Wie te vaak racisme roept, krijgt het racisme dat hij vreest
door Martin Sommer
Wie zijn die mensen, zei ik tegen de televisie na de tweede sessie in het Catshuis over de slavernij-excuses. Ze spraken namens een handvol stichtingen die ik niet kende, en ze waren boos. Minister Kaag, nog niet vertrokken voor haar ‘sorryreis’ naar Suriname, liep op eieren. Ze sprak van ‘verbinden’ en zei hoe ‘eervol’ het was om te luisteren naar de organisaties. Hannah Belliot, oud-PvdA-wethouder, nu namens een stichting, sloeg een andere toon aan. Het kabinet moest zich ‘klein’ maken, vond ze.
Ik moest meteen denken aan socioloog Herman Vuijsje die lang geleden schreef over het verschijnsel zaakwaarnemer. Zijn boek Vermoorde onschuld uit 1986 gaat over racisme en hoe allerlei mensen de bestrijding daarvan ter hand namen. Destijds waren het vooral blanke – dat heette nog zo – betaalde krachten van de Anne Frank Stichting die zich opwierpen als antiracisten. Nu zijn de zaakwaarnemers zwart, maar net als toen weten we niet wie ze precies vertegenwoordigen en of dat meer mensen zijn dan die handvol in het Catshuis.
Zaakwaarnemers zijn altijd een kracht geweest om rekening mee te houden. In Nederland met zijn verzuilde geschiedenis is het algemeen belang van oudsher een ondergeschoven kind. Schoolbesturen, koepels en bedrijfschappen maakten de dienst uit. Dat zogeheten middenveld bestaat nog altijd. Voeg daarbij een regering van vier partijen die het vooral oneens zijn. Wie in zo’n politieke zwakstroomomgeving een plaats aan de onderhandelingstafel verovert, heeft zijn doel al half bereikt.
Regeren in Nederland is tafeldekken. Vorige week deed Piet Adema, minister van Landbouw, als onderdeel van het doorzeurende stikstofdrama zijn plannen uit de doeken voor een landbouwakkoord. Er wordt een hoofdtafel ingericht, er komen zijtafels, sectortafels en niet te vergeten een reflectietafel. Boeren hebben trekkers en dus een duchtig argument voor een plek aan tafel. Je vraagt je af hoe de nazaten van de slaafgemaakten dat hebben klaargespeeld. Jeffry Pondaag hield in zijn eentje de Gouden Koets op stal, in verband met het beruchte paneeltje. Kick Out Zwarte Piet – hoeveel divisies? – slaagde erin een eind te maken aan een nationale traditie. En nu mochten een paar stichtingen in het Catshuis zomaar tweemaal aanschuiven bij de macht. Ben van Beurden van Shell durfde daar niet eens van te dromen.
De enige verklaring die ik kan bedenken is dat hun noden en verlangens aansluiten bij de spraakmakende klasse. De bovenste helft is druk met zelfverwezenlijking, diversiteit en inclusie. Het algemeen belang in de politiek moet je met een lantaarn zoeken. Overheersend is de Montessori-politiek. Neem de transgenderdiscussie. Weinigen durven nee te zeggen tegen het uitgesproken verlangen om zichzelf te worden. Niet een gedeeld nationaal belang, maar grondrechten zijn in het geding. Wie door de staat is gekrenkt in zijn streven naar ontplooiing, nu of zijn voorouders, kan aanspraak maken op excuses.
De onderste helft kijkt hier met verbazing naar, om het zacht uit te drukken. Daar hebben ze andere zorgen. De thermostaat staat op 15 graden, de gasprijs en de prijzen bij de Aldi breken Europese records. Maar de spraakmakende gemeente is zo dwingend dat zelfs een debat over het oppompen van meer Gronings gas om de kosten te drukken, bij voorbaat is gesmoord. Soms verlang ik naar een minister-president die de moed opbrengt om te zeggen: alles goed en wel, maar we hebben te maken met een echte oorlog en ik kan geen half kabinet missen om met gebogen hoofd af te reizen naar de voormalige koloniën.
Woensdag kwam er een Kamerbrief met een tsunami aan excuses aan iedereen die in de verte met de dekolonisatie van Indonesië te maken heeft gehad. Dezelfde dag verscheen het rapport over racisme en discriminatie bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Minister Hoekstra en zijn secretaris-generaal waren diep geraakt en boden excuses aan. Ik heb het rapport doorgenomen. Er zijn uiteraard nare incidenten, zoals overal, maar het rapport ademt de Amerikaanse trant van witte privileges en onbewuste micro-agressie. Daaronder gaat het leerstuk schuil dat witte mensen zich het leed van zwarte mensen niet kunnen indenken, en er dus geen tegenargument is dat steekhoudt.
Het is de omgekeerde bewijslast die elke relativering onmogelijk maakt. Herman Vuijsje schreef vijf jaar geleden in een terugblik op zijn boek dat men er in het huidige zwart-witdenken geen moeite meer mee heeft om alle witte mensen racisten te noemen. Je hebt systeembanken, systeemziekenhuizen en nu systemisch racisme, ook bij Buitenlandse Zaken. De enige die in de krant tegensputterde was oud-topambtenaar Ed Kronenburg, die zei dat zijn ervaring bij BZ anders was en dat het niet past om een heel departement over een kam te scheren. Aan het eind van het Volkskrant-artikel stond in cursief dat de zegslieden over BZ-racisme anoniem waren, uit angst voor hun baan. Mij bekroop de gedachte dat de anonieme zegslieden die vinden dat het meevalt, meer te vrezen hebben.
Incidenten bestaan niet meer, elke nuance gaat verloren, schreef Vuijsje. Daar doet het kabinet driftig aan mee. Maandag houdt Rutte zijn excuusspeech, met Hoekstra, Kaag, Schouten, Bruins Slot en Dijkgraaf als deemoedige decorstukken. Bijna het hele kabinet reist af naar de West, behalve Piet Adema met zijn landbouwtafels. Ik kan me niet heugen dat er ooit zoveel bewindslieden zijn gemobiliseerd als voor het racisme van lang geleden. Zo komen we op de slotsom van Vuijsje, namelijk dat precies het tegengestelde wordt bereikt van wat wordt beoogd. Hier geldt de oude sociologische wet van de zelfvervullende voorspelling. Als je maar heel hard en heel vaak racisme roept, dan wordt het gevreesde vanzelf bewaarheid.
Met toestemming ontleend aan de Volkskrant (website), 17 december 2022.
![Planisfero anonimo [fragment], Italy, ca. 1530 - Vaticaans museum - foto Aart G. Broek](https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/wordpresssite/wp-content/uploads/2019/06/Planisfero-anonimo-fragment-Italy-ca.-1530-Vaticaans-museum-foto-Aart-G.-Broek-940x705.jpg)
RSS
Facebook
Twitter
