Terugblik Literair 2022
door Jerry Dewnarain
Hertalingen
In januari 2022 (nr. 1641, 21 januari 2022) verscheen een hertaling van de Historie van juffrouw Sara Burgerhart (Betje Wolff en Aagje Deken, hertaald door Tonnus Oosterhoff). Hertalen en inkorten van klassieke werken is de enige manier om literaire pareltjes uit de vergetelheid te redden. Maar ik zou met een goede hertaling willen bereiken dat niet alleen middelbare scholieren Albert Helman of in dit geval Sara Burgerhart of 1001 Nacht lezen; dat niet alleen leerlingen met een leeslijstverplichting het tot zich nemen.
Hertalingen van klassiekers in modern Nederlands zijn belangrijk, want ze vormen de hoogtepunten van de canon. Lekker toegankelijk maken voor ‘nieuwe’ jonge lezers. De leeslijst van havo- en vwo-leerlingen bestaat voor nog geen 1 procent uit werk van bijvoorbeeld Roemer. Albert Helman en Edgar Cairo zijn bij de huidige havo- en vwo-eindexamenkandidaten onbekende Surinaamse schrijvers. Bea Vianen wordt nog wel gelezen, maar ze is al lang niet meer die populaire schrijfster zoals in de jaren zeventig en tachtig. Het lijkt alsof we lezers verliezen. Dat is spijtig, zeker bij schrijvers als Helman, Cairo en Roemer. Hertalingen zijn gewoon nodig. Overigens met de hertaling van de Historie van mevrouw Sara Burgerhart wint Tonnus Oosterhoff in 2022 De Gerrit Komrij-prijs 2022. Oosterhoff heeft allerlei literaire prijzen gewonnen waaronder ook de P.C. Hooftprijs in 2012, de hoogste Nederlandse literaire prijs.
Serie Tekst in Context
Met de komst van de serie Tekst in Context worden werken van klassieke schrijvers zoals Helman (De stille plantage) en Anton de Kom (Wij slaven van Suriname) in eenvoudige taal toegankelijk gemaakt voor jonge lezers. Deze serie bevat veel plaatjes, de taal is eenvoudig en er zijn interessante opdrachten achterop in de boeken. Ook wordt het boek ingeleid, zodat de jonge lezer de inhoud van het boek begrijpt. Zo wordt het ontstaan van het boek uitgelegd en de tijdgeest toen het boek uitkwam. Verder vind je ook een samenvatting van het verhaal. Met andere woorden: de boeken uit deze serie geven veel informatie over de historisch-sociologische context. Tekst in Context is aan te raden voor gebruik tijdens de literatuurlessen op de middelbare school, omdat het historische literatuur brengt voor het voortgezet onderwijs volgens de actuele didactische eisen.
Kinder- en jeugdliteratuur
De geschiedenis van de Surinaamse kinder- en jeugdliteratuur is jong. Volgens Michiel van Kempen (2003, band 1: 626) was van een echte Surinaamse jeugdliteratuur tot eind jaren vijftig van de vorige eeuw geen sprake. Het ging eerder veelal over boeken van Nederlandse auteurs, die zich in Suriname afspeelden en in Nederland werden uitgegeven. Tijdens die periode tot de onafhankelijkheid van Suriname (1975) verscheen in 1962, Baccha, het ezeljong. Dit verhaal werd uitgegeven in 1962 als nummer 1 in de serie ‘Ontspanningslectuur voor jong en oud’. De officiële uitgever is ‘Bureau Volkslectuur’.
Daarna maakte de kinder- en jeugdliteratuur van Suriname een enorme ontwikkeling vooral vanaf de jaren negentig. Met de verschijning van Veren voor de piai (1992) van Ismene Krishnadath toont deze productieve kinderboekenschrijfster dat de Surinaamse kinder- en jeugdliteratuur kan evenaren met buitenlandse kinderliteratuur. Met de komst van het Kinderboekenfestival (KBF) werd de productie van eigen kinder- en jeugdliteratuur sterk bevorderd. Nieuwe schrijvers komen op en ook jonge schrijvers begonnen kinderboeken uit te geven. Het uitgeven gebeurde in eigen land. Men gaf uit in eigen beheer of bij uitgeverijen zoals Ralicon en Pubses.
