Elk jaar in aanloop naar 25 november decoreert de president Surinamers van betekenis in de paleistuin. Ook op de laatst gevierde Srefidensi dey. Deze ere-orde is ter onderscheiding van personen, die blijk hebben gegeven van beproefde vaderlandsliefde en bijzondere ijver en trouw bij het vervullen van hun burgerplichten, of specifiek verdienstelijk zijn geweest op het gebied van wetenschap of kunst.
1. Dit verhaal begint heel eenvoudig. Ik zit aan de ontbijttafel en kijk naar mijn zoontje. Hij eet zijn boterham niet op, hij houdt zijn hoofd stil en kijkt de tuin in, maar zijn ogen zien niets. Nu zou ik hem kunnen vragen wat er in hem omgaat en hij kan daarvan een heel beperkte weergave in woorden geven. Maar wat er precies in dat hoofd is omgegaan zal ik nooit weten. Hij droomt met open ogen en een droom kan nooit exact genoeg worden naverteld. Ik kan een hersenscan van hem laten maken, maar de print van zijn hersenstructuur zal me niet de informatie opleveren om hem te begrijpen. Hij draagt bovendien mijn genen niet. Hij is volledig soeverein – als ik er maar om denk dat hij op tijd eet. ‘Denk je aan je boterham? We moeten zo weg.’
De meest indrukwekkende versie die ik ooit las van de slaaf die terugvliegt naar Afrika, is in de roman De hemelvaart van Solomon van de zwarte Amerikaanse auteur Toni Morrison. Het is het verhaal van Macon Dead, wiens zoon beweert dat zijn opa Solomon kon vliegen en als een adelaar weggezeild is naar Afrika. Het is jammer dat dit verhaal niet is opgenomen in De slaaf vliegt weg(samenstelling Lucia Nankoe & Jules Rijssen). Maar ook de vermelding van het motief in het verhaal over Tata Colinvan Ruud Mungroo zou hier niet hebben misstaan. Dit motief van de titel van de bundel komt verder voor als afbeelding van Elis Juliana, met een kleine verklaring erbij. De kern wordt gevormd door lezingen, gepresenteerd op het internationale symposium over de relatie tussen historische romans en de beeldvorming van de Nederlandse slavernijgeschiedenis. Waar en wanneer deze bijeenkomst werd gehouden staat in een noot vermeld; in de Muiderkerk in 2009. De centrale vraag is of en welke historische romans een rol spelen in de beeldvorming over het slavernijverleden. En hoe ze doorwerken in de hedendaagse discussies en in de persoonlijke beleving van de nazaten. De samenstellers proberen deze vragen in de inleiding te beantwoorden. Ze slagen daar maar deels in, omdat er veel voorbeelden aangehaald worden die allerlei kunstvormen bevatten, maar geen historische romans zijn. Het artikel van Suzanne Diop, ‘Het Eerste Internationaal Congres van Zwarte Schrijvers en Kunstenaars’ (pp. 29-33) is zo’n voorbeeld dat niet over historische romans gaat. (Kijk ook naar het onterechte gebruik van hoofdletters in de titel!)
Mijns inziens betekent het begrip beeldvorming binnen het literaire kader het ontstaansproces van een beeld (in fictie) over een persoon of groep mensen dat niet noodzakelijkerwijs met de werkelijkheid of de feiten overeen hoeft te komen. Als de samenstellers bedoelen dat beeldvorming een visualisatie is die bestaat uit het vertalen van een gedachte naar een beeld of uitdrukkingsvorm, dan klopt de bundel wel. Dan is de opname van veel stukken in de bundel, zoals de verhouding tussen etnische groepen getoond in de film Wan Pipel, wel verantwoord. Er zijn natuurlijk allerlei gevoelige zaken die uitvloeiselen zijn van de slavernij, en zodra die gevisualiseerd worden heb je ook een bepaalde vorm van beeldvorming.
De inhoud van de bundel werkt dus vervreemdend omdat je van de auteur, zelf literatuurwetenschapper, een andere insteek zou verwachten. En zeker als dan blijkt dat er allerlei stukken zijn opgenomen die niet op het symposium voorbij zijn gekomen, terwijl de bijdrage van M. van Kempen, die er wel bij was, vanwege een tekort aan beschikbare redactionele ruimte is teruggetrokken. Dan roept dit vragen op.
