Zwart-zijn is veel meer dan alleen een kleur
Het was in de jaren ’70 dat Nederland nogal actief was op het vlak van ontwikkelingssamenwerking, teneinde de positie van het bedrijfsleven te versterken. Men was voornamelijk georiënteerd op Afrika, Azië en Latijns-Amerika door middel van uitzenden van deskundigen gekoppeld aan het verstrekken van ontwikkelingshulp. Het was ook in die jaren dat met name de Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse literatuur in Nederland tot bloei kwam. Schrijvers als o.a. Sembène Ousmane (Senegal), Andre Brink (Zuid-Afrika), Chinua Achebe (Nigeria) en Wole Soyinka (Nigeria) verwierven bekendheid nadat hun werk in het Nederlands werden vertaald.
door Quito Nicolaas
De ontmoeting
Nagenoeg vijftig jaren later zien we de opkomst van een nieuwe generatie Afrikaanse schrijvers die hun land hadden verruild voor een bestaan in West-Europa. Nog steeds heerst de opvatting dat buitenlanders erop uit zijn om profijt te trekken van het sociaal stelsel in Europa, terwijl men vaak noodgedwongen waren om hun land te verlaten en als gevolg van migratieprocessen bevolkingsgroepen zich over de wereld verplaatsen. Met het verschijnen van de bloemlezing ‘Zwart’ krijgen we een beeld hoe de oogst van jonge schrijvers verschilt van die uit de jaren van transitie, de jaren ‘70. Met name hoe men tegenwoordig naar hun omgeving en die van hun land van herkomst kijken en de manier waarop men deze werelden in woord en beeld weet te verenigen. Werd er vroeger vanuit de thuissituatie het tijdsbeeld ingevuld, nu is het Nederland en België die het decor vormen.
Chika Unigwe vertelt in haar bijdrage ‘Anekdotes om rond de tafel te vertellen’ over de controle van haar papieren op de luchthaven die urenlang in beslag nam en dat het een eigenaardige manier was om iemand bij haar aankomst te verwelkomen. Centraal staat de doorwerking van het racisme in het brein van zowel wit als zwart, met als voorbeeld de scholiere Sara die overtuigd is dat alleen witte mensen juf kunnen worden. Het is de vanzelfsprekendheid waarmee men migranten op basis van eenzelfde stereotypering als een decennium geleden, dat hier wordt aangekaart. De gebezigde bewoordingen hoeft ons niet vreemd in de oren klinken.
In ‘Navigeren tussen twee culturen’ lezen we de jeugdherinneringen van Nozizwe Dube hoe ze de eerste maanden in België had ervaren. Tussen de regels door ontstaat een beeld hoe de bewustzijnsindustrie in de praktijk fungeerde: In het Westen kregen tieners boekjes van ´Kuifje in Afrika´ te lezen, waarin de zwarte een passieve en ondergeschikte rol speelt en in Zimbabwe werd men overladen met Europese boeken of tekenfilms met blanke kinderen op tv. ´´Als kind groeide je in Afrika op met de verhalen van Roald Dahl´´, zegt Nozizwe. Het was in de tijd dat het cultuurimperialisme hoogtij vierde en men wist en kon niet beter. Pas met het dekolonisatieproces in deze landen en de opbloei van de eigen cultuur, was men in staat om gedeeltelijk de beoogde effecten van onderdanigheid te beperken.
De briefwisseling
Of na verloop van tijd het bestaan van twee of meerdere culturen in een land, stad, wijk nader tot elkaar toe groeien, lezen we in de gesprekken tussen Seada Nourhussen en ene Jacob (bijbels naam), die als socioloog voor zijn proefschrift zich jarenlang had verdiept in de psyche en identiteit van de Afrikaners na de ontmanteling van het Apartheidssysteem. Gaandeweg de briefwisseling lezend wordt het duidelijk dat ondanks het gehele proces van verzoening en het instellen van een waarheidscommissie, dit Zuid-Afrika weinig had opgeleverd in termen van gelijkheid en welvaartsverdeling tussen de rassen. Jacob probeert zich te verhullen in zijn rol als wetenschapper door de situatie in Nederland te nuanceren met de opmerking dat men eerst de kloof tussen wit en zwart dient te bespreken en gaat er volledig aan voorbij om de uitsluitingsmechanismen te duiden.
Verhalen
In de meeste verhalen grijpen de auteurs terug op hun kinder- en tienerjaren en vertellen vanuit dat perspectief op romantische wijze wat ze allemaal hadden ervaren. Met de moeder of vader als de belangrijkste personages om de bijna traumatische ervaringen aan te dikken. Het wekt soms de indruk van een strenge opvoeding in het autobiografisch verhaal ´Imana Ikurinde´, als de auteur de sfeer optekent: “Zijn blik en aandacht vallen zwaar, doordringend, je voelt je verdacht, verhoord.” Anders dan in tijden van Chinua Achebe die over corruptie en onafhankelijkheid schreef. Het boek doorbladerend had je wel gehoopt op tenminste een verhaal dat een reflectie vertoont van het hedendaagse Afrika en de veranderingen in een booming economie. Mozes Isegawa had het aangedurfd om in zijn Abessijnse kronieken (1998) de geschiedenis, het politiek systeem en de dictators in Oeganda te beschrijven. Hoewel de bijdragen niet het kaliber hebben van eerdergenoemde schrijvers, moeten we beseffen dat we in andere tijden leven en dat andere thema´s aan de orde worden gesteld.
In de bloemlezing met korte verhalen, beschouwingen, jeugdherinneringen, briefwisseling, herinnering, autobiografisch verhaal en essays, duikelt men meteen in een touringcar die je meesleept langs een gevoelswereld en perceptie dat vanuit een andere optiek wordt benaderd. Ondanks dat in de vorige eeuw de meeste landen in West-Europa het Internationaal verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (1965), waarbij Nederland in 1971 en België in 1975 , hadden geratificeerd en de talrijke mensenrechtenbeweging uit de grond werden gestampt, zijn gedurende de afgelopen decennia niet veel veranderd. De tweedeling in de samenleving tussen wit en zwart en de vooroordelen heen en weer over elkaar bestaan er na 50 jaar nog steeds. Hoe zeer men in het Westen probeert om literatuur te definiëren als een zachte deken bij het slapen gaan; bij de nieuwe generatie Afrikaanse schrijvers is dit eerder hun geëngageerdheid die ingegeven wordt door hun gezamenlijk historisch verleden. Met deze eerste publicatie heeft men een signaal afgegeven dat ze een eigen plek in de Nederlandse literatuur opeist en dat is ze gegund.
Titel: ZWART
Samengesteld: Vamba Sharif & Ebissé Rouw
Uitg: Atlas Contact
ISBN: 9789025451547
RSS
Facebook
Twitter
Schitterend!!! Je recensie is helder en duidelijk. Precies zoals ik het lezen van de verhalen in ZWART en 2 bijeenkomsten waarin verschillende van de schrijvers in ZWART aanwezig waren om in gesprek met het publiek over hun geschreven verhaal te gaan. Een aantal hebben nog geen Roman geschreven maar een gedichtenbundel gepubliceerd. In de loop van 2018 verschijnt van een aantal schrijvers hun eerste Roman. Dank Quito voor deze recensie en het toegankelijk maken van dit schitterend literaire werk door je opvatting over de inhoud met de lezers van Caraïbisch Uitzicht te delen.