En toch zijn de slachtoffers veel voorkomend. Maar dus: Papiamentu voldoet kennelijk niet als instructietaal op school? althans volgens de ministeriele onderzoekingen, na zo’n korte toepassing en niettegenstaande de Unesco-aanbevelingen hierover? en gezien de vele dropouts uit de tijd, kunnen wij ook geen wonderen verwachten van het Nederlands……! Tijd om op de noodrem te staan. Als noch Papiamentu noch Nederlands tot goede resultaten leiden, welke instructietaal gebruiken we dan? Is er mogelijk iets anders aan de hand? Want er is toch een groep jongeren, die ongeacht hun afkomst toch met goed gemak de lagere school doorkomen, op bovengemiddelde wijze de gecoordineerde proefwerken realiseren en uitblinken op havo/vwo tot en met de afronding van hun hbo en wo toe. De meesten in het Nederlands en kennelijk ook een aantal van het Erasmuscollege. Waar is de omslag? Wat is het geheim? Het ligt, denk ik in de aandacht die deze jongeren genieten van met name hun ouders en hun eigen inzet, die niet beschikbaar is voor de overige sukkelaars (geen belediging bedoeld) die puur op geluk door het schoolsysteem proberen te laveren en vaak mislukken. Met of Papiamentu of Nederlands als instructietaal. De aandacht en de inzet moeten dus systematisch op een hoger peil ongeacht de instructietaal. Hoe realiseren wij dit?
1. Langer op school: De jeugd van tegenwoordig moet veel meer kennis opdoen, dan de generaties kort voor hen. Wij leerden lezen en schrijven, maar hun krijgen ook de computer voor de kiezen en de ongelooflijk ruime informatiebron en mogelijkheden daarvan. Maar toch zitten zij ongeveer een gelijk aantal uren op school. Vergelijk hiermee: Er is nagenoeg geen enkel bedrijf dat minder dan 8 uur per dag zijn werknemers inzet. Vaak moet er zelfs overgewerkt worden om aan de doelstellingen te voldoen. Dan betreft het hierbij doorgaans repetitieve werkzaamheden, die de werknemer snel begrijpt maar de volume is groot. Kunnen wij dan verwachten dat de jeugd de vele gloednieuwe technieken (lezen, schrijven, computer, aardrijkskunde, geschiedenis, wiskunde) in slechts 4 uur per dag onder de knie krijgen? Zelfs onze poging ertoe is belachelijk. De jeugd moet gewoon langer op school; 8 uur per dag lijkt mij een goede aansluiting met de werksfeer van vroeger of later!
2. Lezen op school: Vaker dan niet zijn de kinderen die met goed en zeker uitstekend gevolg door de schooljaren komen, zij die vaak de leesboek tot zich nemen. In eerste instantie wellicht gedwongen, maar niet lang daarna met graagte. Ik kan me geen beter manier voorstellen om de taal te leren beheersen. Elke taal! De grammatica en de woordenschat stromen ongedwongen naar binnen en daarmee is ook de poort naar alle andere kennis wagenwijd open. In de 8 uur op school moet er dus veel gelezen worden; minstens een boek per taal per week (Papiamentu, Nederlands, Spaans, Engels). Als er,naar mijn visie, ook licht onderricht (zingen bijvoorbeeld) wordt gegeven in de overige top 5-wereldtalen (Frans, Duits, Chinees, Japans, Russisch), dan creeren wij een supermens op Curacao. Wat voor invloed heeft zo iets wonderbaarlijks op onze toekomstige economische ontwikkeling?
3. Toch Nederlands: Ik denk dat ik behoorlijk hoogbegaafd ben in het Papiamentu ondanks, omdat, door middel, niettegenstaande, desalniettemin! Ik heb gedurende jaren een tijdschrift in het Papiamentu geschreven en oplossingen (nieuwe woorden) verzorgd, die veel beter zijn dan de primitieve en lelijke constructies die de officielen nu maken. Toch geloof ik, dat het Curacaosche kind erbijgebaat is om zo snel als mogelijk in het Nederlands door te gaan, na zeg maar een jaar omschakeling. Curacao is nu eenmaal op basis van het Nederlands opgebouwd (alle wetten bijvoorbeeld) en het vervolgonderwijs binnen en buiten is op Nederlands gegrondvest. Maak het dus niet te moeilijk voor het kind,want de rest van zijn leven zal ook niet gemakkelijk zijn. Er moet met discipline gewerkt worden tijdens de studie en later op de werkvloer; laat het kind dat dus nu meteen gewoon ervaren. Met de technieken bij 1 en 2 kan het nietanders, dan dat het Curacaosche kind in de regel en niet toevallig met goed gevolg en (zeer belangrijk) met goed gevoel zijn school afgemaakt.
Awor e tradukshon na Papiamentu
Papiamentu na skol
E kontrinkantenan di Papiamentu ta parse di a gana e mas resien bataya. Tamuy probablemente un viktoria di ganja ganja pasombra e ta na prome lugamanera Prof. Dr. Martinus Arion ta skibi den su reakshon. Ku den tempu diHulandes komo idioma di instrukshon ? komosifuera ta ayera ? nunka no a hasie tipo di testnan aki. Pero ku tog e viktimanan ta abundante. Pues: Papiamentuta parse di no ta adekua komo idioma di instrukshon na skol ? alomenos segune investigashonnan ministerial, despues di un periodo demasiado kortiku diaplikashon i apesar di e rekomendashonnan di Unesco al respekto. Tumandona kuenta e hopi dropouts den e tempu ei, nos no por verwagt milagernan diHulandes tampoko……!?Ta tempu pa wanta brik skerpi. Pasombra si ni Papiamentu ni Hulandes ta kondusina bon resultadonan, kua idioma di instrukshon nos lo huza e ora ei? Akasotin un otro kos ta susediendo? Pasombra tin tog un grupo di hoben, ku, irespektonan desendensia tog ta pasa ku bon fasilidad door di skol basiko, ta realisae testnan kordina ku un resultado mas ku promedio i ta briya na havo / vwote i ku terminashon di nan hbo (skol profeshonal haltu) i wo (edukashon universitario sientifiko). Mayoria di nan por medio di skol na Hulandes pero algun di Erasmuscollege tambe. Kiko ta e sekreto? E ta sinta, asina mi ta pensa, den e atenshon kue hobennan aki ta hanja di nan mayornan espesialmente i nan propio empenjo, ku no ta presente serka e otro hobennan, ku ta tambalea door di e sistemadi skol puramente riba suerte i ku pues ta faya frekuentemente. Ku of Papiamentu of Hulandes komo idioma di instrukshon. Mester hisa i pone e atenshon i eempenjo pues sistematikamente riba un nivel mas haltu no importa e idiomadi instrukshon. Kon nos lo realisa esei?
