Trommelgeesten (4)
door Fred de Haas
De Yoruba
De godsdienst van de Yoruba uit Nigeria behoort tot de meest ontwikkelde van West-Afrika. Omdat de Yoruba vrij laat in, bijvoorbeeld, Cuba en Brazilië zijn aangekomen, hebben hun tradities zich goed weten te handhaven in hun nieuwe ‘vaderlanden’.
Ook de Yoruba geloofden in een Opperwezen (OLURUN) dat in de praktijk alleen maar wordt benaderd via de lagere goden (ORISHA). Olurun schiep de wereld en de mensen.
Elke Orisha heeft zijn eigen tempel, volgelingen en rituelen. Trommels zijn een onontbeerlijk onderdeel van de rituelen en elke Orisha heeft ook zijn eigen karakteristieke trommelritme.
Godheden die we kennen uit de Afro-Caribische godsdiensten zijn Yemanya (godheid van het water), Ogun (god van het ijzer) en Legba (bewaker van kruispunten, tempels en poorten van de stad). Zie You Tube / Papa Legba. Let op het offeren van de kip, het virtuoze spel op de ploegschaar en de trommel.
De Yoruba vragen vaak raad aan het orakel IFA dat wordt uitgelegd door de Babalao, de waarzegger en kenner van het orakel. Dat orakel wordt ook geraadpleegd in Cuba, waar de ‘priester’ ook ‘Babalao’ (= vader van de geesten) wordt genoemd.
Voor het IFA orakel heb je een ronde plank nodig en 16 Kolanoten. De priester laat de noten van de ene hand in de andere glijden. Naargelang het aantal noten dat in een hand achterblijft maakt hij streepjes op de plank. Er zijn talloze combinaties mogelijk en telkens na acht keer verschuiven van de noten geeft de priester zijn uitleg bij de streepjes, met dien verstande dat hij niet zelf de uitleg geeft maar – via hem – de godheid van de IFA. Zie ook You Tube / The Ifa Divination System.
In de ‘tempels’ vind je alle elementen die nodig zijn voor de cultus: ‘heilige’ trommels, ‘magische’ kruiden, ‘heilig’ water, stenen, schelpen, noten, beeldjes enz.
Eens per jaar is er groot feest met gemaskerde dansers, trommelaars en komieken om geluk af te smeken en boze geesten te verdrijven.
‘Zwarte’ en ‘witte’ magie zijn wijdverbreid onder de Yoruba. Onder ‘witte’ magie verstaan we de rituelen die worden aangewend voor goede, sociale doelen zoals het maken van regen voor de gemeenschap. ‘Zwarte’ magie is anti-sociaal, duister en dient om schade toe te brengen. Hierbij neemt de zwarte magiër nooit de verantwoording voor de gevolgen van zijn zwarte kunsten. De verantwoordelijkheid berust altijd bij degene die van zijn diensten gebruik maakt.
De Bantu
De Bantu uit Angola en Congo kennen niet zo’n goed gestructureerd religieus systeem als de Yoruba. Vandaar dat er weinig van hun godsdiensten bewaard is gebleven in de Nieuwe Wereld.
Ook de Bantu geloofden in een Opperwezen, in reïncarnatie en zij vereerden hun voorouders. De Bantu deden ook aan witte en zwarte magie. De algemene naam die ze in hun taal (Kimbundu) gaven aan magische kruiden, poedertjes en vergif is ‘Wanga’, een naam die ook voorkomt op de Benedenwindse eilanden.
Het feit dat de Bantu geen uitgesproken godheden kenden en geen gestructureerde mythologie hadden zou een verklaring kunnen zijn voor de afwezigheid van Afrikaanse religie op Curaçao. In het proefschrift van Han Jordaan (Slavernij en Vrijheid op Curaçao, 2012) lezen we in tabel 1.11 op bladzijde 276 (Slavenaanvoer Curaçao na 1730) dat de Middelburgse Commercie Compagnie van 1756 tot 1792 ongeveer 4000 Angolezen heeft aangevoerd. Dit feit kan ertoe hebben bijgedragen dat er geen gestructureerde Afrikaanse godsdienst is ontstaan op het eiland. Wat er nog aan Afrikaanse elementen over was is waarschijnlijk voor een groot deel onder invloed van de katholieke missie verdwenen.
