Verbod op het woord neger
door Hilde Neus
Na de suggestie uit 2001 om het woord neger uit het woordenboek te schrappen, moet het gebruik ervan nu strafbaar worden gesteld. Enkele belangenorganisaties, waaronder Kick Out Zwarte Piet en Vereniging Antilliaans Netwerk, hebben ‘randvoorwaarden’ opgesteld om excuses van het kabinet over het slavernijverleden te accepteren. Waaronder: het discriminerende woord neger wordt verboden. Inmiddels is de eis overgewaaid naar Suriname, gezien berichten in de lokale pers.
Het is waar: taal doet ertoe. Degenen die neger willen verbieden, betogen dat het woord discriminerend is, en pijn doet. Dit is een emotioneel argument en ik wil laten zien dat de consequenties van het schrappen niet goed zijn overdacht. Belangrijk is mee te nemen wat Zora Neal Hurston zei: ‘I feel most colored when I am thrown against a sharp white background.’ In Nederland is het speeltoneel voor gekleurde bevolking wit, wat grote contrasten oplevert. In Suriname steekt een andere tint minder af, en is het woord neger veel minder beladen. Inmiddels gaat de opleiding geschiedenis deels mee in taalverandering. Wellicht onder invloed van de opleidingen aan Nederlandse universiteiten en tekstboeken. Maar velen hier hebben geen bezwaar tegen het woord neger.
Groepsdenken
De term ‘group think’ werd door Janis in 1972 gebruikt, wanneer er sprake is van politiek correct denken. Dit geldt ook het omgaan met taal. Als de groep een sterke binding ervaart, kan het behoud van harmonie belangrijker zijn, dan het maken van weloverwogen besluiten. Men gelooft dat men het in moreel opzicht aan het rechte eind heeft. Luide stemmen overschreeuwen eventuele tegenstanders. Er wordt een beeld van eenstemmigheid opgeroepen en een individu wijkt daar liever niet van af. De oppositie tegen buitenstaanders is groot. Ook vanuit de blanke groep zal een deel zich conformeren, vanwege politieke correctheid, het invoelen van argumenten (empathie) en het willen voldoen aan de oproep tot inclusiviteit. Een deel zal de veranderingen afwijzen, omdat ze niet tot de groep behoren. Het groepsdenken kan in de besluitvorming profiteren van het opvragen van meningen van buiten de groep, totdat individuele standpunten zijn uitgekristalliseerd. Het werkt positief deze mee te nemen en de kosten en baten van een besluit af te wegen. Groepsdenken kan uitmonden in irrationele of foute beslissingen, als men het koste wat kost met elkaar eens wil zijn. Conflicten worden dan geminimaliseerd en een consensus binnen een vermeende cohesie bereikt, zonder kritische evaluatie. Suriname is bijvoorbeeld niet gekend in dit besluit.
Etymologie
in de grot van Tassilli N’Ajjer
Er zijn mensen die beweren dat het woord neger van negeren komt, maar dan zou het woord een Nederlandse oorsprong hebben, en dat is niet zo. Vaak wordt die gelegd in de 15e eeuw, aan het begin van de trans-Atlantische slavenhandel. Ook dit klopt niet. Niger is het Latijnse woord voor zwart, en al sinds het begin van de Westerse jaartelling in zwang. Niger is ook de naam van de vierde grootste rivier in (West)Afrika, die door verschillende landen waaronder Nigeria, en in het noorden Niger loopt. Student geschiedenis Rosita Leeflang noemde in een presentatie over zwarte godinnen de tienduizend jaar oude grotschilderingen in Tassilli N’Ajjer. De stap van het woord N’Ajjer naar Niger is niet groot. Bewoners noemen in hun lokale taal de Niger ‘de grootste van alle rivieren’. Laat dit tot je doordringen!
Wat zijn de consequenties als het woord neger strafbaar wordt gesteld?