1. Skol mas largu: E hubentud di awendia mester akumula muchu mas tantu konosementuku te hasta e generashon djis prome. Nos a sinja lesa i skibi, pero nan tahanja tambe e computer benta den nan skochi i e fuente di informashon i posibilidadnaninkreible di esei. Pero tog nan tambe ta sinta mas o menos mesun kantidaddi ora na skol ku nos. Kompara: No tin praktikamente ningun empresa, ku tahuza su trahadonan pa menos ku 8 ora pa dia. Hopi biaha mester traha extraora pa alkansa e metanan di e kompania. Den e kasonan aki ta trata di trabounanrepetitivo, ku e trahado ta komprende lihe, pero e volumen ta grandi. Akasonos por verwagt ku e hubentud por domina e multitud di teknikanan kompletamentenobo (lesa, skibi, computer, geografia, historia, wiskunde) den solamente4 ora pa dia? Te hasta e intentonan pa hasi esaki ta chistoso. E hoben simplementemester pasa mas ora na skol. 8 ora pa dia ta parse mi un bon konekshon kue ambiente di trabou di tempran of lat.
2. Lesa na skol: Mas biaha si ku no, e muchanan ku ta pasa nan anjanan diskol ku bon i sigur ku exelente resultado, ta esnan ku frekuentemente ta tuma un buki pa lesa. Den prome instante kisas obliga pero no muchu despuesku plaser. Mi no por imagina mi mes un miho manera pa sinja idioma. Tur idioma! E gramatika i e rikesa na palabra ta drenta sin resistensha i ku esei e portana tur otro konosementu ta habri hanchu. Den e 8 ora na skol pues mesterlesa hopi, por lo menos un buki per idioma pa siman. (Papiamentu, Hulandes,Spanjos, Ingles). Si segun mi vishon, duna instrukshon leve tambe den e Top5 idiomanan di mundu (Franses, Aleman, Chines, Hapones, Ruso), nos lo kreaun super hende na Korsou. Ki influensia un kos maraviyoso asina lo tin ribanos desaroyo economiko den futuro?
3. Tog Hulandes: Mi ta kere ku mi ta domina Papiamentu na un nivel bastantehaltu, apesar, pa motibu, pa medio di, irespekto, aunke! Durante hopi anjami a skibi un revista na Papiamentu aplikando solushonnan (palabranan noboentre otro) riba un miho base ku e konstrukshonnan primitivo, mahoso i avesesofensivo ku e ofisialnan ta pusha den nos garganta. Tog mi ta di opinion, ku e mucha Kurasalenjo ta miho sirbi pa pasa mas lihe posibel pa Hulandeskomo idioma di instrukshon, despues di un konekshon Papiamentu-Hulandes dilaga nos bisa un anja. Korsou ta kon ku bai bin un isla konstrui riba Hulandes (tur nos leinan por ehempel) i e edukashon sekundario i mas leu, paden ipafo ta basa riba Hulandes. Laga nos no purba pa hasi e kos demasiado difisilpa e mucha, pasombra restante di su bida tampoko ta fasil. E lo mester trahaku disiplina durante di su estudio i despues den su trabou. Laga e muchaexperiensia e lucha aki pues for di aworaki. Ku e solushonnan ku mi a menshonana 1 i 2 lo no por ta otro ku e mucha Yu di Korsou komo regla i no kasualidadlo termina su skol ku bon resultado i (sumamente importante) bon sintimentu.
Wat is er eigenlijk mis met het woord neger?
door Anousha Nzume
Bijna elke keer als blanke mensen het over ‘negers’ hebben, raakt me dat. Het is de ontvanger die bepaalt of het gebruik van de term gepast is. Niet de zender.
lees verder…Sranan een uitstervende taal?
Sinds de onafhankelijkheid van de Republiek Suriname is het Sranan –na het Nederlands als eerste taal– officieel de tweede taal van het land. Begrijpelijk, omdat ruim 70% van de Surinaamse bevolking Sranan spreekt. Zelfs bij Omu om de hoek kun je met Sranan terecht. Maar de vraag is: hoe lang nog?
Vóór, tijdens en na de onafhankelijkheid is daar bij voortduring over gesteggeld, en de laatste jaren hoor je steeds vaker verkondigen dat wij vanwege ons lidmaatschap van Caricom en vanwege de zich steeds meer opdringende globalisatie zouden moeten overschakelen op het Engels. Alsof dat zo simpel is.
Onze ontwikkelingsgeschiedenis is nu eenmaal zodanig dat het vijfendertig jaar geleden de meest zinnige beslissing was om het Nederlands tot landstaal te maken en het Sranantongo tot tweede taal. Dit impliceerde dat het onderwijs geheel Nederlands bleef, en dat het Nederlands derhalve op de scholen niet alleen moest worden onderwezen maar ook gesproken.
Of er toen over gedacht en gesproken is om ook het Sranan als leervak te introduceren? ‘t Zal best, maar ik weet het niet, feit is dat het niet gebeurt. En dat heeft z’n repercussies. Want net zoals je je auto moet onderhouden opdat die gangbaar blijft, zo moet je je taal onderhouden opdat die spreek- en schrijfbaar blijft. En dát gebeurt nu juist niet, van onderhoud is geen sprake.
