Waar ‘broccoli-lied’ songfestival écht over gaat? ‘Dáár heeft Nederland het liever niet over’
door Eefje Oomen
You don’t like broccoli? Terwijl Twitter dubbel lag om die verhaspeling in het songfestivallied van Jeangu Macrooy, groeit in de Surinaams-Nederlandse gemeenschap trots. Eindelijk een podium voor hun taal, het Sranantongo.
Dat veel Nederlanders de Surinaamse uitdrukking yu no man broko mi (je kan me niet breken) in het songfestivallied niet kennen, vindt Mitchell Esajas niet erg. ,,De meeste mensen kennen natuurlijk geen Surinaams, behalve een paar straattaalwoorden als mati, duku of barki.’’ En, ja, Esajas kan er best mee leven dat er na de lancering van het lied Birth Of A New Age allerlei vreemde versies circuleerden. ,,Ik begrijp best dat je in die Surinaamse zin you don’t like broccoli of you are my broccoli kan horen als je de taal niet kent.’’
Wat Esajas, medeoprichter van The Black Archives en een van de gezichten van de strijd tegen Zwarte Piet, wél enorm stoort: dat het na alle hilariteit stil bleef. ,,Ik hoopte dat er na alle geintjes een discussie op gang zou komen over wat die zin dan wél voor Surinamers betekent en dat gebeurde in de internationale songfestivalgemeenschap wel een beetje. Maar hier: niks. Het lijkt alsof de meeste Nederlanders, net als bij Zwarte Piet, liever grappen maken dan zich in een onderwerp verdiepen.’’
Commerciële belangen zegevieren
Dubbele ergernis: de ongevoeligheid van Nederlandse winkels. Albert Heijn zette in de week van de broccoli-lolligheid de groente voor 89 cent in de etalage met de tekst ‘Ook zo’n trek gekregen na het horen van ons songfestivalliedje?’ En een Brabantse groenteboer gaf gratis stronken weg als klanten het nummer zongen.
Esajas. ,,Net als in het begin van de Zwarte-Pietdiscussie doen bedrijven alsof er niks aan de hand is. Commerciële belangen zegevieren, de gevoelens van zwarte mensen worden genegeerd.’’
In Suriname en de Surinaamse gemeenschap in Nederland was de reactie op het nummer totaal anders. Er was een ‘groot gevoel van trots’, vertelt Darryl Veldman, schrijver, cultureel ondernemer en tourmanager van Ronnie Flex. ,,We zijn niet alleen trots omdat Jeangu een Surinamer is. Iemand als Ruth Jacott stond natuurlijk ook al op het songfestival. Nee, we zijn trots op dit nummer. Het is een tribute aan Suriname, de geschiedenis, de cultuur en het Sranantongo, de Surinaamse taal.’’
Brandstapel
Niemand kan er volgens Michiel van Kempen, hoogleraar Nederlands-Caraïbische Letteren, omheen dat een passage als they burned your heroes at the stake (ze gooiden je helden op de brandstapel) in Birth Of A New Age expliciet over de slavernij in de voormalige Nederlandse kolonie gaat. ,,Bij brandstapel zullen alle Surinamers direct denken aan de terechtstelling van Cojo, Mentor en Present in Paramaribo in 1832, slaven die inmiddels als vrijheidsstrijders worden gezien.’’
En die ene zin, waarover op sociale media zo lollig werd gedaan? Een overduidelijke verwijzing naar een volk dat de ketenen afwerpt. Taalkenner Kwasi Koorndijk: ,,Yu no man broko mi, mi na afu sensi is een bekende Surinaamse uitdrukking die letterlijk ‘je kan me niet wisselen, ik ben een halve cent’ betekent. Die halve cent was de kleinste Surinaamse munt en dus een munt die je niet kon verdelen. De figuurlijke betekenis ligt voor de hand: je kan me niet raken, ik ben wie ik ben.’’
‘Negerengels’ werd taboe
Dat Jeangu het Sranan in dit nummer verweeft, zegt volgens hoogleraar Van Kempen alles over de herwaardering van een taal met een lange pijnlijke geschiedenis. Ontstaan als communicatiemiddel tussen Afrikaanse volkeren op slavenschepen werd het Sranan in het vroege koloniale Suriname een van de belangrijkste talen. Toen Nederland het overzeese gebiedsdeel meer en meer als een provincie ging zien, werd het ‘negerengels’ echter taboe verklaard. Esajas: ,,Het verbod had natuurlijk alles te maken met de manier waarop tegen zwarte mensen werd aangekeken. Zij waren inferieur en hun cultuur en taal ook.’’