Een woord kan veel controverse veroorzaken en hoe we daar mee omgaan ligt aan de huidige focus: het taalgebruik binnen de studies naar het trans-Atlantisch slavernijverleden. In de discussies staat wélles tegenover nietes, hart tegenover hoofd, ratio tegenover emotie. Er lijkt geen tussenweg. Dit betoog is een pleidooi om de valkuilen van emotioneel redeneren in te calculeren. Er is een kruispunt waarop de verschillende uitgangspunten samenkomen, waar wellicht nog onbesproken elementen opduiken om tot een vergelijk te komen. Twee zeer belangrijke aspecten zijn in de discussie buiten beschouwing gelaten. Beide hebben te maken met het opzoeken van omstreden woorden in bibliotheken, archieven en boeken. Dit heeft gevolgen voor diverse disciplines binnen de geesteswetenschappen, vooral literatuur en geschiedenis, uitwaaierend naar het gehele cultuurveld.
Gevolgen voor geschiedenis
Mijn grootste persoonlijke bezwaren liggen op het vlak van het wegwissen van informatie. Ik vind het bijzonder eigenaardig dat je bepaalde woorden niet mag uitspreken of schrijven, maar ze wel mag denken. Direct hieraan gekoppeld is het woordgebruik in archieven en studies. Woorden verdwijnen uit de thesaurus en zullen niet langer als opzoektermen voorkomen. De opzoekmogelijkheden in oude bronnen worden dan heel erg ingeperkt voor het onderzoeksveld. Hoe willen we deze woorden terugvinden in de link naar Overgekomen brieven en papieren van de Sociëteit van Suriname, met toenemende digitalisering? Een voorbeeld van een fragment uit: 1.05.03-216-0005. Deze inventarisstaat aan het begin van het boek uit 1681, geeft een ‘Lijste van Familie en hunnen Negers van Guardeloupe naar Suriname van de prosecutie gevlucht … 157’. Met een verbod op het woord neger zullen we dit stuk niet meer terugvinden. En gaat veel geschiedenis verloren omdat we bepaalde begrippen zoals neger niet meer invoeren in de zoekfuncties. Ter verduidelijking zijn in onderstaand schema twee woorden opgenomen (in het Nederlands).
| informatiedrager | begrip | hits |
| Nationaal Archief Den Haag / Suriname | Neger | 34 |
| Zwart(e) | 90040 | |
| Bibliotheek Universiteit van Amsterdam | Neger | 10.299 |
| Zwart(e) | 101.487 | |
| Bibliotheek Anton de Kom Universiteit | Neger | 54 |
| Zwart(e) | 84 | |
| Google search | Neger | 12.000.000 |
| Zwart(e) | 220.000.000 | |
| World Cat | Neger | 1.365 |
| Zwart(e) | 149.426 |
Aan de hand van deze cijfers zal het duidelijk zijn dat zwart een veel te algemene term is voor zoekacties.
Gevolgen voor Caribische Literatuur
Als belangrijkste argument tegen het weglaten van bepaalde begrippen, geldt het stoppen met aanboren van informatie. Door een veranderde thesaurus vinden we bepaalde titels of bronnen niet meer. Een in mijn ogen zeer zorgwekkende ontwikkeling is, dat een groot deel van de literatuur uit de West niet meer gelezen zal worden, omdat het woord neger erin voorkomt. Geweldig mooie – of belangrijke – proza en poëzie zal buiten het blikveld komen te vallen, als het woord strafbaar wordt. Om een titel te noemen: Mijn zuster de negerin van Cola Debrot (1935). Wij worden niet blij van dit taalgebruik, maar dat was toen realiteit. Met dit verbod verdwijnt een schat aan cultuur, om enkele prachtige schrijvers te noemen: Frank Martinus Arion met zijn Stemmen uit Afrika (zie Antilliaanse Cahiers nr 3 op de dbnl site). Begrippen als négritude komen weg te vallen? Woorden als negerverdriet van Edgar Cairo? Hier wil ik u niet onthouden dit magistrale gedicht van Eugène Rellum.
Onderschatting
Hij zei:
‘t is maar een neger
en in zijn diepgevoelde
superioriteit,
mat hij mij
met de kleinste maat;
zijn zelf-ingenomenheid
zag niet
de lange schaduw,
die Negerschap
vooruitwerpt,
want anders
zei hij zeker:
ai, een Neger!
Mogen we het niet meer lezen? Niet meer uitspreken? Ook Rellum wint enorm aan kracht als zijn werk uitgesproken wordt, met de laatste regel benadrukt, met stemverheffing, met energieke verontwaardiging! Gepaard gaande met de verwijdering van omstreden woorden uit de literatuur zullen bepaalde indrukwekkende romans en emancipatoire gedichten niet meer mogen. De woorden niet uitspreken, niet denken, niet opzoeken. Wat een verschraling van de cultuur van de zwarte mens.