Het uitgangspunt was kennelijk dat je het Sranan van huis uit spreekt en (dus) beheerst, maar dat je op school degelijk Nederkands moet leren. Dat van huis uit Sranan spreken gaat al niet meer op, maar het beheersen, daar moet een heel groot vraagteken bij worden geplaatst. Spreken lukt nog wel, maar spellen en schrijven? Als slag in de lucht wil ik de stelling poneren dat 70% van de Surinamers dan wel Sranan spreekt, maar dat maximaal de helft daarvan, dus maximaal 35%, ook zo’n beetje Sranan kan spellen en schrijven.
Hoe kan het ook anders waar elk landskind het moet stellen met zijn of haar huis-, tuin- en keuken-Sranan waar nooit meer iets bijkomt, maar waarvan in de loop der jaren enkel een deel vervliegt. Daarbij is het Sranan (nog) een levende taal en dus bij voortduring aan verandering onderhevig, maar evenmin als scholing bestaat er zoiets als bijscholing.
Kijk naar onze Surinaamse literatuur, wie schrijft er nog in het Sranan? Edgar Cairo wist er nog wel raad mee, maar het werd hem lang niet altijd in dank afgenomen: hij schreef te moeilijk! Maar verder? Michael Slory schrijft bijna alleen nog maar in het Engels, en verder beperken de Surinaamse schrijvers zich tot wat woorden Sranan waar het niet anders kan en verder (Surinaams) Nederlands, that’s it, daarmee moeten wij het doen. Een teken aan de wand.
En behalve de druk van het Engels op het Sranan door de eerder genoemde globalisatie wordt het Sranan ook nog eens gekannibaliseerd door de hier met vacantie komende blaka bakra’s van de tweede en derde generatie, die met hun Bijlmertaaltje denken Sranan te spreken, zoals bijvoorbeeld: “Ik heb angri, ik ga nyangen!”, of “Je maakt me louw!”
Dat verval van het Sranan is ook af te lezen aan bijvoorbeeld door Suripop in de loop der jaren gebrachte liederen en is dagelijks te constateren aan de hand van de Surinaamse liedjes die op radio en TV ten gehore worden gebracht, en waarvan de Sranan tekst dikwijls veel te wensen overlaat, of –wat uit arren moede helaas meer en meer gebeurt– waarvan de tekst half Sranan en half Nederlands is, makkelijk tóch!?
Des te opmerkelijker is het dan ook dat zo’n jaar geleden (reden om het maar weer eens uit de kast te halen) een boek is verschenen De Spelling van het Sranan Hoe en en waarom zo*) van Eddy van der Hilst, dat –zó maar– rimpels veroorzaakt in onze kleine, oh zo rustige taalvijver. Maar wie merkt het op en wie doet er wat mee? Enkel een ‘elit grupu’, maar op school komt het niet, net zo min als in Sipaliwini, of noem maar willekeurig welke buitenplaats op.
De immer ijverige kerken hebben de bijbel in het Sranan vertaald, maar als ze hun leerlingen geen Sranan gaan onderwijzen dan kunnen ze binnenkort maar beter de bijbel in het Nederlands ter beschikking stellen. Ongetwijfeld ís het aantal bijbels in het Sranan al drastisch afgenomen. Kortom, als het Sranan geen verplicht schoolvak wordt, dan is het binnen enkele decennia een wegkwijnende taal.
Dit is nu eens écht een taak voor Lanti, maar let wel: het is dan misschien nog niet 5 voor 12, maar zó ver mogen we het niet laten komen, wij moeten hart hebben voor ons cultureel erfgoed! Het onderwijs in het Sranan als verplicht vak op de lagere scholen, en op z’n minst als keuzevak op de vervolgopleidingen, zal op de agenda moeten worden geplaatst, en de meest gerede partij om dat te doen is De Nationale Assemblée (DNA). Daarom roep ik de media op net zo lang te blijven drammen totdat dit onderwerp op die agenda staat. Redt het Sranan van de ondergang!
———
*) De spelling van het Sranan | Hoe en waarom zo, Paramaribo 2008, ISBN 99914-921-1-9, door de auteur in eigen beheer uitgegeven.
Elk wit Taalunievogeltje zingt zoals het gebekt is
Onder de spannende noemer Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is organiseert de Nederlandse Taalunie een debat over taalvariatie op 27 oktober 2009 in het Flageygebouw in Brussel.
Je moet niet koel doen met je bling bling
Kuj’gien dag zeg’n?
8UV
Hun hebben de wereldcup gewonnen
Het is allemaal Nederlands. Maar moeten we alles zomaar toelaten? Mag een televisieomroeper streektaal spreken? Moeten leraren het sms’en bestrijden of juist aanmoedigen? Dat zijn zoals de onderwerpen van het Taaluniedebat 2009. Dat Suriname ook geassocieerd lid is van de Taalunie hebben ze in Den Haag nog niet ontdekt, en dat daar en op de Antillen een ander soort Nederlands wordt gesproken: what the hell? Dus alleen witneuzen zijn uitgenodigd als gast.
Niettemin zegt de Taalunie: iedereen die geïnteresseerd is, jong en oud kan mee debatteren. Hebt u een stelling die u wilt verdedigen? Geef die dan door bij uw aanmelding:
Nederlandse Taalunie
Tel. + 31 70 346 95 48
E-mail: info@taalunie.org
Datum: 27 oktober 2009
Lunch: 12.00 uur – 12.45 uur
Debat: 13.00 uur – 14.45 uur
Plaats: Flageygebouw in Brussel
Debatleider: Terry Verbiest
Gasten: Jos Swanenberg, Wim Daniëls, Sjaak Kroon, Jan Jansen en Jacomine Nortier
Het debat vindt plaats tijdens het taalsymposium van de VRT (aanvang10.00 uur – slot 16.00 uur). Wie komt, kan ook deelnemen aan de rest van het programma en is van harte uitgenodigd voor de receptie na afloop. U kunt zich tot 10 oktober aanmelden via: https://webmail.uva.nl/exchweb/bin/redir.asp?URL=http://taalunieversum.org/debat2009/
Rootsfestival Zuid-Afrika
In Kaapstad organiseert de University of the Western Cape in samenwerking met het ministerie van Kunst en Cultuur een tweedaagse conferentie over het Afrikaans en Nederlandse talen op 22 en 23 september 2009. Er zijn presentaties van vertegenwoordigers uit Zuid-Afrika, Vlaanderen, Nederland en Suriname. Helen Chang (docent Nederlands en coördinator Taalunieprojecten in Suriname) gaat in op de vraag of het Nederlands in Suriname vrij is van politieke bagage en Ismene Krishnadath (schrijfster, voorzitter S77) zal het belang van selfpublishing in de de Derde Wereld benadrukken.