Bij zo een titel en inleiding waren mijn verwachtingen anders. Dat neemt niet weg dat de stukken bijna allemaal iets met de slavernij te maken hebben, maar het gevaar is dat de lezer met zo een gevarieerde waaier aan informatie toch blijft zitten met vragen over de context. Je kunt die dan op internet opzoeken, maar is dat de bedoeling van de bundel? Al in het eerste stuk, van Nankoe zelf (‘Reverence’) heeft ze het binnen vier pagina’s over Toussaint Louverture, Edwi[d]ge Danticat, de kunstenaar Basquiat, de zanger Maxwell en de Neville Brothers, auteur Simone Schwartz-Bart en de kunstenaar Frankétienne. Alles wordt even aangestipt en daardoor mist het stuk diepgang.
Cynthia Mc Leod vraagt zich in haar bijdrage af of het aan te bevelen is dat de lezer zich een beeld vormt van de geschiedenis via historische romans. Daar wil ze zich, ondanks de geweldige verkoopcijfers van bijvoorbeeld Hoe duur was de suiker?, niet over uitlaten. ‘Dat zou de uitkomst van het symposium moeten zijn’, is haar mening.
Ik denk dat een symposium over dit onderwerp ook geen uitsluitsel kan geven, daarvoor is het onderwerp te breed en te gecompliceerd. Wel is duidelijk dat historie in vele vormen verwerkt kan worden, letterlijk en figuurlijk. In literatuur, schilderijen, beelden, poëzie en zang, alle denkbare kunstvormen. En door over de slavernij na te denken en die uit te drukken in kunst, kunnen de nazaten van de slaven tevens aan een stukje rouwverwerking doen. En de nazaten van de slavenhouders kunnen zich plaatsvervangend schamen na zich verwonderd te hebben over de verschrikkingen die in die tijd plaats hebben gevonden. Eenieder doet dat op zijn eigen manier. Dat blijkt wél duidelijk uit de inhoud van deze bundel. Met bijdragen van onder meer Anil Ramdas, Rudy Bedacht, Remy Jungerman en Rihana Jamaludin, om maar wat Surinaamse auteurs in deze bundel te noemen.
Lucia Nankoe & Jules Rijssen (samenstelling): De slaaf vliegt weg. Beeldvorming over slavernij in de kunsten. Arnhem: LM Publishers, 2013. ISBN 978-94-6022-274-0
Van 3 tot en met 5 februari was het eerste Kinderboekenfestival van dit jaar in Nickerie. Nickeriaanse kinderen zijn over het algemeen flink; ze durven te praten, hun meningen te uiten. In mijn stand ‘Lees je wijs!’ging het steeds over het thema ‘groeien’. We begonnen met een versje dat gezegd werd, samen in de kring, en met gebaren en bewegingen werd uitgebeeld:
Groeien, groeien, groeien / Wij leren, wij spelen, wij stoeien / daardoor wordt ons hoofd wijs en ons lichaam lang / Zo groeien we elke dag een beetje meer’/ bewegen helpt ook mee , elke keer / En door boeken te lezen gaan we op reis / Leren de wereld kennen: Lees je wijs!
Daarna werkten we met een boek waarin het thema ‘groeien’aan de orde komt, aangepast aan de leeftijd van de groep. Dit gebeurde nog steeds in de kring, maar nu zittend op stoelen. Een boek over Nickerie voor oudere kinderen is De kleine Jaggernath, van Gerrit Barron. Het gaat over twee buurkinderen, een jongen en een meisje, die niet met elkaar mogen omgaan. Het verhaal speelt omstreeks 1930. Toen mochten jongens en meisjes elkaar niet aanraken, niet naast elkaar lopen, enzovoort. Deze twee groeien enorm in wijsheid. Soms hebben ze stiekem even contact. Er groeit een verliefdheid. Ze laten zich niet van de wijs brengen: ze leren goed, komen voor vervolgonderwijs in de stad terecht en later op een universiteit in Nederland. Zij wordt zelfs arts… en hij later een groot politicus. En ze trouwen! Groei dus door eigen inzet, maar ook door steun van volwassenen die hun inzet en capaciteiten inzien. Is Nickerie gegroeid sinds die tijd? Ja, bevestigen de leerlingen: er is een weg naar de stad, Nickerie is een echt stadje geworden met veel bedrijven. En hoe gaat het tussen jongens en meisjes? Stilte. Nu mogen ze naast elkaar lopen, samen spelen, sport beoefenen, samen in dezelfde klas zitten, maar trouwen? Dat is toch vaak nog moeilijk, komt er met moeite uit, als de ouders de partner niet uitgezocht hebben… vooral in de polders. Wel groei dus, maar die groei moet wel nog groeien!
