Op donderdag 27 mei 2021 ondertekenden Rita Rahman, voorzitter van de Werkgroep Caraïbische Letteren, en... Lees verder →
De Surinaamse monologen
door Jerry Dewnarain
Het lijkt wel alsof de literatuur zich tegenwoordig afstandelijk houdt van de politiek. Hiermee bedoel ik dat er amper schrijvers zijn onder politici. Als die er zijn, dan maken zij hun politieke discours of laat me liever zeggen hun politieke engagement liever niet openlijk kenbaar. Ze zijn liever stil. Hebben Surinaamse presidenten memoires achtergelaten?
read on…Stolpersteen voor Anton de Kom
Woensdagmiddag 29 juni werd in Den Haag een stolpersteen aangebracht in de stoep voor het huis waar Anton de Kom (1898–1945) en zijn gezin hebben gewoond. In de Johannes Camphuysstraat voor nummer 296 hadden zich om 15 uur tientallen buurtbewoners en hoogwaardigheidsbekleders verzameld.
read on…Schrijver Anton de Kom, de man die iets wilde doen tegen ‘de parade der ellende’
Al jaren wordt er gepleit voor eerherstel door de Nederlandse regering voor Anton de Kom. In Arnhem is nu een brede, toegankelijke tentoonstelling Anton de Kom – Schrijver, Strijder, Wegbereider. De vraag waarom erkenning zo lang geduurd heeft, blijft in het midden.
read on…Dochter Anton de Kom bezoekt graf vader op zijn sterfdag
In aanwezigheid van haar zoon Peter en filmmaker Ida Does heeft Judith Allard-De Kom (90) op de sterfdag van haar vader zijn graf bezocht. Op 24 april was het precies 76 jaar geleden dat Anton de Kom om het leven kwam in het kamp Sandbostel in nazi Duitsland. De auteur van Wij Slaven van Suriname en anti fascistische verzetsman ligt begraven op het Ereveld Loenen, een Nederlandse erebegraafplaats op de Veluwe, waar 4000 oorlogsslachtoffers begraven liggen.
read on…De Suriname Monologen: Anton de Kom
‘Anton de Kom, mijn vader’
Hoe verloopt het leven van de enige dochter van een vader die in 1944, het laatste oorlogsjaar, wordt opgepakt. Het meisje is dan 13 jaar. Van haar moeder leert ze de kunst van eindeloos wachten op de terugkeer van haar papa. Na 15 jaar wordt hij gevonden in een massagraf in Sandbostel. Dan herleest de dochter het vers dat hij op 23 oktober 1940 voor haar schreef in haar poëziealbum.
read on…De grote Suriname-tentoonstelling geïntroduceerd
door Stuart Rahan
AMSTERDAM – Het werd een klein feestje in de Amsterdamse Nieuwe Kerk, die later dit jaar het decor zal zijn voor de Grote Suriname-tentoonstelling. Dan zal het feest groter en grootser worden gevierd. Pers en enkele speciale gasten kregen woensdag alvast een voorproefje en aan het enthousiasme te oordelen kan de Grote Suriname-tentoonstelling nu al rekenen op een enorme belangstelling. read on…
Feestelijke première nieuwe slavernijfilm Ida Does
In aanwezigheid van Judith de Kom, dochter van Anton de Kom, oud-minister Jan Pronk, wethouder Rabin Baldewsingh en vele anderen is in het Haagse Filmhuis dit weekend de documentaire Drie vrouwen. Over slavernij en vrijheid van regisseur Ida Does in première gegaan. De film portretteert drie vrouwen: Ellen-Rose Kambel, onderzoekster, Marian Markelo, winti-priesteres en Valika Smeulders, erfgoeddeskundige. read on…
Familie De Kom, tussen werkelijkheid en fictie
![]() |
Anton de Kom en zijn vrouw Petronella Borsboom |
Nieuwsgierig was ik naar het nieuwe boek van Karin Amatmoekrim De man van veel over Anton de Kom. In interviews vertelden de schrijfster dat het fictie was. De periode dat Anton de Kom opgenomen werd in een Haagse psychiatrische kliniek had haar aandacht getrokken. In de biografie van De Kom (Rob Woortman en Alice Boots – 2009) was dat summier behandeld, vertelde zij, en zij besloot die setting te nemen voor haar nieuwe roman. Met een werkbeurs van het Letterenfonds werd het boek mogelijk gemaakt.In mijn vorige romans kon ik leunen op mijn talent om een verhaal te vertellen, nu moest ik het biografische verhaal van een historische figuur naar mijn hand zetten. En ook: Ik wilde hem los zien van de feiten, deze pinnen je te veel vast. Natuurlijk heb je wel feiten nodig, ik kan niet hele grote dingen verzinnen die niet zijn gebeurd. Zijn leven spreekt heel erg tot de verbeelding, maar wil je echt in de roman gezogen worden, dan moet je je losmaken van de werkelijkheid.
![]() |
De kliniek Ockenburgh in Loosduinen waar De Kom werd verpleegd |
Verder bladerend kom ik bekende namen tegen, zoon Ad, dochter Judith. Zonen Ton en Cees. De man van veel blijkt ook zeer te gaan over Petronella, de echtgenote van Anton en moeder van… Voor mijn gevoel kwam ik terecht op een hellend vlak tussen fictie en werkelijkheid. Ik raakte in verwarring. Was ik overgevoelig omdat ik mij verbonden voel met de geschiedenis van Anton de Kom en met zijn familie? Wilde ik niet weten van de overspannenheid van een bekende Surinaamse held ? Miste ik de souplesse om te hoppen tussen fictie en werkelijkheid in een mij bekend verhaal? Ik ging diep bij mezelf te rade. Nee, hij viel niet van zijn voetstuk, want nieuws was het niet. Dat hij overspannen was geweest en drie maanden opgenomen in een kliniek, dat hoort bij het bekende narratief van Anton de Kom. Zijn kinderen Ad, Cees, Ton en Judith hebben dat in de loop der jaren vaak verteld aan mediamensen, publicisten en documentairemakers, waaronder ikzelf. Maar iets klopte niet bij dit boek.
Ad de Kom en zijn dochter Els bij de overhandiging van het archief-De Kom aan het Letterkundig Museum |
Ik vraag het Ad, volledig overbodig, nog maar eens expliciet: “Werd uw vader vastgebonden?” “Welnee, dat is helemaal niet waar.” Hij vertelt er even vrij als feitelijk over. Geen sprake van vastgebonden worden, geen sprake van als een ‘dolle hond’ weggevoerd worden. Veeleer een uitgeputte, verslagen man, die zich, na aanvankelijk kort verbaal protest, boos liet meevoeren omdat hij niet anders kon. Geen sprake van tientallen buren die openlijk naar buiten stroomden, wel stiekem glurende buren…wie kent ze niet. Ik kreeg er een ongemakkelijk gevoel over.
![]() |
Judith de Kom bij de inbruikleengeving van het archief-De Kom aan de Universiteit van Amsterdam |
Ik zocht, behalve met Ad, ook contact met Judith (82). Ik was verbijsterd over wat ik te horen kreeg. Volledig overrompeld waren zij allen door de publicatie van dit boek. Zij wisten, zonder uitzondering, van niets. Hoorden erover op de radio, soms via een telefoontje van een kennis of familielid. Ze lazen hun eigen naam en dat van hun ouders in een boek, waar ze niet over geïnformeerd waren. Een boek dat over hen ging, maar ook weer niet. Het kwam als een klap in het gezicht. Gevoelens van frustratie, woede, verdriet en onmacht maakten zich van hen meester. Cees de Kom (85) las verbaasd en boos een aankondiging in de Surinaamse kranten dat hij het boek in Paramaribo in ontvangst zou nemen uit handen van de schrijfster. Hoe pijnlijk prematuur en fictief dat bericht was, bleek wel bij de presentatie in Torarica. De familie De Kom was opvallend afwezig.
Ik vroeg me af wat de afwegingen van de schrijfster waren geweest om de naam van Anton de Kom, zijn kinderen en zijn vrouw, te verbinden aan dit gefantaseerde verhaal. En waarom juist de kinderen van De Kom niet erover geïnformeerd waren. Geen briefje vooraf, geen briefje achteraf. Ik vroeg het aan de auteur. Zij antwoordde dat ze het “een beetje een vreemde vraag vond”. Ze had geen overleg met hen gezocht, omdat het een roman betrof en geen biografie. Of dat haar goed recht is, weet ik niet echt – dat zou voer voor juristen kunnen zijn – maar respectvol is het zeer zeker niet. De kinderen van Anton en Petronella de Kom hebben de oorlog meegemaakt en na arrestatie van hun vader jarenlang in het ongewisse geleefd over zijn lot. Hun sensitiviteit voor verhalen over hun vader zou invoelbaar moeten zijn.
![]() |
Presentatie van de De Kom-biografie in Suriname. Geheel links Rob Woortman, naast hem Alice Boots |
In de gedeelde geschiedenis van Suriname en Nederland neemt de familie een bijzondere plek in. Niet alleen door wat ze heeft meegemaakt in de jaren dertig in Suriname en in de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Zij onderscheiden zich ook doordat zij zich, na de dood van hun vader, actief inzetten voor het levend houden van de narratief van De Kom. Met name dochter Judith de Kom heeft een groot deel van haar leven ten dienste gesteld van die nagedachtenis. Het is niet in de laatste plaats aan haar inspanningen te danken dat het leven van De Kom zo goed gearchiveerd is. En zo liefdevol is doorverteld.
Rob Woortman; de biografie van De Kom die hij samen met Alice Boots schreef, wordt nergens in Amatmoekrims roman vermeld |
Uitgever Prometheus prijst het boek aan: In deze opzienbarende nieuwe roman van Karin Amatmoekrim wordt het waargebeurde verhaal van Anton de Kom, die zijn leven gaf voor het verzet tegen de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog, eens en voor altijd uit de vergetelheid gehaald. Een aantrekkelijke gedachte als het om marketing gaat. Een pompeuze en pretentieuze zin, maar vooral: niet waar. Anton de Kom is de bekendste Surinaamse verzetsman. Er zijn, in Paramaribo en in Den Haag straten naar hem vernoemd. Een plein in Amsterdam Zuidoost draagt zijn naam, een eigen standbeeld daarop. Toets Anton de Kom in op je Tomtom naar Amsterdam en Den Haag en het systeem brengt je ernaar toe. Er is een lesbrief over hem gemaakt voor basisscholen in Zuidoost. Er zijn decennialang diverse conferenties aan hem gewijd, de Surinaamse Universiteit draagt zijn naam, er zijn tv-documentaires over hem gemaakt, die de aandacht trekken van een internationaal publiek. Er liggen plannen voor een tv-serie. Zijn biografie werd in 2010 bekroond met de Eduard du Perronprijs. Thematijdschriften zijn aan hem gewijd, musea nemen zijn beeltenis op, vele sites verwijzen naar hem en zijn werk. Hij ligt begraven op het ereveld Loenen en zijn levensverhaal is uitgekozen voor publicaties over de gevallenen die daar begraven liggen.De Kom is postuum onderscheiden met het Verzetsherdenkingskruis. Eerder dit jaar werd in Zaandam een brug naar hem vernoemd. En last but not least lijkt De Kom er zelf voor te zorgen, dat zijn werk absoluut niet in vergetelheid is geraakt. Een telefoontje naar Uitgeverij Atlas Contact leert mij snel dat het boek Wij Slaven van Suriname de twaalfde druk beleeft. We hebben het eigenlijk altijd in druk vertelt de woordvoerster. Vanaf 1934. [Dit is niet waar: het boek werd na 1934 pas in 1971 weer herdruk. – red. CU] Was het dan toch, zoals Ad vermoedde, dat er met dit nieuwe boek meegelift wordt op juist de bekendheid van zijn vader?
Ethisch
Ethische afwegingen en dilemma’s zijn voor alle kunstenaars en verhalenvertellers heel herkenbaar. Je moet er een weg in vinden. Mij bleef in dit verband dit citaat van Toni Morrison altijd bij:
Making a little life for oneself by scavenging other people’s lives is a big question, and it does have moral and ethical implications. In fiction, I feel the most intelligent, and the most free, and the most excited, when my characters are fully invented people. That’s part of the excitement. If they’re based on somebody else, in a funny way it’s an infringement of a copyright. That person owns his life, has a patent on it. It shouldn’t be available for fiction. Toni Morrison, Nobel Laureate in Literature (Paris Review-The Art of Fiction- 1993)
Morrison maakt haar afweging helder. Andere afwegingen zijn denkbaar. Het antwoord op de literair-ethische vragen van fictie over echte (nog levende) mensen, ligt niet in het genre (‘roman’) an sich, maar in de literair-ethische afweging. Daardoor wordt zichtbaar hoe de belangen van alle betrokkenen zijn meegewogen.
Ida Does is documentaire filmmaker. Zij maakte in 2012 de bekroonde documentaire ‘Vrede, herinneringen aan Anton de Kom’.
Wat zou Suriname zonder Wij slaven van Suriname waard geweest zijn?
door Jerry Dewnarain
Rede gehouden tijdens de uitreiking van de E. du Perronprijs 2010
door Alice Boots en Rob Woortman
Suriname ons vaderland!
Land van blauwe lucht en eeuwige zonneschijn
Watervallen en bronnen die altijd klateren
Mieren en appels met de kleur van roode wijn
Blauwe bergen plassend in de wateren
Milliarden insecten die eentonig gonzen
Rivieren, kreken vol gouden stroomen
Vogeltjes gekleed in brilliante donzen
Surinaamse ebben, ceder, reuze boomen
Liefde voor dit land, mensen en natuur
Judith, hierdoor wordt je geest zoo groot
Gedurende je heele schoone levensduur
Want liefde is meer soms, dan het dagelijksch brood.
Als Anton eind oktober 1940 dit versje niet in het poesiealbum van zijn dochter Judith had geschreven, dan hadden Alice en ik hier niet gestaan om deze prijs in ontvangst te nemen. Want hoe dierbaar Anton ons ook is geworden, voor een biograaf is hij een nachtmerrie. Hij liet nauwelijks of geen brieven na en een dagboek of iets dergelijks hield hij al helemaal niet bij. Toen wij aan de biografie begonnen, waren vrijwel alle mensen die hem meegemaakt hadden, op zijn kinderen na, overleden. En hoe belangrijk zijn kinderen ook voor ons zijn geweest, zij konden maar weinig vertellen over hun vaders politieke optreden, want toen Anton politiek actief was, waren zij te jong om zich daar later nog veel van te kunnen herinneren, bovendien was Anton weinig mededeelzaam over zijn bezigheden buitenshuis.
![]() |
De stola’s “1+” die in de textielstad Tilburg worden uitgereikt aan de winnaars van de E. du Perronprijs. Foto @ Michiel van Kempen |
Rob Woortman. Foto @ Michiel van Kempen |
Maar binnen de literaire kritiek is een uitzondering van een criticus die boven alle twijfel is verheven en dat was Eddy du Perron. Eddy is op zichzelf niet afkerig van socialistische literatuur, hij beklaagt zich er alleen over dat het niveau in het algemeen zo laag is. Zo noemt hij in zijn bundel De smalle mens de verzen van Jef Last ‘schor gezang en gebral’ en meent hij dat ‘niemand zit te wachten op zijn banale en intens burgerlijke (niet in communistische zin) klaagliedjes’. Over Wij slaven van Suriname is Eddy echter heel enthousiast. Hij wilde dat een ‘Javaan een dergelijk boek over het kolonialisme vanuit Javaanse zijde’ had geschreven. Over het werk van De Kom zelf schrijft hij: ‘Het boek van De Kom heeft mij werkelijk getroffen en om het onderwerp en om de rustige moed waarmee het wordt voorgedragen’. Du Perron dringt er bij zijn vriend Ter Braak op aan aandacht aan het boek te besteden. Maar Ter Braak, conservatiever dan zijn vriend Eddy en bovendien bevriend met de Surinaamse historicus Rudy van Lier een fel tegenstander van De Kom, negeert de wensen van zijn vriend.