Papiamentu in de Grondwet!?
De positie van het Papiaments komt aan de orde bij de aanstaande wijziging van de Nederlandse Grondwet. Dat zegt minister Guusje ter Horst toe aan de Tweede Kamer, in reactie op schriftelijke vragen van CDA’er Jan Schinkelshoek. Die had de minister gewezen op de afspraak in het coalitieakkoord om in de Grondwet vast te leggen dat het Nederlands de ‘bestuurs-, cultuur- en omgangtaal’ binnen het Koninkrijk der Nederlanden is.
Schinkelshoek wil niet dat met de verankering van het Nederlands in de Grondwet gewacht wordt totdat een onlangs ingestelde Staatscommissie Grondwetsherziening haar adviezen presenteert.
Ter Horst antwoordt nu dat de verankering van het Nederlands in de Grondwet geen deel uitmaakt van de opdracht aan de commissie en dat zij nog voor het einde van dit jaar een ‘zelfstandig wetsvoorstel’ bij de Kamer zal indienen om de ‘taalkwestie’ te regelen.
Schinkelshoek had ook gevraagd of er bij de grondwettelijke verankering van het Nederlands ,,uitdrukkelijk aandacht zal worden besteed aan de positie van het Fries en andere minderheidstalen (Engels en Papiamento).”
,,Ja”, antwoordt de bewindsvrouw, ,,Bij de ontwikkeling van de voorstellen om het Nederlands op te nemen in de Grondwet komt de positie van het Fries, het Papiamento en het Engels aan de orde.”
,,Ja”, antwoordt de bewindsvrouw, ,,Bij de ontwikkeling van de voorstellen om het Nederlands op te nemen in de Grondwet komt de positie van het Fries, het Papiamento en het Engels aan de orde.”
Dat er in politiek Den Haag alleen gesproken wordt over ‘Papiamento’, het Papiaments van Aruba, en niet over ‘Papiamentu’ (Curaçao) en ‘Papiamen’ (Bonaire) betekent dat er voor bijvoorbeeld de stichting Splika dat de Papiamentse taal promoot nog een missie te verrichten is.
Voordat de positie van de talen grondwettelijk is vastgelegd, zal het al gauw 2012 zijn. Een wijziging van de Grondwet vereist namelijk ‘twee lezingen’. Eerst dient een wetsvoorstel dat er voldoende reden is voor de wijzing door de Tweede en Eerste Kamer worden aanvaard. Daarna dient de Tweede Kamer te worden ontbonden waarna het nieuwe parlement (en de Senaat) het uiteindelijke wijzigingsvoorstel met minimaal een tweederde meerderheid moeten goedkeuren.
In de praktijk wordt met het doorvoeren van wijzigingen gewacht tot nieuwe verkiezingen. Die staan gepland voor 2012. Ter Horst zegt in haar antwoord aan Schinkelshoek de ‘eerste lezing’ nog in deze kabinetsperiode te willen afronden.
[bron: Antilliaans Dagblad]
Masteropleiding Talen UNA gestart
Op dinsdagavond heeft de Antilliaanse minister van Onderwijs mw. Omayra Leeflang de nieuwe masteropleiding Talen van de Universiteit van de Nederlandse Antillen, gevetsigd op Curaçao, officieel geopend.
Minister Leeflang wees in haar openingswoord op het historisch belang van dit moment aangezien voor het eerst in de geschiedenis er een volledige eerstegraadsopleiding voor Talen wordt aangeboden op de Antillen. Zij benadrukte het feit dat alle aanwezigen, docenten en studenten geschiedenis schrijven door als eersten aan deze nieuwe opleiding deel te nemen.
Rector dr. Rupert Silberie gaf in het kort de ontwikkeling van de UNA aan en deelde trots mee dat na de Economische en Juridische Faculteit, de op één na jongste faculteit van de UNA, de Algemene Faculteit nu ook voor het eerst een masteropleiding zal verzorgen. Ook de Technische Faculteit is voornemens dat binnenkort te doen.
Na een introductie van mw. dr. Elisabeth Echteld, decaan van de Algemene Faculteit, die aangaf dat er al enkele jaren initiatieven waren om de masteropleiding op te starten, waarna het er nu dan van gekomen is dat de opleiding ook daadwerkelijk opstart, werd aan de aanwezige studenten en docenten informatie geboden over het collegejaar.
De hbo-masteropleiding stoelt in het eerstejaar op vijf verschillende pijlers:
1. Taalkunde prof. dr. Frank Martinus, 2. Literatuur prof. dr. Wim Rutgers 3. Taalverwerving prof. dr. Ronnie Severing
4. Specialisatie doeltaal docenten mw. drs. Lisette Agatha (ne), drs. Ithel Brute en drs. Eithel Martis (pa) en drs. Wernher Suares (en) 5. Vrije ruimte (vak buiten de Algemene Faculteit).
Voor elke periode zijn ook gastdocenten uit het buitenland uitgenodigd, zoals prof. Van Kempen, Prof. Paasman, Prof. Appel, Prof. Faraclas.