De musical
Ook weer in Nickerie heeft Sandra Purperhart, deze keer samen met leerkracht Dorien Mac Donald, met de kinderen van scholen in het district een musical voorbereid, Nickerie yu alesi en meki wi gron. Rijst deed en doet Nickerie groeien. Vanuit het heden wordt teruggekeken naar het verleden van het district. Op een originele manier: kinderen en jongeren praten op het ‘Brassaplein’ met de zeer oude ex-districtscommissaris Bharos, die een sociaal voelende dc was. Voor de jeugd in de musical is hij een ‘opa’. ( In werkelijkheid is hij al overleden.) Hij praat met hen en vertelt over het verleden van het district, over de ontwikkeling van de rijstcultuur, hoe eenvoudig het leven in zijn jeugd was, hoe hij opgroeide met melk, rijst, suiker en bacoven. Hij werd gespeeld door een talentvolle jongeman uit het mulo-onderwijs, die ook nog een geweldige zwemmer is. Later komt de huidige dc ( een jongen van 8 jaar in uniform met pet op) die de scholen eigen computers belooft en ook ‘the first lady’ (een mooi meisje). Verleden en heden komen naar voren. Het goede van nu, maar ook het slechte, hoe stropers de prachtige rode ibissen dood maken om ze op te eten en hoe ook in Nickerie de bescherming van de rijke natuur niet altijd serieus genomen wordt. Het pedagogische aan de musicals van Sandra Purperhart is dat ze de kinderen losmaakt, doet groeien en bloeien. Ze durven vrij te praten en vooral ook te zingen en te dansen. Het enthousiasme straalt van ze uit. Groepjes die al dansend en zingend de natuur van Nickerie laten zien. Creatief en vol beweging is de musical en beweging doet groeien! Groeien is een prachtig thema voor zo’n musical!
Tata Colin
Er waren ook groepen uit Coronie op het Kinderboekenfestival in Nickerie. Van een groep uit Totness wist niemand wie hun grote held Tata Colin was, van wie er nota bene een standbeeld staat op het plein in het dorp. De geplande vertelstof verdween en Tata Colin stelde zich voor aan de groep en vertelde over zijn leven, hoe hij als slaaf een soort bonuman was, langzaam maar zeker de andere slaven aanzette tot opstand. Hoe hij door toedoen van zijn masra wreed afgetakeld werd en drie jaar zijn vermogen tot spreken kwijt was, later in een slavenziekenhuis gezet werd, waar zijn mede-opstandelingen hem nog stiekem bezochten en waar hij weer kon praten. Hoe hij uiteindelijk in de stad in Fort Zeelandia werd opgesloten, maar voordat hij teruggevoerd zou worden naar Coronie om als afschrikwekkend voorbeeld opgehangen te worden… was hij verdwenen uit zijn afgesloten cel. We hebben er een verzonnen stukje aan vastgeknoopt. Toen de slaven dit hoorden, kregen ze weer moed en kwamen ze werkelijk in opstand en met z’n allen takelden ze de masra die hen bezocht op hun plantage af.
Van Ruud Mungroo ( 1938 – 2003) is er in 1982 een boekje verschenen, en in 1989 een herdruk, Tata Colin, met dit verhaal. Het is duidelijk dat dit herdrukt moet worden en op de scholen van Coronie terecht moet komen! Als er weer een Kinderboekenfestival in Coronie is? Met een musical over de held die weg weet te vliegen uit zijn gevangenschap? Een motief uit de Caraïbische literatuur, en zelfs van de Nobelprijswinnares in de VS, de zwarte schrijfster Toni Morrison.
Portret van de Surinaamse schrijver Ruud Mungroo, gemaakt door de in Suriname werkzame fotograaf Nicolaas Porter. Nr. 59c in de reeks fotoportretten die Porter in opdracht van de Werkgroep Caraïbische Letteren maakt. Klik op afbeelding voor groter formaat. Voor informatie en bestellingen kunt U mailen naar: nicolaasporter@hotmail.com. Wie de hele reeks wil zien kan hieronder klikken op het label Werkgroepportretten.
Portret van de Surinaamse schrijver Ruud Mungroo, gemaakt door de in Suriname werkzame fotograaf Nicolaas Porter. Nr. 59b in de reeks fotoportretten die Porter in opdracht van de Werkgroep Caraïbische Letteren maakt. Voor informatie en bestellingen kunt U mailen naar: nicolaasporter@hotmail.com. Wie de hele reeks wil zien kan hieronder klikken op het label Werkgroepportretten.
