Op donderdag 27 mei 2021 ondertekenden Rita Rahman, voorzitter van de Werkgroep Caraïbische Letteren, en... Lees verder →
Posts tagged with: Moestakim Mariëtte
Doe-theater vereeuwigd in ITA
Het Doe-theater heeft een plek gekregen in het Internationaal Theater Amsterdam (bekender als Stadsschouwburg Amsterdam). Het schilderij, gemaakt door beeldend kunstenaar Iris Kensmil, werd gisteren onthuld door Marjorie Boston, Daniël Kolf en de zoon van Henk Tjon, Adeiye Tjon, tijdens het Nederlands Theater Festival. Het is – na het portret van Rufus Collins – het tweede doek dat in samenwerking tussen The Need for Legacy en ITA wordt toegevoegd aan de portrettengalerij van de Stadsschouwburg Amsterdam.
read on…Een ODE aan het DOE Theater
“Dit is de tijd voor een nieuw geluid!” klinkt het uit de monden van alle acteurs op het podium. Daarmee kan zoveel bedoeld worden; een nieuwe politiek, een nieuw land en misschien wel het meest toepasselijke, een nieuwe generatie van theater in Suriname.
Lachen, huilen, bevrijden
door Els Moor
Lachen, huilen, bevrijden is de titel van het onlangs verschenen boek met als ondertitel: De weerspiegeling van de Surinaamse samenleving in het werk van het Doe-theater, 1970-1983, geschreven door Annika Ockhorst met medewerking van Thea Doelwijt.
Annika had als studente geschiedenis aan de universiteit dit onderwerp voor haar afstudeerscriptie en bij haar onderzoek mocht ze gebruik maken van het persoonlijk archief van Thea Doelwijt. Van het een komt het ander: een aantrekkelijk boek dat naast de geschiedenis van het Doe-theater en de bespreking van alle voorstellingen veel foto’s bevat en teksten en liederen uit de verschillende cabarets, musicals en toneelstukken voor de jeugd die het Doe-theater in de loop van die dertien jaren in Suriname en andere landen op de planken zette.
Thea Doelwijt en Henk Tjon waren de oprichters van het Doe-theater. Zij ontmoetten elkaar via regisseur Hans Caprino die, door de Sticusa uitgezonden naar Suriname eind jaren zestig, een brug wilde slaan tussen het Surinaamse theater en de nog jonge generatie nationalistische schrijvers. Hij trainde leden van de schrijversgroep ‘Moetete’, onder hen Thea Doelwijt. Toen zij bezig was met het schrijven van haar eerste cabaret, Frrrek, bracht Caprino haar in contact met Henk Tjon. Het klikte meteen tussen de twee nog jonge theatermensen, creatieve geesten die samen iets nieuws van de grond tilden, op het juiste moment, het Doe-theater!
Het boek Lachen, huilen, bevrijden zit goed in elkaar. De lezers krijgen een duidelijk beeld van de Surinaamse maatschappij en politiek in de besproken jaren en hoe het Doe-theater daarop reageert met voorstellingen, positief, maar ook kritisch, met veel humor en vanuit de multiculturele werkelijkheid van Suriname. De stukken zijn niet alleen in het Nederlands; vele zijn een ‘moksi patu’ van Sranantongo, Nederlands en Engels. Dat hoort bij de taalsituatie van Suriname, maar er kwam ook wel kritiek op. Heel goed is het dat in het boek positieve zowel als negatieve reacties op de voorstellingen worden weergegeven!
De indeling: eerst een algemeen hoofdstuk over het Doe-theater, dan vier hoofdstukken over de verschillende periodes. Die hebben eerst een historisch overzichtje van die jaren en dan de bespreking van de voorstellingen die in die periode gebracht zijn, met aan het begin een overzicht van alle gegevens, dan de inhoudelijke bespreking van het stuk met bijzonderheden en reacties en ten slotte een aantal liederen uit de producties. De vier periodes zijn: ‘Het begin van het Doe-theater, 1970-1974’, ‘Onafhankelijkheid in zicht, 1974-1975’, ‘De falende opbouw, 1975-1980’ (duidelijke titel!) en ‘Het Doe-theater en de militaire staatsgreep, 1980-1983’.
De naam ‘Doe’ heeft betrekking op heden en toekomst: wat moeten we ‘doen’ om Suriname op te bouwen tot een werkelijk zelfstandig en goed leefbaar land in de nabije toekomst. Maar ook op het verleden, de 18de eeuw, toen toneelstukken werden opgevoerd met muziek, dans en spel door ‘Doe-gezelschappen’, waarin naast eigenaren van plantages ook slaven een rol speelden in stukken die toestanden hekelden en soms ook een middel waren om ruzies tussen verschillende plantage-eigenaren uit te vechten.