De masteropleiding talen HBO geeft bevoegdheid tot lesgeven in de hoogste klassen van het HAVO en VWO. Titel: Master of Education M.Ed. Papiamentu/ Nederlands / Engels. Hierna kan de masteropleiding WO worden gevolgd. Titel: Master of Arts (MA)
Voor meer informatie kan men zich wenden tot Drs. Ange Jessurun
Coördinator Master of Education, Papiamentu, Engels, Nederlands
Tel: 005999 – 6671349
Email: angejessurun@hotmail.com
Converseren in het Karaïbs
Dat inheemse (“Indiaanse”) talen bedreigd worden is geen echt nieuws. Steeds meer jongeren kiezen voor een gemakkelijke creooltaal of de taal van het onderwijs waarmee men gemakkelijker de maatschappelijke ladder kan beklimmen. Dat veel cultuurgoed zo verloren gaat – want met de taal sterven ook een hele hoop culturele begrippen en een manier van denken veelal uit – moge duidelijk zijn. Zo zijn er in Suriname nog manier weinig sprekers van de eens onder inheemsen wijdverbreide Arowakse taal. Met het Karaïbs is het minder dramatisch gesteld, maar ook die taal staat onder druk.
Om de bekendheid van het Karaïbs te vergroten en zo alvast een dammetje tegen verdwijning van de taal op te werpen, schreef Nowilia Tawjoeram een conversatiegids Engels – Nederlands – Karaïbs. Wie het boek wil bestellen klikke voor meer informatie hier.
Wie bepaalt: Nederland of Suriname?
Nadat een aantal jaren geleden de bestaande Surinaamse taalautoriteit om welke redenen dan ook door het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (MINOV) jammerlijk om zeep is geholpen, is er nooit meer iets voor in de plaats gekomen, een leegte die nu pijnlijk voelbaar wordt. Deze verzuchting kwam bij mij op na lezing van het bericht in de Ware Tijd van zaterdag 27 juni j.l. dat de Nederlandse Taalunie zowel op de Antillen als in Suriname voorlichting gaat geven over de spelling van het Nederlands.
De Nederlandse Taalunie en Suriname’s geassocieerd lidmaatschap
Voor niet-insiders is het van belang te weten dat Suriname sinds 2004 geassocieerd lid is van de Nederlandse Taalunie, een beleidsorganisatie waarin Nederland, Vlaanderen en Suriname samenwerken op het gebied van de Nederlandse taal en letteren en het onderwijs in en van het Nederlands. De Taalunie ziet het als haar opdracht om ervoor te zorgen dat alle Nederlandssprekenden hun taal op een doeltreffende manier kunnen gebruiken. In 2007 is een raamwerkovereenkomst voor samenwerking gesloten met de Nederlandse Antillen en Aruba.
Dat geassocieerd lidmaatschap (waarom niet een gewoon, volwaardig lidmaatschap is geheel onduidelijk) is overigens zonder slag of stoot gerealiseerd, zonder dat iemand – buiten die paar direct betrokken taalkundige dames zonder enige autoriteit om – in Suriname daar weet van had, daarover is geraadpleegd, of daarin zeggenschap heeft gehad. Toen het DNA hiervan lucht kreeg heeft zij zonder precies te weten waarover het ging zo maar wat kreten geslaakt, en daarbij is het gebleven. Het lidmaatschap was een feit.
De ‘vruchten’ van dit lidmaatschap beperken zich voorlopig tot opname van circa 600 Surinaams-Nederlandse woorden in het jongste Groene Boekje van 2005 (een woordenlijst in de vastgestelde, correcte spelling van het Nederlands), de medefinanciering van het Woordenboek van de Surinaamse Bijdrage aan het Nederlands van Renata de Bies in 2008, en nu dus deze voorlichting over de spelling van het Nederlands.
De Nederlandse Taalunie als paard van Troje
Ter begeleiding van deze voorlichtingsactie heeft de Taalunie drie brochures uitgegeven onder de titel Spelling: de regels op een rij, één voor Nederland en Vlaanderen, één voor de Antillen en één voor Suriname. Het wordt mij bang om het hart als ik in de Antilliaanse brochure (nee, niet in de Surinaamse!) moet lezen: “In Suriname wordt een besluit voorbereid om deze spelling eveneens voor overheid en onderwijs voor te schrijven.” Wie bepaalt: Nederland of Suriname? Ik dacht Suriname! Maar dan moet er toch snel iets gebeuren anders gaan we er wéér onderdoor, dan laten wij ons domweg ringeloren door de Nederlandse Taalunie. Dan hebben we met de Nederlandse Taalunie het paard van Troje binnengehaald.
Tijdens een door de Henry Frans de Ziel Stichting belegde discussieavond op 21 april 2009 in Theater Unique over het initiatief voor een eigen Surinaamse taalautoriteit, heeft de Surinaamse taalkundige Dr. Hein Eersel zich een groot voorstander betoond van taalordening. Eersel hekelde daar vooral de betrokkenheid van Suriname bij de Nederlandse Taalunie. Hij ziet dit als een grote fout van de Surinaamse regering. “Er wordt veel te weinig rekening gehouden met de eigenheid van het Surinaams-Nederlands in de Taalunie.”
“Niet De Dikke Van Dale, maar wachten op De Dikke De Bies!”
“Het vorig jaar verschenen Woordenboek van de Surinaamse Bijdrage aan het Nederlands van Renata de Bies”, zo vervolgde Eersel, “bevat 5.000 Surinaamse woorden en is uitgegeven door de Universiteit van Suriname. Helaas is dit geen officiële taalautoriteit en is de Taalunie dat wel. De verschillen tussen het Surinaams-Nederlands en het Noordzee-Nederlands zijn te groot om tot dezelfde unie te behoren. In plaats van nu De Dikke Van Dale te gebruiken zouden we beter allemaal wachten op De Dikke De Bies!”
Eersel haalde nog het voorbeeld aan van de taalautoriteiten van Azië en de Afrikaanse Unie. “We weten allemaal dat er in Afrika zeer veel talen worden gesproken. Toch is er maar één taalautoriteit en dat werkt. De Afrikaanse Unie erkent vier werktalen: Engels, Frans, Swahili en Arabisch. Maar alle andere gesproken talen worden ook erkend. De Surinaamse taalautoriteit moet vooral naar deze voorbeelden kijken als ze wordt opgericht.”
Kortom, de Surinaamse taalautoriteit zal snel moeten worden opgericht willen we ons niet opnieuw laten kolonialiseren.
WSBN revisited
door Rolf van der Marck
Het was mij al eerder opgevallen, maar ik was er nooit eerder bij stil blijven staan: waarom heeft het Woordenboek van de Surinaamse Bijdrage aan het Nederlands twee titelpagina’s? Gebruikelijk is dat een boek één titelpagina heeft, voorafgegaan door een zogenaamde ‘franse titel’, als het ware een verkorte vooraankondiging van de titelpagina. Dit om de lezer niet direct met de deur in huis te laten vallen, en ook omdat het lelijk is om direct na het omslag, of na het schutblad in geval van een gebonden boek (zoals WSBN), direct te worden geconfronteerd met de titelpagina.
titelpagina # 1
Zo dus niet bij het WSBN, waarom? Nadere beschouwing leert dat de eerste titelpagina is opgeplakt op het schutblad van het boek, zoals de nog flauw zichtbare plooien ter linkerzijde op bovenstaande afbeelding duidelijk maken. Bekijken we dan de tweede titelpagina dan zien we géén plooien, maar zien we wel helemaal links de (zwarte) rand van het boekblok en daarvan weer links nog net even de op het schutblad geplakte eerste titelpagina. Waarom? Het vereist een handmatige, dus extra kostbare handeling. Nogmaals: waarom?
titelpagina # 2
Vergelijken we de twee titelpagina’s met elkaar dan zien we dat ze op één onderdeel na identiek zijn, en dat onderdeel is naam + logo van de Nederlandse Taalunie (NTU) dat op titelpagina # 1 staat, en dat ontbreekt op titelpagina # 2. Het één bij het ander optellend maakt de hele geschiedenis duidelijk. De Nederlandse Taalunie heeft geen genoegen genomen met het feit dat de Adek haar (als wezenlijke sponsor) nergens had vernoemd en heeft geëist daar alsnog invulling aan te geven. Toen is deze noodoplossing gevonden: men neme de titelpagina, schuift de tekst iets omhoog om aan de onderzijde plaats te vinden om de Taalunie alsnog als c0-uitgever enig ‘credit’ te geven en plakt deze vóór in het boek als minst kostbare/best mogelijke tegemoetkoming.
Op zich genomen is dit een voorval dat zich zeker wel duizend maal eerder heeft voorgedaan, niets aan de hand dus zou je zo zeggen. Toch is er hier méér aan de hand, en ik zal proberen uit te leggen waarom ik dat denk. Toen Suriname een aantal jaren geleden geassocieerd lid werd van de Nederlandse Taalunie – let wel, géén volwaardig lid – gebeurde dat bij overrompeling, als het ware overnacht, niemand wist wat, niemand was geconsulteerd, maar duidelijk was dat er door sommigen al nyan* was gemaakt. Getuige bijvoorbeeld de opname van circa 500 Surinaams-Nederlandse woorden in het jongste Groene Boekje, die duidelijk al waren vóórgekauwd door die anderhalve man en een paardenkop die ervan wisten en die ermee aan de haal zijn gegaan.
Alhoewel Suriname’s al of niet (geassociëerd) lidmaatschap van de Nederlandse Taalunie nooit publiekelijk aan de orde is gesteld, noch in De Nationale Assemblée (DNA), noch in de media, heeft ons land slaafs deze uitnodiging aangenomen, zonder dat ooit ergens enige discussie is gevoerd over de wenselijkheid van een zodanig lidmaatschap: voor mij – en naar ik mag aannemen voor elk weldenkend mens – een onbegrijpelijke gang van zaken. De enig mogelijke verklaring zou de eerder door mij gesignaleerde “ik-bemoei-niet-cultuur” van Suriname zijn.
Desalniettemin is er sindsdien zo hier en daar wel kritiek te horen geweest, maar eigenlijk slechts afkomstig van één man, Hein Eersel, de kritiek die u in beknopte vorm hebt kunnen lezen in mijn voorgaande Blogspot “Woordenboek van de Surinaamse Bijdrage aan het Nederlands & een eigen Surinaamse Taalautoriteit”. Maar dat is wél de kritiek van een Surinaamse autoriteit bij uitstek op dit gebied. Daarom zou het goed zijn als hier eens onafhankelijk onderzoek naar zou worden gedaan. Onderzoek enerzijds naar handel & wandel van de Nederlandse Taalunie**, bijvoorbeeld hoe (on)afhankelijk is een geassocieerd lid, anderzijds onderzoek naar de manier waarop (en de reden waarom) Suriname gehandeld heeft zoals zij gehandeld heeft. Een mooie afstudeerscriptie voor een student van Michiel van Kempen?
———
* nyan: letterlijk: eten, voedsel; figuurlijk: geld, een geldelijke beloning.
** lees bijvoorbeeld de kritiek op de NTU die Jeroen Brouwers – zij het dan om geheel andere redenen – spuit in zijn jongste boek Sisyphus’ bakens vloekschrift.
Woordenboek van het Surinaams-Nederlands & een eigen Surinaamse taalautoriteit
Inmiddels is al ruim een jaar geleden het Woordenboek van de Surinaamse Bijdrage aan het Nederlands (WSBN) verschenen, samengesteld door Dr. Renata de Bies en uitgegeven door de Anton de Kom Universtiteit van Suriname met financiële steun van de Nederlandse Taalunie. Een prachtige aanzet tot een volwassen Woordenboek van het Surinaams-Nederlands, maar uiteraard schreeuwend om aanvulling met z’n slechts ruim 5.000 lemmata. En méér nog: roepend om (taal-)autoriteit.