Kinder- en jeugdboeken 2022
De uitgeverij van Ismene Krishnadath gaf in 2022 twee bijzondere boeken uit: een fantasyboek, Fantasie Verhalen Rijk [van Reza Madhar] en Gowtu boy [van Rosanda Apai-Courtar]. Het eerstgenoemde boek kwam uit in november 2022 en het laatstgenoemde in de derde week van december 2022. Dit boek is nog niet door onze redactie besproken, terwijl het boek Fantasie Verhalen Rijk ruime aandacht heeft gekregen. Een ander jeugdboek dat werd besproken, maar in 2021 uitkwam was Hope van D’Angelo Trustfull (29 januari 2022). Hope gaat over een gezin uit het district Brokopondo in Suriname. Wanneer ze onderweg zijn naar een nieuw leven, gebeurt er een ongeluk dat in een paar seconden hun leven totaal verandert. De vader is er niet meer en de moeder kan de kinderen niet meer de zorg geven die ze nodig hebben. De moeder zal een moeilijke beslissing moeten nemen in het belang van haar kinderen. Zijn hoop, positivisme en geluk genoeg voor dit gezin om een beter leven te hebben? De uitgeverij Ralicon gaf het winnende verhaal van de 2e Donner/ Self Reliance Schrijfwedstrijd 2020 Een jager verdween uit [van Stanley Betterson].
dWTL van 18 november was een kinderboekenpagina. Bij deze editie (nr.1679) zijn drie boeken besproken: Stieffano Irodikromo’s Wie ben ik? De tekenwedstrijd, Reza Madhars Fantasie Verhalen Rijk en Rehana (Hanna) Lalmahomeds, Hanna vertelt over de slavernij en de Hindostaanse immigratie. De website van Pubses vermeldt ook de verschijning van De groene draak en het Zwart Goud, Nummer Tien en De nare droom van Javiero.
Een bijzondere uitgave is de uitgave van Het Alakondre Drakenmeisje van kunstenares Kit-ling Tjon Pian Gi. Het boek is een onderdeel van een groter kunstproject Het Alakondre Drakenmeisje, dat bestaat uit de solo-expositie Alakondre Tori en een educatief programma. Het project kwam tot stand door samenwerking tussen de schrijver-kunstenaar Kit-Ling Tjon Pian Gi als partner-kunstenaar en Ready Art Gallery[U1] .
Schrijver
Een bekende kinderboekenschrijfster die haar boeken in eigen beheer uitgeeft, is Indra Hu-Ramdas. In 2022 vierde zij haar 20-jarige schrijverschap. Hu debuteerde in 2002 met De avonturen van Leena en Jopie. Leena en Jopie ontmoeten Sisi de luie poes. Een kinderverhaal waarin twee muizen Leena en Jopie zich niet verder dan de bakkerij van mijnheer A Loi wagen. De muizen staan voor grote problemen tegenover de luie poes van de bakker. Uiteindelijk wordt dit debuut een 3-delige serie over twee muisjes: De avonturen van Leena en Jopie reizen mee naar Nickerie en Leena en Jopie redden Sjorie. Na haar debuut is Hu niet te weerhouden. Ze heeft intussen een omvangrijk oeuvre waardoor ze gerust gerekend mag worden tot een van de productiefste kinderboekenschrijvers in Suriname. Hu wenst voor het nieuwe jaar zoveel mogelijk boeken te produceren die bereikbaar zijn voor de Surinaamse kinderen/jeugd. Hu vindt dat het lezen van eigen boeken maakt dat ‘jij je herkent in de onderwerpen en je dichterbij het verhaal voelt. Het maakt je als mens empathisch. Dat maakt dat je nog meer wil lezen en op een gegeven ogenblik ook van andere ‘werelden’ boeken gaat lezen. Ik hoop dat de gemeenschap Stichting Rupsje Regenboog wil helpen om zoveel mogelijk Surinaamse boeken te helpen verspreiden onder onze jeugdigen.’
