Waheeda Shadood: Mijn leven in termijnen
door Jerry Dewnarain
De korte biografie van Waheeda Shadood heeft zo mijn aandacht getrokken, dat ik haar meteen begon te lezen. In een ruk. Dit meeslepende boek leest heel vlot vanwege het eenvoudige, doch prettige taalgebruik. Uitgeverij Jurgen Maas verrast mij elke keer met boeken die overstijgen in hun thema’s en vooral de landsgrenzen.
Korte inhoud
‘Kleedt u zich maar aan,’ zegt dokter Overgaauw. Hij loopt met grote, vastberaden passen naar zijn bureau en begint te tikken op zijn toetsenbord. ‘Ik laat een vaginale echo maken van uw baarmoeder, want daar voel ik iets, maar ik kan er niet in komen. Uw baarmoedermond is gedraaid. Afhankelijk van de echo maken we een afspraak bij de gynaecoloog voor verder onderzoek,’ legt hij uit met de hoorn van de telefoon in zijn hand. Hij begint te bellen. Ik hoor hem zeggen: ‘Nee, dat duurt te lang. Ik wil op zeer korte termijn een afspraak.’ Hij hangt op en kijkt me aan. ‘U hoeft niets te doen. Ik maak de afspraak en bel u vandaag om die door te geven.’
Shadood belandt van de ene dokter bij de andere. De diagnose K…is nog niet definitief vastgesteld: ‘Dokter Hellendoorn haalt me op. Een prachtige donkere vrouw, met weelderige pijpenkrullen. Mijn vagina wordt weer bekeken en betast door vreemde ogen en handen. De dokter vertelt dat mijn baarmoeder gedraaid én gekanteld is. Ik kan me er niets bij voorstellen. Er zitten twee vleesbomen. Eén van vijftien en één van acht centimeter. Mijn baarmoeder met inhoud, eierstok en eileider moeten verwijderd worden. Met vleesbomen van deze grootte en op mijn leeftijd is dat het protocol. ‘Kleedt u zich maar aan.’ Ze pakt de telefoon. ‘Moeten we direct een operatie plannen of eerst een ct-scan laten maken?’ vraagt ze door de telefoon. De tranen prikken achter mijn oogleden. Ik begin te klappertanden en voel me moederziel alleen. ‘O, mevrouw, heeft u zo’n pijn?’ ‘Nee hoor, ik ben erg geschrokken.’ Ik ben bang dat het heel ernstig is. Niemand in mijn moeders – mijn Nederlandse – familie overlijdt vredig in slaap of van ouderdom. Sterven gaat vaak gepaard met een hoop drama. Kanker is doodsoorzaak nummer één, gevolgd door hartfalen. Dat begint rond de middelbare leeftijd. Ik begrijp niet hoe dit in mijn lijf kan gebeuren. Dokter Hellendoorn en ik maken bij de receptie een afspraak voor een ct-scan… Ik voel onheil. Zoals ik dat vaker in mijn leven heb gevoeld.’
Het leven van Waheeda Shadood lijkt uitzichtloos als ze te horen krijgt dat zij volgens de diagnose aan een ongeneeslijke ziekte lijdt. Ze heeft volgens dokters niet lang te leven. Ze wordt ongeneeslijk verklaard. Maar deze sterke vrouw bleef niet bij de pakken neerzitten. Zij blijft op haar eigen manier door vechten. Het lijkt alsof de ziekte haar juist leven, ‘meer energie’, geeft: ze klimt in de pen en schrijft over haarzelf, haar pijnlijk lijden, over haar leven, haar jeugd, haar familie en wat de ziekte met haar doet. Ze beschrijft haar emoties helder over de gesprekken met haar artsen in de poliklinieken en ziekenhuizen. Shadood doorbreekt in haar boek de taboe die rust op haar ziekte K… Heden ten dage durven velen de naam van deze enge ziekte, kanker, niet uit te spreken. Dat komt wellicht door al de vele afspraken die met de artsen volgen: ct-scan, pet-scan, hysterectomie, infuus, longpunctie, chemo, bloedprikken, geneeskrachtige sauna, bestraling, nieuwe picc-lijn enzovoorts. Vanaf de diagnose verandert het leven van de auteur in termijnen.
Haar boek Leven in termijnen gaat over ‘het opruimen van ballast en het doorbreken van intergenerationele patronen. Over leven in het hier en nu en over niets uitstellen. Over de regie herwinnen, een doodvonnis ten spijt. Leven doet ze, sterven kan altijd nog.’ Maar dit prachtige boek gaat ook over kindermisbruik, ontheemding, onthechting, eenzaamheid, cultuurverschillen, ouder-kindrelatie en liefde tussen twee liefdevolle levenspartners.