Niet zo lang nadien zijn er in het Surinaamse dagblad de Ware Tijd een aantal enthousiaste recensies verschenen zoals die van Ismene Krishnadath, Joan Rellum en Astrid Roemer, die niet alleen recht doen aan dit initiatief, maar die ook de noodzaak van verdere uitbouw aantonen. Als gebruiker van dit woordenboek heb ik toen ook mijn bijval betoond op mijn Volkskrantblog van 12 juni 2008 onder de titel “Nederland heeft z’n Van Dale, Suriname z’n De Bies!”
Naar aanleiding van het verschijnen van dit WSBN (door Instituut Opleiding Leraren [IOL]-leerlingen ook wel Het mini-lidwoordenboek genoemd), en enkele maanden later van De Spelling van het Sranan – Hoe en waarom zo
van Eddy van der Hilst, heeft ook Hein Eersel zich in de discussie gemengd met zijn artikel “Orde in ons taalgebruik” in de Ware Tijd van 30 augustus 2008. Vervolgens tijdens een door de Henry Frans de Ziel Stichting belegde discussieavond op 21 april 2009 in Theater Unique over het initiatief voor een eigen Surinaamse taalautoriteit, heeft Eersel zich opnieuw een groot voorstander betoond van taalordening.
Daar hekelde Eersel vooral de betrokkenheid van Suriname bij de Nederlandse Taalunie. Hij ziet dit als een grote fout van de Surinaamse regering. “Er wordt veel te weinig rekening gehouden met de eigenheid van het Surinaams-Nederlands in de Taalunie.” In de laatste editie van Het Groene Boekje, de officiële publicatie van de Nederlandse Taalunie, zijn 500 Surinaamse woorden opgenomen om Suriname meer in de unie te betrekken. Eersel vindt dit ruim onvoldoende en haalt aan dat er geen bevoegde Surinaamse minister Het Groene Boekje ondertekend heeft, in tegenstelling tot de Nederlandse en Vlaamse ministers.
“Het Woordenboek van de Surinaamse Bijdrage aan het Nederlands van Renata de Bies”, zo vervolgt Eersel, “bevat 5.000 Surinaamse woorden en is uitgegeven door de Universiteit van Suriname. Helaas is dit geen officiële taalautoriteit en is de Taalunie dat wel. De verschillen tussen het Surinaams-Nederlands en het Noordzee-Nederlands zijn te groot om tot dezelfde unie te behoren. In plaats van nu De Dikke Van Dale te gebruiken zouden we beter allemaal wachten op De Dikke De Bies!”
Eersel haalt nog het voorbeeld aan van de taalautoriteiten van Azië en de Afrikaanse Unie. “We weten allemaal dat er in Afrika zeer veel talen worden gesproken. Toch is er maar één taalautoriteit en dat werkt. De Afrikaanse Unie erkent vier werktalen: Engels, Frans, Swahili en Arabisch. Maar alle andere gesproken talen worden ook erkend. De Surinaamse taalautoriteit moet vooral naar deze voorbeelden kijken als ze wordt opgericht.”
In een korte reactie zei minister van Onderwijs en Volksontwikkeling Edwin Wolf: “Ik wil de Henry Frans de Ziel Stichting feliciteren met haar inspanningen. De eerste stappen naar een taalbeleid zullen gezet worden en de regering zal rekening houden met de opmerkingen en vragen uit de gemeenschap om vertegenwoordigd te worden.” Helaas, vrijblijvender kan het nauwelijks.
———
* Woordenboek van de Surinaamse Bijdrage aan het Nederlands, Paramaribo 2008, ISBN 99914-203-6-3.
** De spelling van het Sranan – Hoe en waarom zo, Paramaribo 2008, ISBN 99914-921-1-9, door de auteur in eigen beheer uitgegeven.
Ik bemoei niet…
door Rolf van der Marck
Het Sranan spreekt boekdelen. Naarmate ik er meer mee geconfronteerd word, is het mij steeds duidelijker hoezeer die taal de Surinaamse ziel weerspiegelt. En hoe die taal inzicht geeft in de constructie van het Surinaams-Nederlands, een ‘veel-zeggende’ ontwikkeling van het Nederlands.
In het koloniale Suriname was het Nederlands uiteraard de voertaal, maar al in de 18e eeuw had het Sranan de status van lingua franca. Het eerste woordenboek van het Neger-Engels (zoals het toen nog heette), dateert van 1783, want voor de communicatie met de slaven was het voor de meesters belangrijk om Sranan te leren.
In 1844 beleefde het Sranan een belangrijke doorbraak: vanaf dat jaar kwamen er scholen voor slaven met het Sranan als voertaal, waarbij ook schoolboekjes werden uitgebracht in het Sranan. Met de invoering van de algemene leerplicht in 1876 kreeg het Sranan het echter moeilijk om als serieuze taal mee te blijven tellen en werd het helaas niet meer in het omderwijs gebruikt. De taal werd geringschattend “taki-taki” genoemd (taki is een veel ‘gehoord’ woord in het Sranan, dat zowel ‘zeggen’, ‘taal’ en ‘dat’ betekent), met een bedenkelijk imago als gevolg, dat het Sranan nog lang is blijven aanhangen.
Voor een taal die geen schrijftraditie kent, zijn vertalingen van canonieke teksten van groot belang. Zoals het Duits gemodelleerd is naar de taal van de Luther-bijbel, het Engels naar de Authorized Version en het Nederlands naar de Statenbijbel, zo zijn de vroegste bijbelvertalingen in het Neger-Engels van grote normerende betekenis voor het Sranantongo geweest. Ze vormden de eerste gedrukte teksten die het Surinaamse ‘gewone’ volk te zien kreeg in hun eigen taal.
Het deel van de kolonie dat gerekend moet worden tot de ‘geletterde stadscultuur’ gaf na 1890 een opbloei van het culturele leven te zien, zoals het die alleen een eeuw eerder had gekend. Maar al vond die opbloei bijna uitsluitend plaats binnen de grenzen van Paramaribo, de ‘betere klasse’ was lang niet meer uitsluitend blank, en die klasse verbreedde zich aanzienlijk. Helaas heeft het niet geleid tot een wezenlijke ontwikkeling van de literatuur in het Sranan.