Literaire activiteiten
Dit jaar is er een nieuwe literaire prijs ingesteld: De nieuwe Ibisprijs Suriname van het Ministerie van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur in Suriname en de Taalunie. Deze prijs is voor de eerste keer uitgereikt in de Week van het Nederlands van 1 t/m 8 oktober 2022. De prijs is bedoeld om Surinaamse taalkunstenaars die creatief omgaan met teksten in het Surinaams-Nederlands of in een andere Surinaamse taal te waarderen en te stimuleren. Het gaat om poëzie, proza, toneelteksten en filmscripts. Joyce Pereira wint de eerste Ibisprijs 2022. Bidjawatie Lachhunsing ontvangt een aanmoedigingsprijs voor haar verhaal Sid wordt brandweerhulp, terwijl Ismene Krishnadath een bijzondere erkenning krijgt voor haar Negen kleuterversjes. Deze bijzondere literaire prijs bevordert de verdere ontwikkeling van de nationaal-culturele identiteit in de Surinaamse talen en heeft waardering voor culturele normen en waarden binnen de Surinaamse gemeenschap. Dit wordt de alakondre-fasi genoemd (op alakondre-wijze), meldt de website van de Taalunie.
Schrijfcursus
Een andere manier om schrijftalent te ontwikkelen, is het aanbieden van schrijfcursussen. In november ging van start een schrijfcursus van de Schrijversvakschool Paramaribo. Ruth San A Jong timmert jaarlijks aan de weg om aankomende auteurs aan te moedigen hun elementaire schrijftechnieken aan te scherpen.
Schrijfwedstrijd
De promo van de 3e Donner/ Self Reliance Schrijfwedstrijd 2022 startte in oktober 2022. De inzender is vrij in de keuze van het thema van het verhaal. De inzending mag niet eerder zijn gepubliceerd of al eens ingezonden zijn bij een schrijfwedstrijd. De deelnemers aan de 3e Donner/Self Reliance Schrijfwedstrijd 2022 moeten Surinaamse ingezetenen zijn en minimaal 18 jaar oud. Oud-minister Betterson werd winnaar van de vorige wedstrijd met zijn verhaal Een jager verdween.
Heengegaan
In het jaar 2022 zijn drie schrijvers heengegaan. Op 17 januari 2022 is na een lang ziekbed in Rotterdam overleden andragoloog, feministe, schrijfster en dichter Gharietje Choenni. Zij publiceerde in haar tot op heden enige dichtbundel, Asa (Hoop) uit 1980, gedichten in zowel het Nederlands, Sarnami als Sranantongo, waarmee ze de – ook literaire – gelijkwaardigheid van deze talen wilde benadrukken. Choenni stelde zich nadrukkelijk op als iemand voor wie de etnische scheidslijnen weinig importantie hebben. Ze stelde motieven aan de orde als de migrantensituatie (‘Papieren Hollander’), vrouwenemancipatie, uithuwelijking, onderdrukking, gelijkheid en vrede, stelt de blog werkgroepcaraibischeletteren.nl. Choenni werd 71 jaar.