Eigenwaarde in een woord?
Er zijn voor- en tegenstanders over het veranderen van bepaalde omstreden terminologie. Eigenwaarde komt echter niet voort uit definities van wat je zou zijn, maar uit individuele beleving van wie je bent. Een naam veranderen kan, maar het begrip blijft hetzelfde, want de context verandert niet. Dan zullen we termen blijven wijzigen.
Het Nationaal Comité Slavernijverleden, roept alle nazaten van slaafgemaakten op ‘om de gelederen te sluiten en één vuist te maken.’ Is dat wijs, als we onze literatuur in de prullenbak gooien en de geschiedenis vervagen? En met het verbod op het woord neger een cultuur ge ‘whitewashed’ wordt?
Voor reacties: heneus@sr.net
Eveneens verschenen in de Ware Tijd, 17 december 2022, en in Antilliaans Dagblad, zaterdag 31 december 2022.
RSS
Facebook
Twitter
Ik vind deze bijdrage zeer goed en sterk onderbouwd. Ik ben het ook volledig met de auteur eens. Zelf gebruik ik de pejoratieve term ‘neger” niet, maar het zou onjuist en onhandig zijn het gebruik strafbaar te stellen. Mijn complimenten voor de auteur van het artikel.
Hans Werdmölder
Inderdaad, waarom trappen zich wanende ‘activisten’ steeds weer in soortgelijke voor hen neergezette verdeel-en-heers-valkuilen? Een paar jaar geleden, toen ‘actiegroep de Grauwe Eeuw’ dreigde Sinterklaas midden tussen de kinderen ‘dood te schieten’, leek De Telegraaf – door de bezorger per ongeluk in onze brievenbus gegooid – zich amper te kunnen inhouden trots te verraden dat zij achter dat hele misbaar zaten.
De eis om het woord neger te verbieden en het gebruik strafbaar te stellen is hilarisch. Hilde Neus wijst terecht op onze literatuur. Deze eis nadert in haar intentie de boekverbranding van Joodse boeken door de nazi’s. Joodse literatuur bloeit nog volop.
Een mooie omschrijving van groupthink die Hilde Neus gebruikt; een term die overigens al in 1952 is geïntroduceerd. Leden van dergelijke groepen sluiten zich af van tegenspraak. Er is geen dialoog meer, er is geen sprake meer van het uitwisselen van het woord, van dialoog. Jerry Afriyie van Flikker Op Zwarte Piet, is een toonbeeld van iemand die groupthink hanteert.
Groupthink is een typisch fenomeen van de huidige westerse samenlevingen; groepen mensen zijn gefragmenteerd en versplinterd. Het is ieder voor zich, het eigen gelijk staat voorop, omgang met andersdenkenden is een uitzondering. Dat de strijd over Zwarte Piet in Nederland zoveel feller is dan in Suriname is daar het gevolg van.
@Toine Goossens / De eerste twee alinea’s van je respons lees ik instemmend, de derde behoeft een kanttekening. ‘Groupthink’ is absoluut geen ‘typisch’ fenomeen van het westerse samenleven, maar een wereldwijd waarneembaar sociaal-emotioneel verschijnsel.
Het verwijst naar een zekere angst om door ‘tegenspraak’ buiten de groep te vallen waartoe we (willen) behoren en we nog ernstiger vormen van uitsluiting kunnen vrezen. Niets meer bedreigend dan buitengesloten te worden. Je dacht toch niet dat het hedendaagse samenleven in China onder Xi Jinping veel ruimte laat om aan ‘groupthink’ te ontsnappen, om nog maar te zwijgen over Marokko, Saudi-Arabië, Afghanistan, Iran of [zelf invullen met landen in] Latijs-Amerika, Afrika, Azië.
Voor een verklaring voor ernstige botsingen tussen (blanke) ‘gevestigden’ en zich emanciperende (zwarte) ‘buitenstaanders’ zul je anderszins een houvast moeten zoeken. Zo wordt ’emancipatie’ pas echt een bedreiging (voor gevestigden) wanneer die emancipatie in een ver gevorderd stadium is voor die specifieke emanciperende groep(en) – waarvan akte ten aanzien van de nazaten van slaven en tweede en derde generatie moslims [?]