Belangrijke doelstellingen voor Thea en Henk waren dat er in Suriname toneel zou komen dat van professioneel hoge kwaliteit was, maar wel vanuit de Surinaamse werkelijkheid en culturen. Ze zetten zich af tegen de Nederlands georiënteerde werkwijze van bijvoorbeeld Sticusa. Het is interessant dat bij de bespreking van de verschillende voorstellingen in het boek ook kritiek weergegeven wordt, vanuit de Surinaamse media, maar ook vanuit Nederlandse critici, als er voorstellingen in Nederland waren. Daardoor wordt een verschil in perspectief duidelijk. Surinaamse journalisten die van binnenuit kijken, vanuit hun eigenheid en Nederlandse die verschillende keren vrij fel negatief reageren met woorden als ‘clichématig’, ‘ouderwets’, ‘te weinig kritisch’ en vooral ‘primitief’. Dit zegt veel over de manier waarop buitenlandse deskundigen, ook nu nog, vaak aankijken tegen Suriname en andere landen die in een ander ontwikkelingsstadium verkeren dan hun eigen land. Het succes dat de meeste stukken van het Doe-theater hier hadden, in de stad, maar ook in de districten en het binnenland, laat zien dat de stukken het publiek aanspraken vanuit de eigen leefwereld en hopelijk heeft het op een creatieve manier aangezet tot kritisch denken over de realiteit van het eigen land.
Bij de bespreking van ieder stuk worden ook de medewerkers genoemd. Die hadden het vaak niet makkelijk als er weer eens financiële problemen waren. Er werd veel steun geboden aan het Doe-theater, maar soms zat het financieel aan de grond, ook doordat de entreeprijzen heel redelijk waren om zoveel mogelijk Surinamers naar Thalia, het ‘huis’ van het Doe-theater, te laten komen. Er zijn vaste medewerkers, vanaf het begin, zoals René Recappé in de eerste jaren en Mariëtte Moestakim, Rieke Eersel en Mildred van Eer vanaf 1977. De drie dames bleven tot het eind van Doe-theater actief. Kijken we naar de cast van de verschillende producties, dan zien we soms ineens veel namen van bekende Surinamers. Aan Libi span ini na ati fu Sranan, een soort ode aan de verschillende Surinaamse culturen uit 1979, namen bijvoorbeeld ook Ilse-Marie Hajary en Marlène Lie A Ling deel. Ook Nardo Aluman en André Cirino, beiden uit de cultuur van de inheemsen. In latere stukken zien we ook Wilgo Baarn optreden, Chandra van Binnendijk, Hans en Borger Breeveld en Alida Neslo. Het Doe-theater was dus een echt Surinaamse onderneming waarbij zoveel mogelijk getalenteerden betrokken werden, ook op het gebied van het uiterlijk van de voorstellingen, zoals decors, kostuums en grime. Henk Tjon was verbonden aan het Doe-theater tot na de productie van Linkse Lucie, eind juli 1982, die hij regisseerde. Een stuk vol kritiek op de politieke situatie toen, enkele maanden voor de Decembermoorden. Er ontstond een verwijdering tussen hem en Thea en hij vertrok. In 2009 is hij overleden. Het is wel gek dat dat niet in het boek staat, dat van 2012 is.
Thea Doelwijt kreeg in 1983 van een relatie van de machthebbers te horen dat ze het land beter kon verlaten. Ze was toen bezig met een nieuw stuk, Beestachtig. De titel zegt al veel, maar van een opvoering is het nooit meer gekomen. Thea woont nog steeds in Nederland en is actief met theaterproducties gebleven, waarvan er vele in de afgelopen jaren hier zijn gebracht, in Thalia, het ‘huis’ van het Doe-theater dat toen helaas niet meer bestond. Thea kon de ‘Du’ niet loslaten. Met het Prépré-theater uit Amsterdam maakte ze voorstellingen van Na Gowtu Du en Na Dyamanti Du, die ook naar Suriname kwamen. Ook werd ter gelegenheid van 173 jaar Thalia Spokendansen / Land te koop vroeger en nu opgevoerd. En Stop je hoofd nooit in een Spinnenweb (naar een jeugdboek van Thea), een cabaretmusical met muziek van Eldridge Zaandam kwam tot stand in samenwerking met het Kinderboekenfestival Suriname 2007 en werd daar ook opgevoerd.
