Trommelgeesten (2)
door Fred de Haas
Pater Spaans en de Vodou
In de jaren ’60 van de vorige eeuw heb ik in Haïti eens een bezoek gebracht aan een Nederlandse pater, ‘le Père Spaans’. Pater Spaans zat hoog in de bergen zijn priesterlijke roeping zo goed en zo kwaad als dat ging uit te oefenen. De Haïtiaanse bevolking mocht hem graag maar dat nam niet weg dat de Vodou-trommels zich altijd luid lieten horen. Pater Spaans schudde dan glimlachend zijn hoofd en zei: ‘ze kunnen het tóch niet laten’.
De pater kon zich niet veroorloven om deel te nemen aan zo’n Vodou-ritueel, maar voor mij gold dat gelukkig niet. Op een avond had ik de gelegenheid een dergelijke ceremonie bij te wonen in de buitenwijken van de hoofdstad Port-au-Prince.
De ‘houngan’ (Vodou priester), een sluw uitziende man in een spijkerbroek, wachtte ons op in een zaaltje met kerkbanken en loodste ons mee naar zijn ‘altaar’, ergens achterin. Op dit altaar stond en hing een allegaartje van afbeeldingen van Afrikaanse goden en katholieke heiligen. Ook lagen er – ongetwijfeld magisch geladen – onduidelijke voorwerpen. Kortom, het was een toonbeeld van syncretisme, de vermenging van religieuze elementen uit verschillende culturen die zo kenmerkend is voor de ‘zwarte’ godsdiensten uit het Caribisch gebied en Zuid-Amerika.
De dienst begon met het tekenen (met maïsmeelpoeder) van mooie figuren (vèvès) op de vloer die bij bepaalde goden (loa’s) hoorden. De tekeningen dienden om die goden op te roepen. De trommels produceerden een obsederend ritme. ‘Priesteressen’ kwamen binnen en begonnen te dansen op het ritme van de trommels. Een van hen viel kronkelend op de grond waarbij ze onbegrijpelijke kreten slaakte. In een andere priesteres herkende ik een vrouw die zich de vorige dag als prostituee had aangeboden. Ik constateerde dat Afrikaanse godsdiensten erg flexibel en praktisch konden zijn. De ‘kerkgangers’ zaten er overigens vrij gelaten bij. Ze hadden het duidelijk al eens eerder gezien. Op een gegeven ogenblik kwam er een lid van de privémilitie van ‘Papa Doc’ Duvalier binnen, een zogenaamde ‘tonton macoute’ (= boeman) in khaki uniform en met de bekende goudomrande zonnebril op. Onmiddellijk werd ie omringd door een paar vrouwen die hem begonnen te knuffelen. Er werd een fles rum naast hem neergezet om hem gunstig te stemmen. Tontons konden namelijk doen wat ze wilden en hielden de Vodou bijeenkomsten scherp in de gaten om eventuele kritiek op de regering de kop in te drukken. Tijdens een Vodou-bijeenkomst was immers eind 18e, begin 19e eeuw de grote opstand tegen de Fransen begonnen. En de toenmalige dictatoriale regering van Duvalier, in de wandeling Papa Doc genoemd omdat hij arts was, kon een herhaling van zoiets niet gebruiken.
Het was duidelijk dat de gelovigen in wezen hetzelfde zochten als de gelovigen van voor Westerlingen meer ‘gewone’ godsdiensten als het katholicisme en het protestantisme: troost, een gevoel van saamhorigheid en wat entertainment in de vorm van rituelen.
Het aanwezige publiek verwacht tijdens zo’n Vodoudienst dat de priesteressen in geestelijke vervoering raken als een godheid bezit van hen neemt. Westerlingen staan over het algemeen nogal sceptisch tegenover dat soort extatische toestanden en schrijven die vermeende ‘bezetenheid’ vaak toe aan hysterie, knap toneelspel of een door bepaalde kruiden opgewekte veranderde bewustzijnstoestand. Dit alles gaat gepaard met obsederend trommelspel, uitzinnig, vaak sensueel dansen, soms ook met het offeren van dieren en zelfverwonding om bloed te kunnen offeren aan de goden. Ook is er sprake van ritueel taalgebruik, te vergelijken met het bezigen van Latijnse formules door een katholiek priester. Ook al begrijpen de gelovigen de taalniet, dan laten ze toch de gewijde formules eerbiedig over zich heengaan. Zo spreken de lekenpriesters van de Cubaanse Santería (waarover dadelijk meer) soms nog Yoruba, de taal van een volksstam in West-Nigeria, waarvan ooit veel stamleden in Cuba en Brazilië terecht zijn gekomen. De gelovigen begrijpen niets meer van die taal, maar ervaren het gebruik ervan als een magisch middel om met de oude Afrikaanse goden in contact te komen.
Zie ook You Tube, Vaudou Haïtien : Cérémonie “Chiré-Aïzan”. En voor een integere verfilming van Vodou bijeenkomsten tussen de jaren 1947-1951 zie You Tube / REAL Voodoo Rituals. Het laatste duurt 50 minuten. Het is een goede inleiding op de rest van dit artikel.
[afl. 3 – klik hier]
RSS
Facebook
Twitter