Portret van de Surinaamse schrijver Ruud Mungroo, gemaakt door de in Suriname werkzame fotograaf Nicolaas Porter. Nr. 59a in de reeks fotoportretten die Porter in opdracht van de Werkgroep Caraïbische Letteren maakt. De foto is ook in verschillende uitvoeringen te bestellen bij de fotograaf; voor informatie kunt U mailen naar: nicolaasporter@hotmail.com. Wie de hele reeks wil zien kan hieronder klikken op het label Werkgroepportretten.
Coronie: wie Dromers Doemdenkers en Doorzetters bekijkt en leest, komt veel onderwerpen tegen die het goed zouden doen in gedichten en verhalen. Toch is er maar weinig literatuur over dit district, evenals over de andere districten en het binnenland. Hieronder volgt een overzicht van proza en poëzie over Coronie. Het is niet veel, maar zeker interessant om te lezen naast Dromers Doemdenkers en Doorzetters. Suriname is niet alleen Paramaribo. Onze prachtige districten en het zo bijzondere binnenland krijgen beslist niet de aandacht die ze verdienen. In vele opzichten zijn de bewoners zwaar achtergesteld. Hoe verder weg, hoe erger het is!
‘De Fuik’ Het verhaal ‘De Fuik’ van Eddy Bruma (1925-2000) verscheen voor het eerst in 1952 als ‘De fuke’ in het Fries, in het Surinamenummer van De Tsjerne; vier jaar later in het Nederlands in de bloemlezing Meesters der negervertelkunst en in het Sranantongo als ‘Maswa’ in het tijdschrift Tongoni (1958). De Nederlandse versie is ook verschenen in Verhalen van Surinaamse schrijvers (1989) en in Mama Sranan (1999), beide samengesteld door Michiel van Kempen.
Het verhaal gaat over de urbanisatie die in die tijd het traditionele leven in de districten bedreigt. De centrale figuur in het verhaal is oom Safrie. Stadsbewoners die geen respect hebben voor de voorouders, komen grond kopen, maar Safrie jaagt hen weg. De enorme droogte dreigt echter funest te worden voor het landbouwersbestaan. Zelfs Joewan die door oom Safrie is grootgebracht alsof hij zijn eigen zoon was, vertrekt richting stad. Dat doet oom Safrie veel verdriet.
Eddy Bruma maakte in 1960, ter gelegenheid van de 1-juli-viering van de beweging Wie Eegie Sanie een toneelbewerking van het verhaal over de Coroniaanse vrijheidsheld Tata Colin.
Tata Colin In 1982 verscheen het boek over Tata Colin van Ruud Mungroo (1938-2003). In 1989 werd het herdrukt. De schrijver deed voor zijn novelle onderzoek naar de gebeurtenissen die zich in de dertiger jaren van de 19de eeuw afspeelden rond de legendarische, charismatische figuur van Tata Colin. Het verhaal speelt zich voor een groot deel af in 1835, op plantage Leasowes. De slaven daar krijgen moed naar aanleiding van de berichten die uit Paramaribo doorsijpelen over de brand van 1832, aangestoken door Codjo, Mentor en Present en ze gaan zich onder leiding van Tata Colin inzetten voor vrijheid. Dit leidt tot grote ongerustheid onder de slavenmeesters.
Uiteraard zijn er ook verraders onder de slaven. Tata Colin krijgt een forse aframmeling en verliest zijn spraakvermogen. Pas na drie jaar begint hij weer te praten. Dan spreekt hij zijn medeslaven moed in vanuit het negerziekenhuis en voorspelt hij de naderende opstand, gevolgd door vrijheid. Hij en enkele medeslaven worden echter verraden en naar de stad gebracht voor berechting. Tata Colin krijgt de doodstraf. In Coronie zal hij opgehangen worden als afschrikwekkend voorbeeld. Voor hij echter vervoerd zal worden, is hij ‘ontsnapt’ vanuit zijn cel met gesloten deur … naar het water van de zee. Slaven die terugvliegen naar Afrika, het is een bekend motto uit de orale negerliteratuur. De zwarte Nobelprijswinnares uit Amerika, Toni Morrison, gebruikt het in haar roman De hemelvaart van Solomon (1974) en ook Tessa Leuwsha pakt het motief even op in haar roman Solo een liefde.