Op 1 september 2022 overlijdt Don Walther Donner (Walther Roël William Donner). Donner was jurist, econoom, hoogleraar, politiek- commentator, verteller en schrijver. Een van de meest productieve auteurs die Suriname heeft voortgebracht, is heengegaan, meldt de blog Donner: jurist, econoom, hoogleraar, politiek- commentator zonder vrees, verteller, veelschrijver. Walther Donner schreef een enorm aantal boeken en dan zowel in het Nederlands, Engels als Spaans. Veel van die boeken draaien om een plot die met telkens andere variaties verteld wordt. Verschillende boeken zijn opnieuw uitgebracht, soms tweemaal, onder een andere titel of een ander pseudoniem. Walther Donner werd 92 jaar
De gedreven schrijfster Carry-Ann Tjong-Ayong overlijdt onlangs op 5 december 2022. In Surinaamse schrijverskringen was zij bekend als de schrijfster in de rolstoel. Zij schreef hierover in Woman on wheels, ervaringen in een rolstoel. Andere bekende uitgaven zijn De wasvrouw, een gedichtenbundel waar ze de ZAMI-award voor kreeg en Masiakriki, het lied van de rivier. Tjong-Ayong werd 81 jaar.
Focus op het verleden
door Hilde Neus
Waar collega Jerry Dewnarain op deze pagina een overzicht geeft over wat er aan literaire activiteiten is gepresteerd in het afgelopen jaar, zou ik meer willen focussen op het meest prominente onderwerp voor Suriname en andere ex-koloniën van Nederland. In het afgelopen jaar heeft het aantal publicaties over de slavernij het jaar ervoor niet overtroffen, maar was substantieel. Dit zal niet bevreemden, omdat het een ‘hot topic’ is, in het cultuurbedrijf, in discussies op diverse podia, zelfs in de Tweede Kamer, het parlement in Den Haag. En natuurlijk in de uitgaven van zowel romans als non-fictie, in de vorm van studies over het slavernijverleden en de doorwerking van de opgedane trauma’s in het heden.
Patricia Gomez
Uitgeverij Verloren zegt op haar website: ‘Het einde van 2022 nadert in een rap tempo. In vele opzichten was het een bewogen jaar, waarin naast het Corona-virus, ook oorlog en belangrijke maatschappelijke thema’s als het Nederlands slavernijverleden veelbesproken onderwerpen zijn. In de uitgeverij kijken we terug op een jaar met publicaties die stof deden opwaaien. Onderstaande boeken zetten, elk binnen hun eigen thema, vraagtekens bij historische vraagstukken en laten zien dat er nieuwe – betere – antwoorden mogelijk zijn.’
Een voorbeeld van dit laatste is onder meer een studie van Paula Gomes, Denken over trans-Atlantische slavernij en racisme. De drie gezichten van Nederland. Volgens Gomes tiert het racisme waarop de slavernij was gebaseerd, nog welig. Het ondermijnt de gemeenschap en de democratie. Gebrek aan historisch besef en een gemankeerd nationaal zelfbeeld zorgen er mede voor dat Nederland zijn racisme niet effectief uitroeit. Slavernij is al vijfhonderd jaar een instrument voor hebzucht, heerszucht, haat en geweld. Het tast de menselijke geest aan en ondermijnt de (wereld)gemeenschap en de democratie. Gomes wil met behulp van Toegepaste Geschiedschrijving laten zien hoe racisme werkt en hoe het wordt gereproduceerd. Zo wil ze bijdragen aan de vernietiging ervan.
Gomes’ betoog kan gezien worden als een uitwerking van het ‘cultureel archief’, zoals verwoord door antropologe Gloria Wekker. Gomes stelt echter dat niet alle Witte mensen tegenwoordig automatisch een racistisch ‘cultureel archief’ hebben. Zwarte mensen kunnen ook een rol spelen bij het in stand houden van racisme. Gomes analyseert in een vergelijkend, associatief opgezet betoog, waarin geschiedenisfeiten, maatschappijkritiek, sociaal-maatschappelijke theorieën, observaties en persoonlijke ervaringen elkaar afwisselen, hoe de samenleving zich aanpast. Daarbij betrekt ze de verstrengeling met het kapitalisme, de nationale geschiedschrijving en de nationale identiteitsontwikkeling in Nederland. Geschiedschrijving die de zwarte bladzijden van het verleden zo laat, kan tot gebrekkig historisch besef leiden, maar ook een totaal verknipt zelfbeeld. Deze kunnen de basis vormen voor institutioneel racisme. Gomes is historica en publiceerde in 2003 Over ‘natuurgenooten’ en ‘onwillige honden’. Beeldvorming als instrument voor uitbuiting en onderdrukking in Suriname 1842-62.