Ten gevolge van WO II raakt Suriname sterker op zichzelf aangewezen, en de eerste ideeën over politieke zelfstandigheid worden geformuleerd. Langzaam maar zeker komt een steeds grotere oriëntatie op het eigen land, de eigen regio en de eigen taal op gang. Sociaal-culturele organisaties leggen het fundament voor de letterkundige doorbraak na 1957. Het creoolse volkstoneel komt op, en voorzichtig ook het hindostaanse theater. In de herwaardering van het Sranantongo heeft J.G.A (Papa) Koenders een voortrekkersrol gespeeld, zoals Sophie Redmond voor waar het het theater betreft.
Niet onvermeld mag blijven dat na WO II zich in Amsterdam een groep formeert rond Eddy Bruma, Wie Eegie Sanie (= Onze eigen zaak), waar taal en cultuur de cruciale factoren zijn in het zich ontwikkelende denken over dekolonisatie, nationalisme en Surinaamse identiteit. In het midden van de jaren ‘50 verplaatst de kern van Wie Eegie Sanie zich naar Suriname.
De belangrijkste impuls voor de ontwikkeling van het Sranan ging uit van het in 1944 gevormde Comité Pohama (Potie hanoe makandra = Sla de handen ineen). Voortgestuwd door Papa Koenders organiseerde Pohama culturele avonden en gaf het comité het maandblad Foetoe-boi (= Loopjongen) uit. De Vereniging Wie Eegie Sanie zou Koenders’ belangrijkste erfgenaam zijn.
De enig bekende foto van papa Koenders
Foetoe-boi is een monument voor de creoolse taal en cultuur zonder weerga. Tien jaar lang, van mei 1946 tot en met april 1956, vier pagina’s per maand, lijkt een geringe bijdrage aan de Surinaamse cultuur, maar:
1) nooit eerder werd er zo consequent elke maand opnieuw aandacht besteed aan de taal van de creolen,
2) nooit eerder werd dit gedaan door mensen die niet tot de bovenlaag van de maatschappij behoorden,
3) vóór én ná Foetoe-boi is aan geen enkele volkscultuur een periodiek gewijd dat zó lang verscheen, en tenslotte
4) in die tien jaargangen herbergt het blad een onvervangbare schat aan historisch en contemporain materiaal.
1) nooit eerder werd er zo consequent elke maand opnieuw aandacht besteed aan de taal van de creolen,
2) nooit eerder werd dit gedaan door mensen die niet tot de bovenlaag van de maatschappij behoorden,
3) vóór én ná Foetoe-boi is aan geen enkele volkscultuur een periodiek gewijd dat zó lang verscheen, en tenslotte
4) in die tien jaargangen herbergt het blad een onvervangbare schat aan historisch en contemporain materiaal.
Bij de verzelfstandiging van de Republiek Suriname werd het Nederlands dan wel de officiële voertaal, maar het Sranan is de belangrijkste tweede taal, die door zeker zo’n 70% van de bevolking wordt gesproken. Desalniettemin laait steeds opnieuw de discussie weer op of in deze globaliserende wereld niet alsnog zou moeten worden overgeschakeld op het Engels als de officiële voertaal, terwijl anderzijds achteloos het lidmaatschap werd aangegaan van de Nederlandse Taalunie. De DNA (De Nationale Assemblée), niet gehinderd door enige kennis, roept vervolgens wat…, en men gaat over tot de orde van de dag.
Eigenlijk is dat nu precies wat ik bedoel met “Ik bemoei niet…”, of zoals ik het ook wel noem: de “ik-bemoei-niet-cultuur” van Suriname. Het is leven en laten leven, en daar zijn de Surinamers sterk in: niet voor niets wonen in dit land een groot aantal volkeren, verdeeld over een groot aantal kerkelijke denominaties, vreedzaam bij en met elkaar. Zo lang je níet bemoeit, zo lang je die ander maar z’n gang laat gaan, zó lang gaat het goed, nu al eeuwen lang. Hier is dat gewoon een tweede natuur.
Het Sranan is een uiterst ‘economische’ taal, maar zeker geen arme taal. Men springt zuinig om met taal om met zo wéinig mogelijk zo véel mogelijk tot uitdrukking te brengen, en daarin zijn ze meesters. En wat er staat wordt dan nog eens grondig samengetrokken of ingeslikt. Dat principe wordt ook toegepast zodra men overschakelt op het Surinaams-Nederlands: geen woord te veel. “Ik bemoei mij er niet mee” is veel te omslachtig, dat is gewoon ”Ik bemoei niet” geworden. Zoals “er” hier trouwens in geen enkele samenstelling (meer) wordt gebruikt, niet nodig, dus niet “Wat is er gebeurd?”, maar “Wat is gebeurd?” Ook zoiets aardigs en specifieks in het Sranan is de “tjoerie”, een met de mond gemaakt geluid dat (uiterste) verontwaardiging of ontzetting uitdrukt: daar hoef je geen wóórd meer aan vuil te maken. Zoals trouwens de gehele intonatie in het Sranan zeer expliciet is.
Dat is wat ik bedoelde hierboven: “Het Sranan spreekt boekdelen. Naarmate ik er meer mee wordt geconfronteerd, is het mij steeds duidelijker hoezeer die taal de Surinaamse ziel weerspiegelt.” Ben je eenmaal voor die taal gevallen, dan weet je het: no span (= maak je niet druk), er is méér in dit leven, geniet!
———
N.B. 1: Voor mijn hink-stap-sprong door de geschiedenis van het Sranan heb ik dankbaar gebruik gemaakt van Michiel van Kempen, Een Geschiedenis van de Surinaamse Literatuur, Breda 2003.
N.B. 2: Bovenstaand artikel was het eerste dat ik op dinsdag 19 juni 2007 heb gepubliceerd op mijn Blogspot Blaw-blaw, en dat ik – vriendelijk uitgenodigd door Michiel van Kempen om af en toe ook aan dít blog bij te dragen – te mijner introductie graag hier nog eens weergeef.
RSS
Facebook
Twitter
