Waarde en waardigheid (2)
door Willem van Lit
Deel 2 van hoofdstuk 2 van Cariben laten we het onmogelijke vragen.
Inwendige noodzaak en ontremming
Soms verweeft me het idee dat ik slechts met een gering aantal woorden de nuance kan ontwerpen, die de loop van gebeurtenissen naar een ander patroon of debiet kan verleggen. Er moet een eenvoudige manier zijn om inzichten te krijgen en te verlenen, die motieven, belangen of intenties anders kunnen structureren en die mensen uit hun behoud of stellingen krijgen. En zo zou alles plotsklaps helder worden, verklaarbaar en toegemeten aan de ware maat en regelmaat der dingen. Dit idee komt voort uit een hartstocht die zich hult in het voorkomen de stem van de rede te zijn, een gemoedstoestand die me aanzet tot handelen-in-mezelf en die ik denk te kunnen uitstralen naar anderen met plausibele beweegredenen. Er moeten wel geobjectiveerde argumenten aan ten grondslag liggen. Dit is in feite de taak van elke raadgever: de ander bewust maken van de innerlijke drijfveer die tot handelen aanzet, scherper nog: die de ander aanzet tot het nemen van risico’s, een handeling tot investering met een opbrengst die niet gegarandeerd is. De ander moet wel uitgaan van de integriteit van mijn oproep, de hechtheid en oprechtheid van mijn redevoorstel: vertrouwen.
Voor velen ben ik echter bij voorbaat verdacht.
Albert Roessingh – Het aanzoek
En natuurlijk is het een illusie te denken dat ik die enkele woorden kan vinden. Het is steeds de vraag waar het om zou moeten of kunnen draaien. Waarde en waardigheid. Dat denk ik nu met voorwaardelijke verwondering. Zit daar de kern? Ik bedacht dat waarde en waardigheid voortkomen uit de vervulling van de gelijkheid, vrijheid en de broederschap van het mensdom. Tegelijkertijd. In het huidige politiek correcte denken schuilt het idee dat waardigheid ontstaat uit zoveel mogelijk gelijkheid. Waardigheid zou hetzelfde zijn als evenwaardigheid. Dat zou dan hetzelfde zijn als gelijkheid. Ik denk dat dat in wezen een misvatting is, tenminste voor zover de twee andere beginselen niet tevens in dezelfde mate erbij betrokken zijn.
Maar er zit nog een andere dimensie aan de functie van de consulent. Als ik de ander kan aanzetten tot handelen is die bereid tot het nemen van risico’s. De ander is overtuigd; hij zal zich ontplooien en de grenzen opzoeken, sterker nog, hij zal eroverheen gaan. Degenen die door mijn advies inzicht hebben gekregen, zouden barrières kunnen nemen; zij zouden zich bewust kunnen zijn van hun remmingen en irrationele beperkingen en ze zouden de belemmeringen kunnen overwinnen, overtuigd van de eenvoud en schoonheid die in de oplossing verankerd ligt. Op de Caribische eilanden zou men plots zien dat het een verschrikkelijke vergissing is verstokt te blijven in de dodelijke sentimenten van schaamte en schuld.
Complex van schaamte en schuld
Het complex van schuld en schaamte
Ik wil op zoek naar de formule om de menselijke conditie in het Caribische gebied duidelijk te krijgen. De aard en omvang van het dodelijk stremmend mechanisme dat door de complexen van schuld en schaamte in stand blijft, zou (plotsklaps) helder worden en verklaarbaar. Hierdoor kan er dan inzicht komen en ruimte ontstaan voor constructieve dynamiek. Natuurlijk is dit een schier onmogelijke ambitie, maar het moet toch mogelijk zijn een andere orde te vinden met waarde en waardigheid als kernpunten en dit op basis van de redelijkheid. De lijn die de breuk markeert is onregelmatig en grillig. De vervlechting van de patronen heeft een genadeloze geschiedenis van eeuwen harde confrontatie. De complexen houden elkaar onwrikbaar overeind en lijken elkaar zelfs te versterken.
Omdat alles samenkomt in het idee van waarde en waardigheid, zal vanuit die begrippen de formule gevonden moeten worden. Waarde en waardigheid vertegenwoordigen het gevoel ergens bij te horen, maar dan toch niet kunnen begrijpen waar het werkelijk om gaat. Maar dat begrijpen hoeft ook niet, want het zou een vanzelfsprekende situatie moeten zijn, zoals lucht die er is om in te ademen.
Ik zoek nog verder omdat ik in de diepere lagen van mijn onbehagen niet genoeg kan peilen waarom die vanzelfsprekendheid kennelijk achterwege blijft. Het onbehagen schuilt in het feit dat men door boosheid, schaamte, schuld en arrogantie van de incompetentie gedreven, van elkaar vervreemd blijft. Het is de voedingsbodem voor een diep wantrouwen. Het draait om ontheemding van tijd en plaats, voortdurend geschaad vertrouwen, de kennelijke onthechting van betekenis van gebeurtenissen en de daarbij behorende krimpende moraliteit om het doen en laten, de onverschilligheid over eigen verantwoordelijkheid, de lamentatie over de loop van gebeurtenissen waar men zegt geen vat op te hebben gehad (bij mankement van de consultatieve bluf) en de roep om wraak op basis van autoriteit van geschiedeniswetten, die er niet zijn en nooit hebben bestaan. Dit alles roept een schrijnende terneergeslagenheid op, waarin ik een pit gewaar word van schrompelige teloorgang. Ik zeg met nadruk: ontheemd zijn van vertrouwen en de onthechting van betekenis. In deze constatering groeit de verweesde identiteit, een situatie waarbij ik me met steeds meer moeite nog kan uitdrukken, nog kan verwoorden omdat de verslagenheid al te zeer voelbaar wordt. En steeds meer komen de begrippen waarde en waardigheid voor de geest. Ze komen samen op het speelveld van gezonde schroom, twijfel, noodzaak tot reflectie, ingetogenheid: hierin schuilen zwaarwichtige dimensies van de redelijkheid, samen met bevindend zelfonderzoek, gezond verstand, empirie en dialoog balancerend met de intuïtie, het gevoel en het instinct. En dit is dan het krachtenveld, waarin spontaneïteit en verwondering kansen krijgen – ach, hoe vaak zijn deze laatste krachten al overgegeven aan de zucht naar direct effectbejag en onthutsende meligheid met het belachelijk verklaren van sereniteit.
(wordt vervolgd)
RSS
Facebook
Twitter
