Wayana
door Hilde Neus
In het diepe binnenland werd een meisje geboren dat tegen alle verwachtingen in door haar verzorgers op haar vijfde naar Paramaribo werd gestuurd om naar school te gaan. Meer in de lijn der verwachting lag dat de keuze op haar halfbroer zou vallen, maar oma gaf al aan: ‘Zij gaat terugkomen en ze gaat de gemeenschap helpen’. Bij Jupta Itoewaki zit deze boodschap, die tevens een opdracht is, in haar botten.
Normaliter heeft binnen de Wayanagemeenschap de oudste dochter al een belangrijke rol, omdat zij voor het grote gezin zorgt. Kinderen worden vaak opgevoed bij opa en oma, omdat de ouders het bos in gaan om voedsel te verzamelen. Normaliter is voor een meisje van 15-16 jaar al gepland met wie zij zal samenleven.
Het pad van Jupta liep anders. Zij herinnert zich dat ze graag naar de stad ging, elke vakantie reisde ze weer naar huis, waardoor zij de cultuur en de taal van de Wayana dicht aan haar hart hield. In de stad ving een pleeggezin haar liefdevol op en ze behaalde uiteindelijk het diploma van de AMS en deed een jaar de opleiding sociaal- cultureel vormingswerk op de AHKCO, een keuze gemaakt met het oog op de toekomst maar helaas niet afgemaakt.
In Kawemhaken, het geboortedorp van Jupta, wordt Wayana gesproken. Omdat er maar weinig schoolgaande kinderen zijn, varen deze elke morgen de rivier over naar de Franse kant, om daar onderwijs te genieten. De doorstroming is niet goed. De kinderen leren Frans, en een logisch vervolg zou de middelbare school te Maripasoela zijn, maar deze kost 700 euro per maand en is simpelweg te duur. De meeste kinderen verlaten het onderwijs zodra ze de vijfde klas hebben doorlopen. In grotere gemeenschappen zoals Apetina zijn de schoolresultaten beter, en daar stromen veel leerlingen door naar Paramaribo om daar (al dan niet met diverse onderbrekingen) verder te studeren.
De eigen taal is essentieel om je emoties uit te drukken, de nuances kun je niet in een andere taal overbrengen. Maar ook is taal een belangrijk ontwikkelingselement. Dat zagen we toen op een politiek podium een brief van het opperhoofd der Trio, vertaald naar het Nederlands, werd voorgelezen. Achteraf gaf hij zelf aan dat de brief in zijn thuistaal was geschreven en dat er in de vertaling fouten waren geslopen. Jupta is toen in het nieuws gekomen omdat zij als geen ander de twee talen (maar ook Engels) prima spreekt. Vertalen is een kwestie van vertrouwen, er moet weergegeven worden wat er gezegd is, met alle nuances inbegrepen. Zij werd toen gewezen op het feit dat ze zich respectvol moest opstellen naar de leiders (ouderen) toe, maar Jupta vindt het belangrijker de juiste weergave van de boodschap te benadrukken. En zegt daarom wat ze te zeggen heeft, hoewel het niet de gewoonte is bij de Trio om je zo uit te spreken. Bij de Wayana is dat normaal en de vrouwen treden op de voorgrond. Ze voert dat ver door, ook naar internationale organisaties toe, omdat ze van mening is dat er niet slechts beloften gedaan moeten worden maar ook dat de Wayanagemeenschap haar ontwikkelingen zelf moet bepalen.
Deze stem wordt gehoord, en daarom heeft ze al op diverse belangrijke podia haar zegje gedaan. Jupta Itoewaki komt op voor haar recht als inheemse burger van Suriname, en ze doet dat met veel verve. Haar organisatie heet Mulokot, naar de watergeest. Ze wil niet verloren raken in de vertaling. Taal is een heel belangrijk element in haar strijd. Wat betekent een woord, wat betekent een zin? Itoewaki vecht voor het behoud van de tradities van de Wayana, en die boodschap brengt ze met verve in het Nederlands.
RSS
Facebook
Twitter