Overstijgend
Leven in termijnen is ongetwijfeld een verrijking voor zowel de Surinaamse als de Caribische literatuur, vanwege onder andere het biografisch criterium van de auteur: een schrijver die woont in Nederland, geboren in Suriname en deels haar jeugd in Guyana heeft doorgebracht; die een boek over haar leven in Brits-Guyana, Suriname en Nederland schrijft: ‘Zowel mijn moeder als oma reisde heen en weer tussen het inmiddels onafhankelijke Guyana (1965-JD) en Suriname, waar haar ouders woonden. Het was dan ook onvermijdelijk dat ik in Suriname geboren zou worden.
Mijn moeder beviel een paar uur eerder van mij dan prinses Beatrix van Willem-Alexander, de zoon van een Duitse jonkheer met zes voornamen. Ik werd op de wereld geholpen door vroedvrouw Waggelman, bijgestaan door tante Aisa, aan wie ik mijn geboorte en achternaam te danken heb, de dochter van een Guyanese vader met twee voornamen.’
De context van het verhaal kan evenzo gerekend worden tot ‘literatuur van de diaspora’. Shadood vertelt ook over haar roots zoals vele schrijvers uit de diaspora dat tegenwoordig doen: ‘Om dezelfde reden als haar ouders, legde hij uit, Indiase contractarbeiders: op zoek naar een beter leven, gelokt door mooie verhalen. Hij verkocht stoffen, huis aan huis. Vóór de reizende kleermaker stond een tengere vrouw, negenentwintig jaar oud met een lichte, sproetige huid en weelderige lange zwarte haren tot op haar billen. Ze was gekleed in een geel setje van gestijfd katoen: een rok tot aan haar enkels, een blouse met een witte kraag en op haar hoofd een romal, een gevouwen hoofddeksel, eveneens van gestijfd katoen. Aan ieder oor hingen zes gouden baris, Indiase oorringen van verdraaid goud die vergroeid leken met haar oren. Ze rook naar zon en de kokosolie waar ze haar huid en haar mee zalfde. Achter de zeewering, de iconische Sea Wall, een in 1880 door Nederlanders gebouwde betonnen muur die de kust beschermt tegen de alles opslokkende Atlantische Oceaan, stond haar huis.’
Metaforen
Een andere Caribische metafoor is het verhaal van die Ol’Higue. In Suriname meer bekend als de asema, een bloedzuiger, een soort dracula-achtige figuur. Shadood laat ook zien dat de orale vertellingen overal in het Caribisch gebied vertegenwoordigd zijn. ‘Ma zorgde met haar magische verhalen voor welkome afleiding. In de avondschemer, wanneer vuurvliegen (in Suriname bekend als lichtkevertjes – JD) als sterren glinsterden, maakte ik kennis met Ol’Higue, een oude, stille vrouw. Tenminste, voor zonsondergang. Na zonsondergang pelde ze haar huid af en deed die in een kalebas. Ze veranderde in een vuurbal die door de lucht vloog op zoek naar jonge kinderen en baby’s, om zich tegoed te doen aan hun bloed. Ik hoopte dat ze nooit achter mijn zusje aan zou gaan. Ol’Higue maakte zich klein en wurmde zich door het sleutelgat naar binnen. Rijstkorrels voor de deur gooien was een manier om haar tegen te houden. Ze kon dan de verleiding niet weerstaan om de rijstkorrels te gaan tellen. ’s Ochtends, terwijl ze nog bezig was, sloegen de bewoners van het huis haar dan dood. Een andere manier om haar dwars te zitten was de kalebas zoeken en haar huid met peper insmeren. Als ze dan haar huid weer aantrok, zou ze verbranden. Ook een beproefd recept was de sleutel in het sleutelgat steken. Als Ol’Higue probeerde binnen te komen, draaide je de sleutel om en vermorzelde je haar.’
Meerwaarde
Shadood heeft wellicht haar leven met kanker willen delen met de lezers. Maar de lezer wordt rijkelijk beloond met een interessante geschiedenis van een nazaat van een contractant. Doorwerkingen van het slavernijverleden en contractimmigratie zijn tegenwoordig interessante thema’s in de Nederlandstalige literatuur dus ook literatuur uit de ex-koloniën van Nederland zoals Suriname en Guyana in dit geval! Waheeda Shadood overschrijdt grenzen: ze brengt Guyana en Suriname bij elkaar en zelfs de Nederlandse kolonisatie van Guyana passeert de revue! Is er überhaupt een roman met zo’n plot, een driesprong, ooit geschreven, ik moet even nadenken! Wat duidelijk is, dat een deel van het thema uit Leven in termijnen veel doet denken aan boeken van V.S. Naipaul (Een huis van meneer Biswas en Miguel street), Samuel Selvon (A brighter sun en Turn again Tiger), Oonya Kempadoo (Buxton Spice) en meest recent Stille Winden, Droge Zeeën van de Mauritiaanse schrijver Vinod Busjeet.
[dWTL 8 december 2023]
Waheeda Shadood, Leven in termijnen. Amsterdam: Uitgeverij Jurgen Maas, 2023. ISBN 978 90 83296 71 5.
RSS
Facebook
Twitter