Het is niet mogelijk hier alle stukken van het Doe-theater de revue te laten passeren. Ik beperk me tot één per periode. Hopelijk zet dat onze lezers aan om het boek zo snel mogelijk in bezit te krijgen. Land te koop is uit 1973, de eerste periode dus. Het stuk bestaat uit liedjes en sketches. Op een van de foto’s zien we dat ook Helen Kamperveen meewerkte. De thematiek heeft steeds weer te maken met de onzelfstandigheid van Suriname. In het lied ‘The land nobody knows’ wordt de gebrekkige kennis van Surinamers van hun eigen land belicht. Het onderwijs is immers op Nederlandse leest geschoeid! De titel van het volgende lied, ‘Dit is de tijd voor een nieuw geluid’ zegt al veel hierover. Het geringe vertrouwen in eigen land doet een grote drang tot emigratie ontstaan. Ook dat speelt een rol in Land te koop.
Libi span ini na ati fu Sranan is uit de tweede periode. Uiteraard speelt het thema ‘onafhankelijkheid’ een grote rol erin, maar het stuk is ook een duidelijke ode aan de verschillende Surinaamse culturen die een rol erin spelen. Daardoor heeft het veel weg van een ‘kulturu neti’.
En dan de derde periode, ‘De falende opbouw’ van 1976-1980′. Wie deze periode bewust meegemaakt heeft, herinnert zich de politieke blunders, de ruzies tussen politici en vooral het ontbreken van een gemeenschappelijke visie op een positieve ontwikkeling van de jonge republiek. In deze periode wordt er onder andere een stuk over Anansi gespeeld, Anansi kontra masra Bobo, Masra babari, Misi Fes’koki, Misi Sabiman nanga Masra Konflaw. De verschillende karakters worden zichtbaar door sprekende maskers die door de kunstenaars Ron Flu en Paul Woei zijn gemaakt. Vooral slechte arbeidsverhoudingen worden gemanifesteerd, vol geweld van de kant van de ‘Masra’. Het lijkt werkelijk op de tijd van slavernij en contractarbeid.
Ba Uzi is hét stuk van de periode 1980 -1983. Het laat verschillende emoties zien die de coup van 25 februari 1980 oproept bij het publiek: enerzijds hoop op betere tijden en anderzijds vertwijfeling en angst. De ‘falende opbouw’ is voorbij, maar hoe zal het verder gaan na de ingreep van de sergeanten? Die vraag geeft veel onzekerheid. In het slotlied wordt de thematiek nog een keer samengevat:
‘heb je kans, mijn land / om een bloem te worden / een bloem die bloeit / uit de loop van een geweer / heb je kans mijn land?’
Marijke van Geest heeft het ‘Nawoord’ geschreven. Zij verzorgde lessen in dramaturgie aan de Doe-theateropleiding met het doel de medewerkers van de groep inzicht te geven in de achtergrond van theater, de geschiedenis, de theorie en de analyse van bekende stukken. Zij eindigt met de constatering dat het boek van Annika Ockhorst een belangrijke aanwinst is voor de theaterwereld in Suriname, maar ook in Nederland waar een theaterinstituut zich onder andere bezighoudt met het Doe-theater. Ik sluit me hierbij van harte aan, maar wil eraan toevoegen dat het boek niet alleen is voor theaterliefhebbers en -werkers, maar hier vooral ook voor lezers die de situatie in de verschillende Doe-periodes meegemaakt hebben en ‘last but not least’ voor jongeren hier die bijzonder weinig tot ‘neks’ weten van die tijd tussen 1970 en 1983. Op een leuke manier krijgen ze inzicht in essentiële zaken uit het nabije verleden, waar veel ouderen liever over zwijgen. Angst? Maar je moet wel inzicht hebben in het verleden om de huidige maatschappij te kunnen beoordelen!
Annika Ockhorst met medewerking van Thea Doelwijt: Lachen, huilen, bevrijden. De weerspiegeling van de Surinaamse samenleving in het werk van het Doe-theater, 1970-1983. Leiden: Brill, 2012, met steun van KITLV. ISBN 978-90-04-24881-6
Documentaire op dvd: Er is nog een extraatje voor de lezer bij het boek gevoegd: een dvd met een documentaire van Jan Venema van de Nederlandse televisie over het Doe-theater uit 1980, Libispan ini na ati fu Sranan. Een vrolijke documentaire die ook ernstige zaken over de toestand in het land aan de orde stelt. De documentaire bevat fragmenten uit de producties van het Doe-theater en veel gesprekken met en liederen door acteurs. Veel is opgenomen in de stad Paramaribo. Dat geeft vrolijke beelden, ook door de expressieve en beweeglijke manier waarop de acteurs communiceren, wan tru Sranan sani!
RSS
Facebook
Twitter