Onderzoek naar het verleden
Deze publicatie trekt het verleden in het heden. Over het algemeen worden er echter meer studies over de slavernij in het verleden zelf gepubliceerd en is er op de diverse universiteiten en andere instituten steeds meer animo om onderzoek te verrichten. De daarmee gemoeide geldstroom kan in de toekomst eventueel worden gefinancierd uit de reparatiemiddelen. Maar, dan is het ook te hopen dat
Onderzoek naar ons eigen verleden gefinancierd kan worden in Suriname zelf, en dat er fondsen worden opgezet zodat geïnteresseerde en bekwame mensen van binnenuit de historie kunnen beschrijven. Niet slechts voor de slavernij, maar ook voor de contractarbeid.
Dit is belangrijk omdat er allerlei vooroordelen en vereerde aannames circuleren in de samenleving die maar steeds herhaald worden, door allerlei partijen. Ook de zogenaamde deskundigen. Deze cirkelcitaties kunnen zo welig tieren in de discussies, omdat het onderzoek dat reeds is gedaan, niet wordt gepopulariseerd en zo een ingang vindt bij het algemene publiek. En dat is niet alleen jammer, maar ook beschamend. Omdat we dan onwaarheden blijven verkondigen. Zoals bijvoorbeeld de gescheiden verkoop van moeders en kinderen, wat in Suriname tijdens de slavernij verboden was. Het feit dat het wel voorkwam in Amerika, wordt dan via films en afbeeldingen op Suriname getransponeerd. Wat duidelijk moet worden, is dat elk slavernijsysteem in welk gebied dan ook verschillend was, we kunnen dat particulier noemen. Zelfs als we twee koloniën van Nederland vergelijken, zoals Suriname en Curaçao. Uit deze verschillen vloeit voort dat ook de reparaties niet overal hetzelfde kunnen worden uitgevoerd.
Particulier onderzoek
Hiermee bedoel ik studies naar een bepaald gebied, waarin dus geen vergelijkingen met andere gebieden worden getrokken. Enkele studies die opvielen. In november verscheen een bundel over hoe Den Haag heeft geprofiteerd van de trans-Atlantische handel en slavenarbeid in de koloniën. Eerder verschenen vergelijkbare boeken over andere steden en begint er een onderbouwd beeld te ontstaan over de uitwerking van slavernij in de Nederlandse samenleving. De samenstellers (Valika Smeulders, Gert Oostindie en Esther Captain) stellen dat de artikelen aanzetten zijn tot nader onderzoek. In de publicatie zijn interviews met onderzoekers en activisten opgenomen, met ook aandacht voor het Indische verleden, belangrijk in Den Haag.
Ramona Negrón en Jessica den Oudsten onderzochten de grootste Amsterdamse particuliere onderneming na de afschaffing van het monopolie van de West Indische Compagnie. Jochem Matthijs en Coenraad Smitt rustten als firma tussen 1730 tot 1779 in totaal 42 van de uit Amsterdam uitgevaren 107 private slavenschepen uit en verkochten tussen de 11- en 13 duizend slaven in Suriname, een derde van het Amsterdamse totaal.
Verder is er een reconstructie van een slavenschip uitgebracht van de Amerikaanse historicus Marcus Rediker. Zijn boek ‘Het slavenschip’ uit 2007 is begin 2022 in vertaling verschenen. Hij verwoordt het zo dat de mensenhandel, die vaak in nogal algemene bewoordingen wordt geschetst, een emotionele lading krijgt.
[dWTL, 29 december 2022]
RSS
Facebook
Twitter