We zullen nu bekijken hoe in bepaalde landen de Afrikaanse religies zich hebben gemanifesteerd en aangepast aan de officiële katholieke godsdienst en, in bepaalde gevallen, ook aan de inheemse. We zullen achtereenvolgens Cuba, de Franse Antillen, Haïti, Suriname, Venezuela en Brazilië aan een korte beschouwing onderwerpen. Tenslotte staan we uitgebreider stil bij de situatie op Curaçao.
Cuba
Omdat er in Cuba in de 19e eeuw nog sprake was aanvoer van slaven hebben originele Afrikaanse tradities zich daar nog beter weten te handhaven dan op Haïti, dat aan het begin van de 19e eeuw al een zelfstandige republiek was geworden en natuurlijk geen Afrikaanse slaven meer ontving.
Terwijl de meeste Afrikanen vóór 1800 uit Congo kwamen, waren het na 1800 vooral Yoruba (in Cuba noemde men ze ‘Lukumí’) die op het eiland werden ingevoerd. Het is daarom logisch dat het vooral de Yoruba zijn geweest die hun stempel hebben weten te drukken op de Afro-Cubaanse religieuze traditie en hun manier van ‘heiligenverering’ (Santería) hebben kunnen handhaven. Ook de Yoruba waarzeggerij via het IFA orakel dat rechtstreeks uit Nigeria komt is op Cuba gemeengoed geworden. Overigens heeft de religie van de Yoruba ook opgang gemaakt in de VS en het Caribisch gebied omdat talrijke priesters (Babalao) en hun assistenten om politieke redenen naar de VS zijn geëmigreerd. Miami is op die manier een centrum van Santería geworden. In de VS zijn veel leden van de blanke middenklasse volgelingen van de Santería. Zie You Tube Santeria en Miami. Ache Pa’ Ti – II Parte – AméricaTevé.
Overigens begunstigde de communistische Fidel Castro de Afro-Cubaanse godsdienst om zo een tegenwicht te kunnen vormen tegen de katholieke kerk en ook omdat zijn politieke aanhangers vooral te vinden waren in de – zwarte – mensen uit de lagere sociale klassen die voor het merendeel de Afro-Cubaanse godsdienst aanhingen.
In de koloniale tijd beijverde de katholieke kerk zich om religieuze gemeenschappen (cofradías) te stichten waar de verering van ‘heiligen’ werd geïntroduceerd. Dat deed de kerk in alle katholieke koloniën. De Afrikanen namen de heiligen graag over, vergaten het christelijke verhaal erachter en pasten ze naadloos in hun Afrikaanse traditie in.
Er zijn op Cuba ook enkele Bantu (Congolese) rites bewaard gebleven. De ‘priesters’ van deze cultus heten ‘mayomberos’. Ze zijn bekend om hun zwarte magie. De Santería kent dus twee stromingen: de Lukumí (Yoruba) en de Mayombe (Bantu). De Mayombe stroming heeft sterk spiritistische trekken, net als de Braziliaanse Umbanda. De geesten van de Mayombe zijn dol op alcohol en sigaren. De ‘mayomberos’ maken ook pakketjes die een magische kracht (= bilongo) hebben. Zie ook You Tube Palo Mayombe Documentario en You Tube PALO MAYOMBE 2-4.avi
Zoals we hierboven al zagen heeft ook de Santería trekken gemeen met het katholicisme. Er is één God (Olorun) en veel ‘godheden’ (‘heiligen’). Obatala is de helper van Olorun. Andere goden zijn Ochun (de Maagd van Cobre), Yemanya (de heerseres over de zee) en Legba (= Elegua), de god van de kruispunten. Hij verschijnt als een zwervende geest (anima sola = almasola).
De goden worden opgeroepen met zang en trommelspel. In totaal spelen er drie trommels. De priesteressen raken in trance en hun dansen zijn sterk seksueel geladen.
[vervolg, klik hier]
RSS
Facebook
Twitter