Solo een liefde De tweede roman van Tessa Leuwsha, Solo een liefde, verscheen in 2009. De hoofdfiguur in deze roman, de jonge vrouw Solana, is sterk geworteld in Coronie. Ze is geboren op plantage ‘Paradise’, die een grote rol in haar leven blijft spelen. Het is een roman over een liefdesrelatie die ook, ingebed in het verhaal, veel informatie geeft over Coronie en de geschiedenis van het district. In de terugblikken naar Solana’s overgrootvader Riedewald Cummings, die na het vertrek van de plantage-eigenaar naar Nederland de verantwoordelijkheid voor de plantage Paradise heeft, zit veel informatie over de zware tijd wanneer de verzilting van de grond begint, de kokospalmen ziek worden en de katoenverkoop daalt. Hij verlaat de plantage en laat de verantwoordelijkheid aan een ander. Dat zie we steeds. Ook Solana’s moeder vertrekt en laat de verantwoordelijkheid voor de plantage aan haar jonge dochter. Solana zelf komt later met haar geliefde in Frimangron terecht, buurt voor ‘vrije negers’ in Paramaribo, maar Coronie laat haar niet los. Het is een boeiend geschreven roman vol diepte en informatie.
Dichters
Enkele bekende Surinaamse dichters zijn afkomstig uit Coronie. Michaël Slory (1935) is er een, die ‘Koronie kawina’ schreef, opgedragen aan kawinazanger Bigi Jones, een lang kawina-achtig gedicht in het Sranan en Nederlands. Iedere tweede regel luidt: ‘Mi ben dape, bato, gongote!’, ‘Ik was er ook bij, waarachtig wel!’ Dat geeft het gedicht een prachtig ritme.
Sombra (1939) dichter en voordrachtskunstenaar in het Sranan en bekende persoonlijkheid binnen de Schrijversgroep 77, heeft gedichten geschreven over zijn geboortedistrict en een verhaal ‘Futumarki fu grebi’ dat hij vaak vertelt, staat in vertaling van Michiel van Kempen onder de titel ‘Voetsporen naar het graf’ in de bundel Hoor die tori! (1990). Het is een echte ‘ondrofinitori’, ‘ondrofini poti mi na skoro/ Sabi so poti mi sidon na bangi.’zijn de laatste woorden in het verhaal van de jager die door ondervinding wijs wordt.
Trudi Guda (1940) is niet afkomstig uit Coronie, maar in haar prachtige bundel poëzie Vogel op het licht, staat wel het korte gedicht:
Strand bij Coronie
Dragen vogels de wind
koelt de zee het strand
Vrijen vogels de wind
zoent de zee het zand, het zand, het zand
En dan Jozef Slagveer (1940-1982): hij was journalist en dichtte ook. Hij was afkomstig van Coronie en hield van zijn district. De laatste strofe van zijn gedicht ‘Totness’ luidt:
[…] hier wil ik sterven
met erebogen
van kokospalmen
dit is mijn land
mijn eigen land
niemand die me
dit ontnemen kan
Hij stierf op 8 december 1982, niet in zijn land met erebogen van kokospalmen, maar vermoord in Fort Zeelandia.
De kindergedichten, resultaten van de workshops van Celestine Raalte in de verschillende scholen van Coronie, staan in het ‘Intermezzo’ van Dromers Doemdenkers en Doorzetters. Lees ze! Ze zijn prachtig. Zulke initiatieven maken de slapende literatuur wakker!
[ook in de Ware Tijd Literair, 12 maart 2011]
Het verhaal van Eddy Bruma, ‘De fuik’, is te vinden op de site van de DBNL, klik hier
Ruud Mungroo en Benny Ooft hadden veel gemeen. Ongeveer even oud – Mungroo werd geboren in ’38, Ooft in ’41 – verkregen beiden een degelijk onderricht in de Nederlandse taal door de fraters en beiden zouden zich literair bijna uitsluitend in die taal ontplooien. Uit hun schooljaren groeiden zelfbewuste, nationalistisch denkende mannen die zich strijdbaar inzetten voor hun politieke idealen, maar die `relaxed’ met die idealen omsprongen.
Deze website beoogt geen enkel winstoogmerk. Door middel van de website wil de Werkgroep het publiek kennis laten maken met nieuws uit en over de Caraïbische regio. De Werkgroep neemt daartoe onder meer berichten over van andere sites, zonder dat het ons altijd mogelijk is rechthebbenden vooraf te attenderen op de overname. Mocht iemand bezwaar hebben tegen overname van tekst- of beeldmateriaal, laat ons dit weten, dan verwijderen wij het materiaal.
Reacties op berichten worden alleen geplaatst indien voorzien van voor- en achternaam.
RSS
Facebook
Twitter
