‘Waar de blanke top der duinen’
Chimamanda Ngozi Adichie: ‘Het gevaar van één enkel verhaal’
door Christine F. Samsom
Een collegezaal in Oxford-GB, met een paar honderd, afwisselend ademloos luisterende, schaterlachende en ontroerde toehoorders. Op het podium een prachtige, jonge vrouw, de in 1977 in Nigeria geboren schrijfster: Chimamanda Ngozi Adichie. De lezing is georganiseerd door de TED-conference en kan onder andere hier bekeken worden. TED staat voor Technology, Entertainment, Design en heeft als motto ‘Ideas worth spreading’ oftewel ‘Ideeën die het waard zijn verspreid te worden’. TED-conferenties worden sinds 1984 – eerst in Californië, maar nu over de hele wereld – gehouden, waarvoor sprekers worden uitgenodigd die iets te zeggen hebben, die nieuwe ideeën of projecten meer bekendheid willen geven. In achttien minuten mogen ze dat doen en Chimamanda doet het in 2009 op sublieme wijze.
Ze begint met te vertellen over haar jeugd en haar grote bakru voor lezen en schrijven, over de Engelse en Amerikaanse kinderboeken die ze las en over de verhaaltjes die ze vanaf haar zevende voor haar moeder schreef en tekende, waarin alleen witte mensen met blauwe ogen voorkwamen, die appels aten, ginger-ale dronken, in de sneeuw speelden en over het weer klaagden. Op de achtergrond hoor ik Dobru zeggen: ‘De Rijn komt bij Lobith in ons land’, met de klemtoon op ‘ons’ en ‘De Batavieren zijn onze voorouders’, met de nadruk op ‘onze’. Vandaar de wrange grap die lang onder Surinamers in Nederland de ronde deed: ‘Ben jij wel eens in Zuid-Amerika geweest?’
Chimamanda denkt dus in haar kinder- en tienerjaren dat boeken over vreemdelingen moeten gaan en over situaties die in haar land niet voorkomen, waarmee ze zich niet kan identificeren. Totdat ze Afrikaanse schrijvers als de onlangs overleden Chinua Achebe en Camara Laye ontdekt en ‘een mentale verandering’ van haar inzicht in literatuur beleeft. Ze zegt letterlijk in haar toespraak: ‘Wat de ontdekking van Afrikaanse schrijvers voor mij deed, was dit: Het heeft mij gered van het hebben van één enkel verhaal van wat boeken zijn.’
Als Chimamanda in de VS gaat studeren, realiseert ze zich dat heel veel mensen ‘het gevaar van één enkel verhaal’ niet inzien. Dat gevaar zit hem in gebrek aan kennis, vooringenomenheid en macht. Ze geeft in haar lezing een aantal voorbeelden van één enkel verhaal: haar Amerikaanse kamergenote op de campus van de universiteit complimenteert haar met het perfecte Oxford-Engels dat Chimamanda spreekt, is teleurgesteld als Chimamanda een fan blijkt van Mariah Carey in plaats van de muziek van haar ‘stam’ te draaien, verbaast zich erover dat Chimamanda op een fornuis kan koken en denkt dat Afrika één land is, waar alleen maar ellende en misère is, in plaats van het op één na grootste werelddeel met meer dan vijftig onafhankelijke landen, waarvan Nigeria met 170 miljoen inwoners tot de grootste behoort en waar behalve die miserabele armen ook gewoon ontwikkelde, kunstzinnige, belezen mensen wonen, waar een geweldig gevarieerde muziektraditie bestaat en een omvangrijke filmindustrie: Nollywood. Het enige dat de medestudente voelt als ze over Afrika spreekt, is ‘neerbuigend, goedbedoeld medelijden’.
Maar Chimamanda zelf schaamt zich ook over haar eigen vooringenomenheid als ze een bezoek brengt aan Mexico. De Amerikaanse media hebben zo’n eenzijdig beeld geschapen van Mexicanen als één enkel verhaal over ‘mensen die het gezondheidssysteem zitten te flessen, stiekem de grens oversteken, gearresteerd worden aan de grens, dat soort dingen.’ Die mening herziet ze radicaal als ze met gewone Mexicanen te maken krijgt. Wat Chimamanda heel duidelijk maakt in haar toespraak: ‘Ik heb altijd het gevoel gehad, dat het onmogelijk is om een goed contact te hebben met een plek of persoon zonder verbondenheid met alle verhalen over die plek en die persoon. De consequentie van het enkele verhaal is dit: Het ontdoet mensen van hun waardigheid. Het belemmert onze erkenning van menselijke gelijkwaardigheid. Het benadrukt hoe verschillend we van elkaar zijn eerder dan hoe gelijkwaardig.
Hoe verhalen verteld worden, wie ze vertelt, wanneer ze verteld worden, hoeveel verhalen er verteld worden, dit alles is werkelijk cruciaal, ook in het onderwijs. Nog één keer Chimamanda Adichie: ‘Telkens als ik thuis ben, word ik geconfronteerd met de gebruikelijke oorzaken van irritatie voor de meeste Nigerianen: onze gebrekkige infrastructuur, onze mislukte regering. Maar ook met de ongelofelijke veerkracht van de mensen die opbloeien ondanks de overheid, eerder dan dankzij.’ Komt dat niet bekend over?
Het ministerie van Onderwijs heeft de macht om ons onderwijs te verbeteren. Wat is de bedoeling van de deskundigen (?) van de taskforce voorbereiding onderwijsinnovatie en het Basic Education Improvement Program (BEIP) die taalboeken uit Nederland laten komen die qua inhoud niet mogen worden aangepast aan de belevingswereld van het Surinaamse kind? Moeten onze kinderen weer gaan zingen ‘Waar de blanke top der duinen’ met als refrein ‘k Heb u lief, mijn Nederland’?
RSS
Facebook
Twitter
