V.S. Reid: Jagers als gejaagden
Geboorten van literatuur 13
In een reeks opstellen, verschenen tussen 1977 en 1982 in de Amigoe, behandelde criticus B. Jos de Roo de geboorte van de Caraïbische literatuur. Caraïbisch Uitzicht herdrukt graag deze reeks, zodat die een tweede leven kan krijgen. Vandaag opnieuw aandacht voor de Jamaicaan V.S. Reid.
door B. Jos de Roo
De Jamaicaan V.S. Reld schreef met New Day een roman over een opstand, de opstand van Morant Bay in 1865. De rede vond hij in deze roman effectiever dan het gebruik van geweld, zo bleek in een vorige aflevering van Geboorten van Literatuur. Maar V.S. Reid is niet in alle gevallen een tegenstander van geweld. Dit blijkt uit zijn roman The Leopard die ook over een opstand gaat, de opstand van de Mau Mau in het Kenya van de jaren vijftig. Zo breed als New Day opgezet was naar tijd en naar naturen, zo beperkt is The Leopard. De roman gaat over een betrekkelijk korte periode uit het leven van een beperkt aantal mensen, maar toch roept Reid er een beeld mee op van een continent dat zich tegen de indringers verzet. Aan de buitenkant is The Leopard het verhaal van de neger Nebu, een opstandeling die een geweer probeert te ontfutselen aan een blanke. Hij volgt hiervoor het spoor van Gibson die met zijn kreupele stiefzoon Toto door het Afrikaanse landschap zeult. Gibsons vrouw heeft hem hoorntjes opgezet, want zijn stiefzoon is een halfbloed. Daarom haat hij Toto. Bovendien is Toto kreupel, zowel fysiek als moreel. Gibson wil zich daarom van hem ontdoen.
Nebu verhindert dit; hij doodt Gibson, neemt diens geweer mee, en zeult met Toto, die Nebu’s zoon blijkt te zijn, verder door het Afrikaanse landschap, totdat Engelse soldaten hen overvallen.
Uit deze korte samenvatting blijkt dat er veel toevalligheden in de roman voorkomen, maar toch storen deze niet, want de opzet van The Leopard is buitengewoon boeiend. Gaandeweg krijgt de titel een symbolische lading die de boodschap van de roman insluit. Al vanaf het begin is de luipaard het symbool van het roofdier dat uitsluitend op zieke of verzwakte prooien jaagt. In The Leopard blijken de mensen op dezelfde manier te handelen: Nebu is als een luipaard als hij op de blanke Gibson jaagt die met Toto op zijn schouders loopt te zeulen, Gibson is een luipaard als hij Toto probeert van kant te maken, de Engelsen zijn luipaarden als ze de Afrikanen achterna zitten en de Afrikanen jagen als luipaarden op de Engelsen. The Leopard is daarmee zowel een verdediging van het goed recht van de Mau Mau – en dat in een tijd dat de wereld alleen oog had voor “die arme blanke kolonisten wier heilzaam werk voor de zwartjes zo wreed gestoord werd” – als de constatering dat geweld niets heroïsch in zich heeft, maar iets lafs, omdat het zich altijd richt op de zieke en zwakke.
De symbolische laag van de roman heeft nóg een boeiend aspect. De halfbloed Toto kan je opvatten als de Caribische mens, die immers de vrucht van raciale en culturele menging is. Reid stelt nu dat de blanke stam Toto wil ombrengen, terwijl de zwarte stam zich uit liefde en plicht voor hem opoffert. Daarmee is The Leopard Reids liefdesverklaring voor Afrika.
[Eerder verschenen in Amigoe, 19-6-1981.]
RSS
Facebook
Twitter