Afro-Surinamers bleven het ondanks het verbod spreken, maar Sranan kreeg wel een andere lading dan het Nederlands. Van Kempen: ,,Het bleef lange tijd een informele taal die eerder werd gesproken dan geschreven.’’ Cabaretier Roué Verveer die er in Suriname mee opgroeide: ,,Ik sprak de taal altijd met vrienden. Als mijn vader dat hoorde, zei hij: praat Nederlands. Als je goed Nederlands sprak, betekende dat dat je ontwikkeld was.’’
Dat Sranan nu een revival doormaakt, is opmerkelijk genoeg vooral te danken aan een generatie jonge Surinaamse Nederlanders die de taal thuis niet of nauwelijks meekregen. Zo leerde kunstenaar Jaasir Linger (29) zichzelf de taal aan. ,,Mijn ouders die hier in de jaren 70 kwamen, spraken het niet. Ik hoorde het alleen op verjaardagsfeestjes.’’ Ook cultureel ondernemer Veldman (32) verdiepte zich pas later in de finesses. ,,Ik dacht dat ik het wel kon, tot ik het in een voorstelling verwerkte en erop gewezen werd dat de spelling totaal niet klopte.’’ Veldman brengt de taal nu met strips, quizzen en boeken als Mijn eerste woordjes in het Sranan onder jongeren aan de man.
Trots op achtergrond
De opleving is volgens hoogleraar Van Kempen niet los te koppelen van de strijd van jonge Surinamers voor meer erkenning voor het slavernijverleden: de roep om onderwijs over de duistere kanten van de Gouden Eeuw, de roep om het opschonen van museumcollecties, om het weghalen van monumenten voor koloniale kopstukken als Jan Pieterszoon Coen, om de afschaffing van Zwarte Piet. ,,Taal is deel van de identiteit. Wie taal van iemand afpakt, pakt een deel van de identiteit af. Dus, nee, het is niet raar dat deze generatie de taal weer wil leren.’’
Volgens Koorndijk heeft het ook alles te maken met de opkomst van emancipatiebewegingen als Black Lives Matter en Black Pride. ,,Het is direct gekoppeld aan de strijd tegen racisme: als je je hier niet thuis voelt, ga je op zoek naar houvast, je eigen wortels.’’ Veldman: ,,De generatie voor ons zag zichzelf nog vaak als ‘te gast’ in Nederland. Wij zien onszelf als Nederlanders en we claimen onze plek in de geschiedenis terug.’’
Esajas hoopt dat het Sranan ooit een officiële taal wordt die, net als het Fries, ook op school wordt onderwezen. ,,Maar ik besef: zo ver is het nog niet. Zelfs in Suriname is het onderwijs nog volledig in het Nederlands.’’ Dat de taal op 22 mei wel in een internationale tv-show met 180 miljoen kijkers te horen is, vindt kunstenaar Linger niet minder dan een klein wonder. ,,Het is heel powerful dat Jeangu dit doet en ook best een dikke middelvinger. Zo van: ik ben trots op mijn achtergrond en draag dit stuk geschiedenis dus wel uit.’’
Clip expres in voormalig Koloniaal Museum
De officiële videoclip van songfestivalinzending Birth Of A New Age, gemaakt door kunstenaar/filmmaker Kevin Osepa, zit vol verwijzingen naar de geschiedenis van Suriname en andere overzeese gebiedsdelen. Zo is de clip deels opgenomen in het Rijksmuseum en het Tropenmuseum (voormalig Koloniaal Museum); instituten waar lang alleen aandacht was voor de pracht en praal van de koloniën.
Osepa, geboren op Curaçao: ,,Door de clip hier te draaien, laten we zien: onze kant van het verhaal doet ertoe, wij zijn onderdeel van de vaderlandse geschiedenis.’’ Er komen verschillende winti-rituelen langs: de wasi’s (rituele reinigingen) en het insmeren met blauw wasmiddel (afweren van het boze oog). Winti was onder het koloniale bewind van de 19de eeuw taboe. Osepa: ,,Ook mijn moeder smeerde me in met blauw poeder. Het was voor mij een liefdevol gebaar: een manier waarop moeders hun kinderen beschermen.’’
Wie goed oplet, ziet ook wat terug van Jeangu Macrooy, de zanger. ,,Jeangu’s tweelingbroer Xillan en Jeangu’s beste vriendin Milaisa zitten in de clip en ook zijn tante Debbie speelt een rol. Zij staat, samen met anderen, symbool voor de schouders van de sterke vrouwen waar wij, jongeren, op staan.’’
Bekijk hieronder de clip van Birth of a New Age.
[Tekst van Algemeen Dagblad, 1 mei 2021]
Lees hier ook over het intrekken van de advertentie van Albert Heijn, in Het Parool, 1 mei 2021
[verwijderd; commentaar vereist meer dan alleen een ‘roepnaam’ AGB]