Gemengde gevoelens bij de NTR-serie ‘De slavernij’
Het is goed dat de serie er is en wij horen vooral van een niet-ingewijd publiek veel positieve reacties. Maar er is ook heftige kritiek te horen, met name van hen voor wie deze geschiedenis meer vertrouwd is, wetenschappers incluis. En die kritiek is in sommige opzichten volkomen terecht.De slavernij maakt niet alleen duidelijk hoe moeilijk het is om te gaan met een beschamend verleden, maar ook hoe moeilijk het is wetenschappelijke geschiedenis te vertalen naar publieksgeschiedenis. Het gaat niet alleen om het boven water krijgen van een verleden waarover heel lang is gezwegen of dat slechts eenzijdig is verteld. Het gaat ook om de vraag hoeveel ruimte je geeft aan het feit dat ook wetenschappers verdeeld zijn over heel veel van wat zich in het verleden precies heeft afgespeeld. En bovenal gaat het erom hoe die geschiedenis wordt verteld: objectiverend, relativerend, moraliserend? en vanuit welk perspectief of welke perspectieven?
De NTR heeft zichzelf dus de moeilijke opdracht gesteld een serie te maken over een lang verdrongen stuk geschiedenis dat onder historici veel debat oproept en in onze samenleving gevoelig ligt, getuige de commotie rondom de oprichting en onthulling van het nationale slavernijmonument in 2002, of de herhaalde verwijzingen naar de slavernij in de vaak stroeve Koninkrijksrelaties. Bovendien moest dit bij het grote publiek nog onbekende onderwerp zo aantrekkelijk worden gebracht dat kijkers niet meteen zouden doorzappen. Knap lastig, en het is mooi dat de NTR heeft doorgezet. Een professioneel gemaakte serie, uitgezonden op prime time en bedoeld om de historische stilte over dit onderwerp te doorbreken. Dat is in zoverre gelukt, dat de serie goed wordt bekeken en dat velen voor het eerst hebben kennis gemaakt met een geschiedenis die met een grote groep ‘nazaten’ wordt gedeeld. Maar juist bij die Nederlanders met Afrikaanse wortels is ook hartgrondige kritiek te beluisteren en wordt zelfs gezegd dat de serie een poging is het belaste verleden weer onder het tapijt te schuiven. Wij vinden veel van deze kritiek begrijpelijk.
Natuurlijk is de serie geen poging het slavernijverleden van Nederland weg te moffelen of te vergoelijken. Integendeel, de serie maakt duidelijk dat het slavernijverleden bij de Nederlandse geschiedenis hoort. Maar deze boodschap wordt inderdaad nogal lichtvoetig gebracht. Voor het grote verhaal worden terecht woorden gebruikt als ‘dramatisch’, ‘de hel’, ‘mensonterend’. Maar zodra wordt ingezoomd op concrete mensen, gebeurtenissen of afwegingen leidt de ook door ons bepleite keuze voor het geven van veel context nogal eens tot een overmaat van relativering, soms zelfs een beeld van harmonie. Dan lijkt alles nogal te zijn meegevallen; er viel “best leuk te leven” op een Surinaamse plantage, zoals het heet in de vierde aflevering; harde straffen waren nauwelijks aan de orde.
Natuurlijk, het sterftepercentage van Afrikanen was tijdens de overtocht naar het Caraïbisch gebied niet hoger dan dat van de matrozen, in Nederland hadden de armen het ook niet best, Afrikanen zelf waren de toeleveranciers van slaven aan de Europeanen, de plantages waren geen concentratiekampen, slavernij is van alle tijden… Allemaal waar, maar het geven van zoveel context schiet vaak zijn doel voorbij, zeker als dat gemoedelijk voortkabbelend wordt verteld.
Uiteindelijk berustte het hele systeem van de Nederlands-Atlantische slavernij op geweld, winstbejag en racisme. Natuurlijk was daar verzet tegen van de kant van de Afrikanen die als slaaf de oceaan over waren gevoerd, en van hun nazaten; voor zover wij weten komt dat morgen aan bod, op de valreep. Morgen zal dan ook de afschaffing van de slavernij aan de orde komen; en ook dat Nederland daar erg laat mee was, heel anders dan het gidsland dat Nederland graag in zichzelf ziet. Het blijft allemaal een wrede en beschamende geschiedenis, en dat verhaal is niet luchtig te verpakken. Zeker niet als we in aanmerking nemen dat de erfenissen daarvan vandaag nog altijd doorwerken; ook dat zal morgen, in de laatste aflevering, wel aan bod komen.
Die laatste aflevering moet dan wel heel veel bijspijkeren, als correctie op keuzes die eerder in deze serie zijn gemaakt. Te vaak is daar gekozen voor de relativerende toon, te weinig voor het tegengeluid, een ander perspectief, het debat. Onbedoeld toont De slavernij dus ook hoe moeilijk het kennelijk nog is om te gaan met een ‘lastige’ geschiedenis, ook voor professionals.
Dr. Aspha Bijnaar (NiNsee), prof.dr. Gert Oostindie (KITLV-KNAW en Universiteit Leiden), prof.dr. Alex van Stipriaan (Tropenmuseum en Erasmus Universiteit Rotterdam)
[uit de Volksrant, 15-10-2011]
RSS
Facebook
Twitter
