blog | werkgroep caraïbische letteren
0
 

Tropisch Nederlands

Wie draait d’r tong?

door Jan Stroop


Surinamers spreken geen Poldernederlands. Dat constateer ik na de drie weken dat ik in Paramaribo geluisterd heb naar radio, tv, op straat en in de collegezaal (met alleen maar vrouwen!). Ik geef toe, ’t is maar een indruk, maar ik durf zo langzamerhand wel op m’n gehoor te vertrouwen.  
Door die afwezigheid van dat Poldernederlands lijkt Suriname wel wat op Vlaanderen, waar ook geen Poldernederlands gesproken wordt.

Nieuw-Nickerie. © Michiel van Kempen

Maar terwijl er in Vlaanderen ook nooit meer recente Nederlandse taalveranderingen overgenomen worden omdat de wil daartoe ontbreekt, gebeurt dat in Suriname aan de lopende band. Groetwoorden als doei doei, inclusief ’t eraan voorafgaande stadium doei, zijn niet van de lucht. Net als andere  woorden en uitdrukking in ’t alledaagse taalgebruik: fijne dag (verder of nog), kloptplek, en zeg maar.  Maar ook meer verheven termen als naschoolse opvang kom je er tegen. Een taalverschijnsel  hoeft in Nederland maar even zijn kop op te steken of ’t duikt al op in Suriname.

Hoe anders in Vlaanderen. Doei dat in Nederland en Suriname de meest gebruikte afscheidsgroet is, is in Vlaanderen vrijwel onbekend, of liever, wordt er niet gebruikt, want men kent ’t  natuurlijk wel uit TV-series en dergelijke. En zo zijn er veel voorbeelden van lexicale verschillen tussen Vlaanderen en Nederland te geven, veel meer dan tussen Nederland en Suriname. Vergelijk bijvoorbeeld  deze woordenlijst.
Ook wat de geschreven taal betreft staan het Nederlands van Suriname  en dat van Nederland veel dichter bij elkaar dan Vlaams Nederlands. De opschriften die je in Suriname ziet op winkels, bestelbusjes, billboards verschillen, voor zover ze niet in het Portugees zijn, in niets van die in Nederland. In Vlaanderen hoef je maar even het station (de stasie) uit te lopen of de snelweg op te gaan om aan de taal te zien waar je bent.
Terwijl ’t Vlaams Nederlands zich ook in uitspraak en syntaxis steeds verder verwijdert van ’t Nederlandse, lijken ’t Surinaams Nederlands  en ’t Nederlands Nederlands  juist dichter bij elkaar te komen. Je hoort in Suriname reclames op radio en tv, bijvoorbeeld die van De Surinaamse Bank (DSB), die door een Nederlandse vrouw ingesproken lijken te zijn. Aan de presentatrice van ’t radioprogramma ABC-actueel is nauwelijks te horen dat ’t een Surinaamse is. Dat was toen ik er vier jaar geleden ook was, nog niet ’t geval.


Je kunt je afvragen of deze presentatrices nog wel Surinaams Nederlands spreken en niet eerder Nederlands Nederlands. Of is hun spraak een nieuwe variant van ’t Surinaams Nederlands die dan wel heel dicht staat bij ’t Nederlands Nederlands. Waar trek je de grens? Ik weet daar geen antwoord op. Christa de Kleine, die specialist is op dit terrein,  ook niet – klik hier.


Naast dat Nederlands dat erg dicht staat bij ’t Nederlands Nederlands zijn er wat de intonatie betreft allerlei varianten te horen, op het onverstaanbare af. Er is een grote verscheidenheid aan accenten, maar grammaticale verschillen zijn er weinig, eigenlijk maar één, maar dat valt dan ook erg op. ’t Is ’t gebruik van als in plaats van of als grammatisch verbindend voegwoord:  Ik weet niet als ze nog komt. Dit als komt trouwens ook wel in Nederland voor, zelfs bij Nederlanders die Standaardtaal willen spreken. Bovendien is ’t aanwezig in West-Vlaamse en Friese dialecten; zie de dissertatie van Jaap de Rooy, Als – of – dat. Nijmegen 1965. Dus je kunt hier eigenlijk alleen spreken van een verschil in frequentie.
Wat ik in Nederland nog niet gehoord heb, is een verwisseling van een ander of door als, zoals hier: “Als je ’t wilt geloven of niet, de resultaten zijn naar mij  gestuurd via whatsapp.” (Dagblad Suriname, 3 februari 2014).  Alsof als daar alle onderschikkende of’s aan ’t vervangen is.           

             
Maar nu dat Poldernederlands. “Wie ’t hier spreekt wordt uitgelachen”, zei iemand me in Paramaribo, maar dat leek me een ongerijmde opmerking, want je hoort geen Poldernederlands in Suriname. Die dame verblijft te veel in Nederland, denk ik. Wat je wel hoort is een perfect als monoftong uitgesproken lange ee en die hoor je vaak, namelijk iedere keer als je vraagt wat iets kost: ”xxx SRD (es er dee)” [εs εr de.]. Sinds de dissertatie van Irene  Jacobi (On variation and change in diphthongs and long vowels of spoken Dutch, 2009) weten we dat een verlaagde en diftongische uitspraak van de [e] in relatie staat tot een verlaging van de diftong [εi], een eigenschap van het Poldernederlands. De monoftongische uitspraak van de ee is dus, omgekeerd, een aanwijzing dat niemand zich er schuldig maakt aan zoals dat heet,  ‘het draaien van d’r  tong’.
Je vraagt je af wat de oorzaak is van de afwezigheid van Poldernederlands. Misschien hangt ’t samen met ’t register waartoe taalverschijnselen behoren en met de situatie waarin een register functioneert. Doei, plek, fijne dag, klopt worden in Nederland algemeen gebruikt, door allo-, auto- en brabochtonen. Ze behoren tot ’t register populaire taal, dat frequent door Surinamers uit Nederland naar Suriname wordt getransporteerd. ’t Zijn ook woorden en uitdrukkingen die je gebruikt bij ping-verkeer en die je schrijft op je app.


’t Poldernederlands is de spraakvariëteit van hoogopgeleide vrouwen. Er zijn in Nederland waarschijnlijk genoeg hoogopgeleide Surinaamse vrouwen maar of die, anders dan bijvoorbeeld hoogopgeleide Marokkaanse vrouwen, Poldernederlands spreken heb ik niet kunnen vaststellen. Maar hoe dan ook, ze vestigen zich, op een enkele uitzondering na, niet in Suriname o.a omdat de salarissen daar veel lager zijn dan in Nederland. En komen ze in Suriname op vakantie of familiebezoek dan ontmoeten ze daar nauwelijks huns gelijken, wat een voorwaarde is voor de overdracht van spraak, ‘below the level of consciousness’, zonder dat je je er bewust van bent.
Opvallend is dat de aanwezigheid van Nederlandse stagiaires in Paramaribo, die wel vrijwel allemaal Poldernederlands spreken, geen effect heeft. Maar die gaan dan ook voornamelijk met Surinaamse jongens om. 

Met toestemming van de auteur overgenomen van Neder-L, 19 maart 2014

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter