Op donderdag 27 mei 2021 ondertekenden Rita Rahman, voorzitter van de Werkgroep Caraïbische Letteren, en... Lees verder →
Posts tagged with: Kincaid Jamaica
Why Caribbean History Matters
by Lillian Guerra
Over the years, I have had dozens of conversations on the question of whether Caribbean history “really matters” and for whom it matters. I’ve heard the region’s history dismissed due to the relative size of Caribbean societies, historians’ supposedly excessive preoccupation with slavery, and a questioning of what lessons can be learned from such allegedly dysfunctional societies. read on…
The Oxford Book of Caribbean Short Stories
The Oxford Book of Caribbean Short Stories by Stewart Brown and John Wickham.
The Caribbean is the source of one of the richest, most accessible, and yet technically adventurous traditions of contemporary world literature. This collection of Caribbean short stories is pan-Caribbean, including stories from the four main languages of the region: English, Spanish, French, and Dutch. read on…
Kincaid’s A Small Place
by Anthony Bongiorni
For any Caribbean tourist who has wondered how the natives really feel about visitors from behind the wall of their coral curtain, Jamaica Kincaid in A Small Place has an answer:
An ugly thing, that is what you are when you become a tourist, an ugly empty thing, a stupid thing, a piece of rubbish pausing here and there to gaze at this and taste that, and it will never occur to you that the people who inhabit the place in which you have just paused cannot stand you, that behind their closed doors they laugh at your strangeness. [17]
This hatred of the visitor stems not from any personality conflict or xenophobia but because:
Every native of every place is a potential tourist, and every tourist is a native of somewhere. Every native everywhere lives a life of overwhelming and crushing banality and boredom and desperation and depression, and every deed, good and bad, is an attempt to forget this. Every native would like to find a way out, every native would like a rest, every native would like a tour. But some natives — most natives in the world — cannot go anywhere. They are too poor. They are too poor to go anywhere. They are too poor to escape the reality of their lives; and they are too poor to live properly in the place where they live, which is the very place you, the tourist, want to go — so when the natives see you, the tourist, they envy you, they envy your ability to leave your own banality and boredom, they envy your ability to turn their own banality and boredom into a source of pleasure for yourself. [18-19]
Kincaid makes a point that resonates with all of us. We can all understand and empathize with the envy and depression that happens when the glow of other’s wealth highlights our own poverty. Yet, what is harder to understand is how she assigns blame for Antigua’s colonial past and its present corruption. Kincaid says of the English:
They [the English] don’t seem to know that this empire business was all wrong and they should, at least, be wearing sackcloth and ashes in token penance of the wrongs committed, the irrevocableness of their bad deeds, for no natural disaster imaginable could equal the harm they did. Actual death might have been better. And so all this fuss over empire — what went wrong here, what went wrong there — always makes me quite crazy, for I can say to them what went wrong: they should never have left their home, their precious England, a place they loved so much, a place they had to leave but could never forget. And so everywhere they went they turned it into England; and everybody they met they turned English . But no place could ever really be England, and nobody who did not look exactly like them would ever be English, so that you can imagine the destruction of people and land that came from that. [23-24]
Kincaid makes a point that resonates with all of us. We can all understand and empathize with the envy and depression that happens when the glow of other’s wealth highlights our own poverty. Yet, what is harder to understand is how she assigns blame for Antigua’s colonial past and its present corruption. Kincaid says of the English:
They [the English] don’t seem to know that this empire business was all wrong and they should, at least, be wearing sackcloth and ashes in token penance of the wrongs committed, the irrevocableness of their bad deeds, for no natural disaster imaginable could equal the harm they did. Actual death might have been better. And so all this fuss over empire — what went wrong here, what went wrong there — always makes me quite crazy, for I can say to them what went wrong: they should never have left their home, their precious England, a place they loved so much, a place they had to leave but could never forget. And so everywhere they went they turned it into England; and everybody they met they turned English . But no place could ever really be England, and nobody who did not look exactly like them would ever be English, so that you can imagine the destruction of people and land that came from that. [23-24]
Kincaid says that it was this colonialism that led to a master/slave system of government and civic life on her island. The corrupt ministers on Antiuga learned how to govern from the “Ill-mannered” British who preceded them (34). Thus the drug dealing, prostitution, and wholesale selling of the island’s land to Middle Eastern foreigners, is a relic of Antigua’s British ruling class who then transferred their knowledge to the Antiguan politicians that followed them.
As Kincaid says, “all masters of every stripe are rubbish, and all slaves of every stripe are noble and exalted; eventually the slaves [of] Antigua were freed, in a kind of wayŠOf course, the whole thing is, once they are no longer slaves, once they are free, they are no longer noble and exalted; they are just human beings” (81). The ex-slaves have become normal people influenced, of course, by the British. Once they aren’t slaves they loose their innocence and take up the ways of ill-mannered Europeans.
The problem with this argument then is that given the corruption of Europeans that Kincaid cites, why are their governments so much less corrupt than Antigua’s? Kincaid slides around the question by saying that “There must have been some good people among you, but they stayed home. And that is the point. That is why they are good. They stayed home” (35). Here Kincaid argues that only the “bad” Britons came and taught their corrupt ways to the Antiguan people, while the “good” ones never touched the beaches of Antigua.
The problem with this argument is that it ignores the possibility that there are good people in Antigua. Does Kincaid accuse herself of being a bad person, who supports a corrupt government at home? Ostensibly, the British have a less corrupt government than Antigua because there are more good people there than bad ones. Given this logic, Kincaid says that there are more bad people in Antigua than good. Yet, if the only ones who adopted Britain’s corrupt colonial ways were the few government ministers on the island, wouldn’t the vast majority of good people kick them out and create a better, cleaner government?
At the same time as Kincaid passes the blame for corruption from Antiguans to the British, she adopts a confrontational second person style. This style leads to condemnations of “you” for colonialism, boredom, and hegemony over innocent Antiguans. Why am I responsible for anything? Well,” you will forget your part in the whole setup, that bureaucracy is one of your inventions, that Gross National Product is one of your inventions, and all the laws that you know mysteriously favor you” (36). Kincaid’s approach to rhetorically focusing all of her society’s problems on one person is yet another attempt to shift the blame. To Kincaid, the buck mysteriously stops with the reader. Given that the reader has the time to read the book, is likely literate and probably lives in North American or Europe, he or she represents the corruptor of the Antiguan people. However, how can an American reader (quite possibly from the Caribbean himself or herself), take responsibility for the actions of a British person hundreds of years ago? Trying to make someone feel guilty just for the sake of it is not only wrong but if anything turns the reader away from Kincaid’s cause rather than pushing him or her towards it.
The problem with this argument is that it ignores the possibility that there are good people in Antigua. Does Kincaid accuse herself of being a bad person, who supports a corrupt government at home? Ostensibly, the British have a less corrupt government than Antigua because there are more good people there than bad ones. Given this logic, Kincaid says that there are more bad people in Antigua than good. Yet, if the only ones who adopted Britain’s corrupt colonial ways were the few government ministers on the island, wouldn’t the vast majority of good people kick them out and create a better, cleaner government?
At the same time as Kincaid passes the blame for corruption from Antiguans to the British, she adopts a confrontational second person style. This style leads to condemnations of “you” for colonialism, boredom, and hegemony over innocent Antiguans. Why am I responsible for anything? Well,” you will forget your part in the whole setup, that bureaucracy is one of your inventions, that Gross National Product is one of your inventions, and all the laws that you know mysteriously favor you” (36). Kincaid’s approach to rhetorically focusing all of her society’s problems on one person is yet another attempt to shift the blame. To Kincaid, the buck mysteriously stops with the reader. Given that the reader has the time to read the book, is likely literate and probably lives in North American or Europe, he or she represents the corruptor of the Antiguan people. However, how can an American reader (quite possibly from the Caribbean himself or herself), take responsibility for the actions of a British person hundreds of years ago? Trying to make someone feel guilty just for the sake of it is not only wrong but if anything turns the reader away from Kincaid’s cause rather than pushing him or her towards it.
There are certainly many postcolonial problems that Kincaid has every right to be upset about. However, choosing to shift the blame to her own readers as well as to unduly place the blame for present ills on the British is wrong. Her readers are no more responsible for Antigua’s problems than she herself is. Britain cannot be whipped in perpetuity for the mistakes of colonialism. No one in Britain caused an Antiguan government official take millions in bribes for an industrial plant (66). No one made the confidants of the Prime Minister run a brothel (59). These people did what they did because they wanted the enrichment crime brings without having to suffer any penalties. Antigua’s lax system of government oversight has made the cost of criminality so low, that almost anyone can make a profit on it. For this the British can only be blamed for not ensuring that Antigua’s government was full and fair before they left.
Anthony Bongiorni, Brown University
[from Literature of the Caribbean]
Who More Sci-Fi Than Us?
Vrijdag 25 mei is de tentoonstelling Who More Sci-Fi Than Us, hedendaagse kunst uit de Cariben feestelijk geopend door Lucia Nankoe (literatuurwetenschapper/ publicist) met de speech: ‘Het Fort is ingenomen door Kunstenaars.’
Foto © Michiel van Kempen
Het Fort is ingenomen door kunstenaars
door Lucia Nankoe
De Caribische expositie die vanaf vandaag in Amersfoort van start gaat, is getiteld: Who more sci-fi than us. Deze titel verwijst naar een voetnoot uit een roman van de Dominicaanse schrijver Junot Diaz getiteld: Het korte en wonderbare leven van Oscar Wao. De hoofdpersoon uit het boek – Oscar – is verslingerd aan allerlei verhaalvormen zoals historische romans, games, stripverhalen, films, animatiefilms. Zowel oude als nieuwe vertellingen bekoren hem en maken hem mede daardoor tot een buitenstaander, een buitenaards wezen, die er ook fysiek anders uitziet dan zijn leeftijdgenoten. Oscar is zowel een held, als een anti-held.
De spelregels in deze roman zijn duidelijk: het fictieve verhaal wordt gehoord, maar in de kleine letters wordt het echte gruwelijk verhaal verteld over de geterroriseerde bewoners in de Dominicaanse Republiek onder het bewind van dictator Trujillio, tot zijn dood in 1961. De vorm van de vertelling voegt een adembenemende extra dimensie aan het werk toe.
“Who is more sci-fi than us” , zegt Junot Diaz. Zijn hoofdpersoon Oscar gaat regelmatig vanuit de V.S. Naar de Dominicaanse Republiek op familiebezoek. Hij geniet dan van de schoonheid van het eiland, maar in de suikerrietvelden ervaart hij ook de wrede kant van het dictatoriaal regime.
De titel van deze tentoonstelling Who is more sci fi than us vat in zekere zin de kunstwerken samen die hier tentoongesteld zijn. Het roept associaties op bij de gepresenteerde beelden. Hier kunnen we genieten van de verschillende kunstvormen en tegelijkertijd ‘lezen’ we het politieke en sociale verhaal dat daaraan ten grondslag ligt. Ook hier is sprake van meerdere lagen. Het grensgebied tussen fantasie en werkelijkheid wordt keer op keer onderzocht.
Een mooie illustratie van connotaties waarbij tekst en context nauw verweven zijn treffen we ook in het boek A Small Place van de schrijfster Jamaica Kincaid:
“You are a tourist and you have not yet seen a school in Antigua, you have not yet seen the hospital in Antigua, you have not yet seen a public monument in Antigua. As your plane descends to land, you might say, what a beautiful island Antigua is – more beautiful than any other islands you have seen -” Toeristen die de Caribische eilanden en het Caribisch gedeelte van het vasteland bezoeken, zien meestal slechts de buitenkant. De dubbelheid, de schijnbaar badinerende toon van bovenstaande alinea uit A Small Place, heeft een heftiger impact dan op het eerste gezicht lijkt.
Eenzelfde scherpe blik met een ondertoon van ironie, treffen we ook aan in de tekeningen, schilderijen, foto’s, sculpturen, films en animaties in deze tentoonstelling. Een gefragmenteerde verzameling, denkt u wellicht, maar bij denkers als Edward Braithwaite uit Barbados en Edouard Glissant uit Martinique staat het concept fragmentatie centraal in hun werk. De meer dan 30 kunstenaars hier aanwezig tonen hun veelzijdigheid in allerlei uitingsvormen. Beeldend kunstenaar Tony Monsanto uit Curaçao noemt één van zijn werken ‘créolité makes us strong’ waarmee hij reflecteert op de huidige tijd, zonder het pijnlijk verleden terzijde te schuiven.
Reeds eerder, dat wil zeggen aan het begin van de 20ste eeuw waren Caribische kunstenaars op zoek naar eigen uitingsvormen en smolten ze tradities uit andere continenten samen om zo hun eigen beeld van de omringende wereld te creëren. Om u maar enkele grootheden te noemen:
Aimé Césaire uit Martinique, de dichter die bejubeld werd door de Franse surrealist André Breton heeft de literaire scene van het Franstalig gebied grondig beïnvloed.
Léon-Gontran Damas bezingt met zijn poëtische creaties de Guyanese Bonis en Saramaccaners. Hier volgt een gedicht uit zijn bundel Névralgies:
Il n’est plus bel hommage
Il n’est plus bel hommage
à tout ce passé
à la fois simple
et composé
que la tendresse
l’infinie tendresse
qui entend lui survivre
Een liefdevol en teder beeld spreekt uit bovenstaand gedicht, een eerbetoon aan het verleden en om met één van de werken van Jungerman te spreken: Promise. Deze kunstenaar is een veelbelovende zoektocht aangevangen naar de relatie tussen abstract geometrische kunst en de esthetiek van de Marrons, de bewoners uit het binnenland van de Guyana’s.
De eerste Nobelprijswinnaar literatuur uit de regio Saint-John Perse, geboren in Guadeloupe, gebruikt in zijn poëzie schitterende beeldende taal. Of neem de andere Nobelprijswinnaar, de Trinidadiaanse V.S. Naipaul die in zijn klassiek geworden roman A House for Mister Biswas de Caribische verbeelding ons laat toespreken. Derek Walcott uit St. Lucia en Frankétienne uit Haiti beheersen de verbale kunst en schuwen evenmin de visuele uitingsvorm. Ze zijn zowel schrijver als schilder.
Kunstenaars maken ook meer gebruik van hun moedertaal, zoals beeldend kunstenaar en auteur Frankétienne, die schrijft in het Haïtiaans Creools. Edgar Cairo uit Suriname, schrijft in het Sranan, een Creoolse taal, die hij vermengt met neologismen die rechtstreeks naar zijn culturele erfenis verwijzen. Verschillende kunstdisciplines worden aan elkaar gekoppeld, waardoor een nieuwe taal ontstaat die meerdere lagen heeft.
In de tentoonstelling zult u kunsticonen aantreffen zoals Edouard Duval Carrié uit Haïti die ons keer op keer verrast met zijn kunstwerken. En wat te denken van de jongere generatie zoals Ebony Patterson en Renee Cox uit Jamaica, Wendell Mcshine uit Trinidad, Sheena Rose uit Barbados, Mario Benjamin uit Haïti en de veelzijdige Hew Locke uit Guyana? Deze generatie kunstenaars kiezen voor een nieuwe taal. Ze putten daarbij uit verschillend cultureel erfgoed. Remy Jungermann, Marcel Pinas, Charl Landvreugd – een mooi trio uit Suriname – maken daarbij gebruik van verschillende materialen o.a. metaal, hout, lappen katoen, blauwsel, pimbadoti.
De ketenen zijn afgeworpen en de taal van de kunsten wordt niet meer nageaapt. Het Fort is ingenomen door kunstenaars. Het Caribisch kunstenaarsschap brengt een gedurfd meesterschap voort en curatoren van musea deinzen er niet voor terug om deze authenticiteit te tonen.
Om de Surinaamse dichteres Joanna Schouten–Elsenhout te citeren:
Mi Dren
Yere mi sten
Lek’wan griyo e bari
A baka den bigi krepiston
Een lamento in versregels waarin een apocalyptisch beeld uit het verre of nabije verleden wordt geschetst. Op de tentoonstelling in Amersfoort is ‘The Afro-Curse Exorcizing Machine’ van Tirzo Martha hier een mooi visueel voorbeeld van.
“Who is more sci-fi than us”, zegt Junot Diaz. Schrijfster Pauline Melville uit Guyana verwoordt het zo: “Wij in dit deel van de wereld, koesteren een diepe wens voor de leugen, met al haar consequenties en verwikkelingen. Wij nemen de leugen serieus.” Escapisme wordt dan een stijlmiddel en de relatie tussen het fictieve en feitelijke discours blijkt versmolten te zijn. Alle denkbare schildersstijlen van abstract tot hyperrealistisch worden opgezocht en verkend. De grenzen vervagen en verrassen zoals in het werk van David Bade uit Curaçao, Ryan Daniel Oduber uit Aruba en Michael Mcmillan uit St Vincent.
Misschien kunnen we spreken van de kunstenaar als flexwerker, een flexkunstenaar, in zoverre hij dit niet altijd was, schijnbaar onbekommerd en toch zeer bewust, zigzaggend langs genres, disciplines, taal, stijl zonder enige beperking als een zeedier van eiland naar land. En als hij gevangen gehouden wordt dan nog is er een frisse impuls die op een overtuigende manier een visueel en tekstueel verhaal brengt.
Luistert u naar de dichter Nicolas Guillén uit Cuba met El Caribe uit El Gran Zoo:
En el acuario del Gran Zoo, nada el Caribe. Este animal marítimo y enigmático tiene una cresta de cristal, el lomo azul, la cola verde, vientre de compacto coral, grises aletas de ciclón. En el acuario, esta inscripción: «Cuidado: muerde».
Nogmaals: De Caraibe
In het aquarium van de Grote Dierentuin
zwemt de caribe.
Dit raadselachtig zeedier
heeft een kam van christal,
een blauwe rug, een groene staart,
zijn buik is van compact koraal
en hij heeft grijze vinnen
van cycloon.
Op het aquarium staat geschreven:
‘Pas op, hij bijt.’
Who is more sci-fi than us?
Kinderen, kunstenaars en krankzinnigen
Bestaat er een verband tussen de grootte van een land en de omgang van dat land met zijn geschiedenis? In haar prikkelende essay A Small Place (1988) stelt Jamaica Kincaid dat in kleine landen mensen door kleine gebeurtenissen in beslag worden genomen en dat deze gebeurtenissen hun denken en handelen bepalen. Volgens Kincaid gaat het altijd om aangelegenheden van locale aard. Mensen die een klein land wonen, zo vervolgt zij haar betoog, hebben moeite zichzelf als deel van een groter geheel te beschouwen en zichzelf te positioneren in een keten van gebeurtenissen. Ook exactheid en volledigheid zijn hen vreemd. Hun tijdsbesef wordt niet gestuurd door een scherp onderscheid tussen verleden, heden en toekomst. Een gebeurtenis uit het heden kan zich zo ongrijpbaar voordoen dat het evengoed om iets van honderd jaar geleden zou kunnen gaan. Omgekeerd kan iets uit een ver verleden worden beleefd alsof het zich in de actualiteit afspeelt.
De omgang van mensen in kleine landen met dagelijkse gebeurtenissen doet Kincaid op de haar typerende wijze verzuchten dat zij niet weet of zij in Antigua is opgevoed door kinderen – de ‘eeuwige onschuldigen’, door kunstenaars – ‘die nog geen erkenning hebben gevonden in een wereld die te dom is om hen te begrijpen’ – of door krankzinnigen – ‘die het op zich hebben genomen hun eigen inrichting te bouwen’. Misschien, zo concludeert zij ironisch, was het wel door een exquise combinatie van deze drie.
Suriname is geen Antigua, maar wel een klein land, in ieder geval in termen van inwonertal. Als Kincaid gelijk heeft, dan eisen ook hier alledaagse voorvallen de aandacht op, zetten zich voor korte tijd vast in het geheugen en worden vervolgens door andere alledaagse voorvallen verdrongen en uitgewist. Dit is inderdaad een herkenbaar fenomeen dat het leven van veel mensen reguleert, maar manifesteert het zich alleen in kleine landen? Als we om ons heen kijken, dan zou je even gemakkelijk kunnen constateren dat de waan van de dag overal regeert en dat kleine gebeurtenissen onlosmakelijk verbonden zijn met elk mensenleven.
Die waan van de dag beperkt zich niet tot locale aangelegenheden. Ook als we ons zouden beperken tot de waarneembare dimensies van het bestaan, dan nog denk ik dat mensen, ook die in kleine landen, in staat zijn zichzelf te zien als deel van een groter geheel en als schakel in een sequentie van gebeurtenissen. Wat zich hier lijkt te wreken is dat A Small Place vóór de digitale revolutie verscheen en dat Kincaid zich op het moment van schrijven onmogelijk een voorstelling kon vormen van de technologische sprong voorwaarts die de mensheid niet lang erna zou maken. Want tegenwoordig laten individuen, ongeacht hun geografische herkomst, de traditionele begrenzingen van hun bestaan frequent achter zich en zijn zij er meer dan ooit van doordrongen dat zij deel uitmaken van een veelomvattender wereld. Dat wil niet zeggen dat hun positiebepalingen altijd gearticuleerd zijn en dat zij een volledig beeld hebben van hetgeen hen omringt, maar de vraag is of dat überhaupt mogelijk is. Waar het om gaat, is dat de beschikbare leefomgeving voor de meeste mensen groter en complexer is geworden en dat zij zich op allerlei manieren met het bovenlokale verbonden voelen.
Heeft dit ook consequenties voor het denken over verleden, heden en toekomst? Weten mensen in kleine landen de tijdsvolgorde van gebeurtenissen minder goed te onderscheiden dan mensen in grote landen? Ook dit betwijfel ik. Kincaid heeft natuurlijk wel gelijk als zij stelt dat bepaalde thema’s uit het verleden, bijvoorbeeld slavernij, voor grote groepen mensen van Caraibische afkomst een grotere actualiteitswaarde hebben dan veel hedendaagse thema’s. Maar het onderscheid tussen de fysieke slavernij die in de Caraïben in de 19e eeuw werd afgeschaft en de mentale slavernij waarvan de doorwerking voor menigeen tot in de 21ste eeuw reikt, kunnen mensen zonder al teveel problemen maken. Ook de tijdperken van koloniale onderwerping, autonomie en onafhankelijkheid worden gemakkelijk uit elkaar gehouden, ook al zijn de meesten zich ervan bewust dat deze begrippen weinig zeggen over de reëel bestaande vrijheid en soevereiniteit van landen en volken in de onderscheiden perioden.
Als het om geschiedschrijving gaat is het doorgaans de politiek die graag de blik naar binnen richt. De buitenwereld bestaat voor veel regeringen in het Caraïbisch gebied bij de gratie van de zegeningen van handel en industrie en de mogelijkheden van langjarige leningen en investeringen. Maar de eigen geschiedenis wordt vooral gezien als een lokaal fenomeen dat ‘in huis’ moet worden bestudeerd en door lokale historici moet worden opgetekend. Daar is weinig mis mee, behalve dat die historici in veel gevallen niet professioneel zijn opgeleid en nooit in de ambachtelijke kanten van het vak zijn ingewijd. Daarmee is niet gezegd dat zij geen bijdrage aan de geschiedschrijving kunnen leveren, maar wel dat zij de noodzakelijke vaardigheden en expertise missen om over de grenzen heen deel te nemen aan historische debatten en invloed uit te oefenen buiten de lokale kring van belangstellenden.
Het herschrijven van de geschiedenis wordt tegen die achtergrond een hele opgave. Als uitdrukking van de ambitie van een volk om de eigen geschiedenis vast te leggen en erop toe te zien dat deze niet voor het karretje van vooringenomen buitenstaanders wordt gespannen, is dit een nobele doelstelling. Tegelijk is deze veelgebezigde term een open deur, aangezien met elke serieuze nieuwe publicatie over een bepaald onderwerp de geschiedenis als vanzelf herschreven wordt. In de Caraïbische geschiedenis doet zich bovendien de omstandigheid voor dat er over veel onderwerpen nog niets substantieels geschreven is. Pas als dergelijke publicaties beschikbaar zijn, kan het herschrijven een aanvang nemen. Idealiter gaat daarbij de ‘van binnenuit’ benadering hand in hand met aandacht voor de verbindingen van de Caraïbische mens met de ‘buitenwereld’.
De noodzaak van goed opgeleide historici wordt in ieder geval in Suriname onderkend. Een eerder dit jaar gestarte universitaire masteropleiding geschiedenis zal de nieuwe generatie Surinaamse historici er van overtuigen dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen de kwaliteit van geschiedschrijving en de professionaliteit van de historici die voor die geschiedschrijving verantwoordelijk zijn. Die kwaliteit kan alleen maar worden gewaarborgd als studenten niet – om met Kincaid te spreken – via kinderen, kunstenaars en krankzinnigen met de bestudering van het verleden vertrouwd worden maken, maar aan de hand van wetenschappelijke methoden en technieken.
Dat wil niet zeggen dat kunstenaars nooit iets interessants over geschiedschrijving op te merken hebben. Integendeel. Caraíbische historici doen er goed aan kennis te nemen van A Small Place en van al die andere literaire werken uit de regio waarin op een inspirerende wijze op het verleden wordt gereflecteerd. Zolang de geschiedenis – ‘de chemische verbinding van noodlot, toeval en bedoeling’, zoals Cees Nooteboom het ooit zo fraai formuleerde – maar recht wordt gedaan en op een integere manier wordt bevraagd, kunnen historici met deze werken hun voordeel doen.
Uit de lucht vallen
door Peter Meel
In Mijn broer van Jamaica Kincaid stuit ik op de volgende waarneming: ‘Nu pas begrijp ik waarom mensen over hun verleden liegen, waarom ze zeggen dat ze iets anders zijn dan wat ze in werkelijkheid zijn, waarom ze een zelf verzinnen dat geen gelijkenis vertoont met wie ze eigenlijk zijn, waarom iemand het gevoel zou willen hebben dat hij of zij nergens bij hoort en van niemand afstamt, maar gewoon heel uit de lucht is komen vallen.’ De woorden intrigeren mij. Niet omdat ze zo mooi zijn opgeschreven. Dat zijn ze welbeschouwd niet. Ook niet omdat ze een waarheid onthullen die je bij je lurven grijpt. Daarvoor is die waarheid te obligaat. Maar wel omdat de alinea een sleutelpassage vormt in het verhaal dat Kincaid vertelt. En karakteristiek is voor de stijl die zij hanteert.
De observatie heeft betrekking op de broer, die in de titel van de roman wordt genoemd. Op jeugdige leeftijd overlijdt deze op Antigua aan aids na een kort leven dat zich grotendeels aan de aandacht van zijn familie heeft onttrokken. De schrijfster probeert haar broer in zijn laatste levensfase zoveel mogelijk bij te staan. Door medicijnen voor hem te kopen, contacten voor hem te leggen, zaken voor hem te regelen. Financieel en organisatorisch gaan de bezoeken aan de patiënt haar goed af, maar emotioneel hapert het. De auteur constateert dat ze haar broer eigenlijk nooit heeft gekend. Maar tegelijk stelt ze vast dat deze zich ook nooit heeft willen laten kennen. Zijn seksuele geaardheid maakte het hem onmogelijk om te zijn wie hij was. De maatschappelijke verhoudingen weerhielden hem ervan zijn ‘ware ik’ te tonen.
Tegelijk slaan de woorden – in het bijzonder de wens om nergens bij te horen en van niemand af te stammen – op de schrijfster zelf. Zij onderwerpt zich, vooral waar het gaat om de verhouding tot haar broer, aan een pijnlijk zelfonderzoek en bekent dat zij eigenlijk nooit van hem gehouden heeft. Omdat ze hem nooit heeft gekend, maar vooral ook omdat zij hem vereenzelvigt met een bestaan waaraan zij traumatische herinneringen bewaart. Een bestaan dat zij met succes ontvluchtte toen zij daarvoor de kans kreeg. De auteur is blij dat zij haar heil in de Verenigde Staten heeft gezocht. Ver verwijderd van de bekrompenheid van haar geboorte-eiland, van de kwaadaardigheid en onberekenbaarheid van haar moeder en van het giftige gelijk waarin haar ruziemakende familieleden zich hebben ingegraven.
Mijn broer is een boek vol tegenstrijdigheden. Kincaid wil uitvinden wie haar familieleden zijn en er achter komen wat hen beweegt. Maar tegelijk weet zij zich met deze behoefte geen raad. Zij staat gereserveerd tegenover hen en heeft ten diepste een afkeer van hen. Waarom zou je je druk maken om personen die weerzin bij je oproepen? Die de schrijfster als het negatief beschouwt van het gelukkige gezin dat zij in Amerika heeft gesticht?
Voor gemakkelijke verklaringen is bij Kincaid geen plaats. Het knappe van Mijn broer is juist dat de auteur allerlei overwegingen presenteert zonder deze in eenduidige verklaringen te willen vangen. Door haar onderzoekende opstelling en systematische wijze van verslaglegging wekt ze de indruk als een socioloog te werk te willen gaan, maar door haar voorliefde voor het intieme en particuliere en door het gebruik van precieuze, soms bezwerende formuleringen, is het altijd de literator in haar die het laatste woord heeft. Die suggereert in plaats van toont, verkent in plaats van benoemt, opwerpt in plaats van vaststelt.
De auteur komt niet los van de gemankeerde verhouding die zij onderhoudt met haar familieleden op Antigua. Zij wil deze relatie doorgronden, maar is zich bewust van de vergeefsheid van haar verlangen. Want deze naasten zijn haar naasten niet meer, zijn nooit haar intimi geweest en zullen altijd een gesloten boek voor haar blijven. De nietsontziende wijze waarop de auteur zichzelf en anderen analyseert, is hen vreemd.
Haar zelfonderzoek brengt de oplossing van de raadsels in haar leven ook niet dichterbij. Maar strikt genomen is het de schrijfster daar ook niet om te doen. Het is het schrijven zelf dat haar in beweging brengt en voortdrijft. Het proces, waarbij zij hoog inzet aan de non-fictie tafel, maar waar de fictie altijd als een welkome smaakmaker het scheppingswerk binnensluipt. En met de feiten aan de haal gaat. Subtiel en bijna ongemerkt.
‘Nu pas begrijp ik waarom mensen over hun verleden liegen, waarom ze zeggen dat ze iets anders zijn dan wat ze in werkelijkheid zijn.’ Als het er op aan komt, liegen we allemaal en doen we ons allemaal anders voor dan we zijn. Vaak zonder dat we er zelf erg in hebben en met de beste bedoelingen. Literatoren als Kincaid leggen er de vinger op en zetten gelijktijdig de werkelijkheid naar hun hand. Niemand komt heel uit de lucht vallen.
RSS
Facebook
Twitter
