Toestanden van Tsitsi Dangarembga
door Jerry Dewnarain
Toestanden is zo’n boek dat zich bezighoudt met de thema’s armoede, de uitdagingen waarmee vrouwen worden geconfronteerd bij het proberen hun doelen in het leven te bereiken en de strijd die ze moeten ondernemen om te kunnen slagen. Eerder dit jaar [2023 red. CU] heeft de Literaire Pagina al een essaybundel van Tsitsi Dangarembga besproken: Zwart en vrouw. In dit non-fictie werk schreef ze over ras, klasse, kolonialisme en feminisme. Vanuit haar eigen ervaringen als zwarte vrouw in Zimbabwe en Engeland schrijft ze over geschiedenis, filosofie en scheve internationale verhoudingen.
De hoofdpersoon in de roman Toestanden is Tambu, die na de dood van haar oudere broer Nhamo de kans krijgt om hoger onderwijs te gaan volgen. Nhamo was de enige man in het hele gezin en daarom kreeg hij altijd de meeste aandacht, omdat Jeremiah (hun vader) verwachtte dat hij hen uit de ellende waarin ze leefden, zou halen. Vanwege de blootstelling aan de westerse cultuur schuwt hij echter zijn eigen cultuur en begint afstand te nemen van de familie. Kort na Nhamo’s dood krijgt Tambu deze kans om haar dromen waar te maken, maar haar moeder Ma Shingayi is bang voor de verandering die Tambu kan overkomen als gevolg van een soortgelijke invloed van de westerse cultuur. Tambu gaat samen met Babamukuru (haar rijke en geleerde oom) voor verdere studie naar Engeland. Babamukuru kreeg altijd respect en genoot ontzag, omdat hij succesvol was door zijn doorzettingsvermogen en hard werken. Terwijl Tambu bij Babamukuru gaat wonen, worden vele andere geheimen en ware kleuren van Babamukuru onthuld. Tijdens haar reis om haar toestand te verbeteren door middel van onderwijs, ontdekt ze schokkende waarheden in het huishouden van de Babamukuru.
Dit boek laat ons kennismaken met de talloze worstelingen die vrouwen ervaren. Deze reis van Tambu helpt ons de samenleving vanuit een ander perspectief te bekijken en het feit dat alles haalbaar is, wordt weergegeven in dit prachtige werk van Tsitsi Dangarembga. Zij voltooide dit boek toen ze halverwege de twintig was en kreeg bij de publicatie ervan in 1988 veel lovende kritieken vanwege de genuanceerde weergave van de uitdagingen waarmee een jong Shona-meisje wordt geconfronteerd in haar pogingen om zich los te maken van haar verarmde achtergrond door een opleiding te volgen. ‘Shona’ is de naam die wordt gegeven aan verschillende stamgroepen die voornamelijk in de oostelijke helft van Zimbabwe leven, ten noorden van de Lundi-rivier.
Naast het schrijven van toneelstukken en scenario’s werd Dangarembga de eerste Zimbabwaanse die een speelfilm regisseerde, waarmee in 1996 Everyone’s Child werd uitgebracht. Ondanks haar gevarieerde esthetische interesses en successen is het haar roman die haar stem en haar unieke visie heeft geopend voor de wereld. Dangarembga werd in 1959 geboren in een klein stadje in Zimbabwe dat bekend stond als de kolonie Rhodesië. Ze woonde van haar tweede tot haar zesde in Engeland, terwijl haar ouders er naar school gingen. Onderwijs genoot ze volgens het Britse schoolsysteem en de jonge Dangarembga sprak vloeiend Engels ten koste van Shona, haar moedertaal. Toen ze terugkeerde naar haar geboorteland, vervolgde ze haar opleiding nadat ze Shona opnieuw had geleerd op een missieschool. Later ging ze naar een particuliere Amerikaanse kloosterschool in de stad Mutare. In 1977 keerde Dangarembga terug naar Engeland om medicijnen te studeren. Omdat ze niet langer een kind was dat in een vreemde cultuur leefde, was ze getuige van de vaak racistische of raciaal stereotiepe houding van veel leden van de Engelse samenleving. Toen ze in 1980 terugkeerde naar Zimbabwe, net voordat de natie zelfbestuur had en onafhankelijk werd, begon ze zich serieus te ontwikkelen als schrijfster. Ondanks jaren van afwijzing en gebrek aan erkenning werd Toestanden uiteindelijk in Engeland gepubliceerd, vier jaar nadat Dangarembga het had voltooid.
De gebeurtenissen die de vroege jaren van Dangarembga vormden, vormen losjes het leven van Tambu, de hoofdpersoon in Toestanden. In zekere zin is de roman Dangarembga’s poging om haar opkomst naar volwassenheid te analyseren en die beter te begrijpen. De talenten van Dangarembga liggen echter in haar vermogen om de autobiografische details van haar eigen leven om te zetten in een veelzijdige en zeer realistische roman met psychologische en gevarieerde personages. Dit kenmerkt de romans van Dangarembga.
Terwijl andere Afrikaanse romanschrijvers rechtstreeks de gevolgen van kolonialisme en genderdiscriminatie onder ogen zien, laat Dangarembga haar personages de druk die deze krachten op hun leven uitoefenen, in scène zetten. In nerveuze omstandigheden verschijnen witte karakters slechts kortstondig. Repressieve figuren zijn geen afstandelijke of symbolische aanwezigheden, maar de individuen die binnen dezelfde familie-eenheid voorkomen.
In Toestanden richt Dangarembga zich in het bijzonder op een kleine groep vrouwen die moeite heeft om gehoord te worden en om te slagen in een wereld die hen vaak op agressieve wijze het zwijgen oplegt en onder controle houdt. Hoewel deze vrouwen in zekere zin succesvol zijn in hun strijd, zijn hun overwinningen niet groots. Ze dagen niet openlijk de status quo uit, werpen repressieve systemen omver, of veranderen heersend gedrag en denkwijzen. In plaats daarvan liggen hun overwinningen in de kracht die ze verzamelen om te overleven in een wereld die onsympathiek staat tegenover hun zorgen. Hun succes ligt in hun onwrikbare verlangen om te slagen waar anderen gemakkelijk hebben gefaald.
[de Ware Tijd Literair, 21 oktober 2023]
Tsitsi Dangarembga, Toestanden. Vertaald door Helen Henny. Vertaling nawoord: Nhomy Mettendaf. Uitgeverij Mozaïek – Utrecht. ISBN 978 90 239 6155 0. 2023. De roman verscheen eerder bij Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (1993) onder de titel Op gespannen voet. Voor de huidige uitgave is de vertaling van Helen Henny licht aangepast en bewerkt.
RSS
Facebook
Twitter
