Leden van de Schrijversroep, van rechts af: Sombra, Walther Donner, Frits Wols, Ismene Krishnadath
Op 31 oktober 2012 werd in geanimeerde sfeer het 35-jarig jubileum van Schrijversgroep ’77 gevierd alsmede de 20-jarige samenwerking met Tori Oso. Ter gelegenheid hiervan was er een expo van boeken van 30 schrijvers, aangesloten bij S’77, en de vertoning van een film. Ook waren er voordrachten en felicitatieboodschappen van o.a. Frits Wols en Yvonne Raveles. Arlette Codfried trakteerde op populaire Hindostaanse liederen uit de beginjaren van S’77, waarvan de laatste flink werd meegezongen door het publiek.
De taart wordt aangesneden. V.l.n.r. Ismene Krishnadath, Arlette Codfried en Sombra met nieuw hoedje.
Ook de verjaardagstaart was een traktatie van Arlette. Met A di mi yere yu feryari werd de taart aangesneden. De film liet gesprekken zien van Sombra, Frits Wols, Osje Braumuller en Ismene Krishnadath over de geschiedenis van Schrijversgroep en de samenwerking met Tori Oso. De gesprekken worden afgewisseld met beelden van geschreven materiaal en boekcovers. Gespreksleiders in de film zijn respectievelijk Arlette Codfried, Roué Hupsel en Anne Huits.De film is gemaakt door de STVS en is in twee versies verkrijgbaar bij de Afdeling Productie van de STVS, tel 473032. Er is een korte versie van 35 minuten en een volledige versie van 90 minuten.
In reactie op het gisteren op deze blogspot geplaatste interview met Don Walther/ Walther Donner zond onze bloedeigen hoffotograaf Nicolaas Porter ons deze foto.
Portret van de Surinaamse schrijver Don Walther (ps. van Walther Donner), gemaakt door de in Suriname werkzame fotograaf Nicolaas Porter. Nr. 111 in de reeks fotoportretten die Porter in opdracht van de Werkgroep Caraïbische Letteren maakt. Voor informatie kunt U mailen naar: nicolaasporter@hotmail.com. Wie de hele reeks wil zien kan hieronder klikken op het label Werkgroepportretten.
Onlangs werd professor Walther Donner in de Ware Tijd omschreven als ‘de bekendste Surinaamse schrijver van het Caribisch gebied’. Zelf noemt hij zich ‘wereldbekend’ als romanschrijver. Toch blijken maar weinig Surinamers van hem gehoord te hebben. Voor Parbode aanleiding om onmiddellijk langs te gaan bij deze miskende auteur.
by Rihana Jamaludin Lecture at conference ACWWS Paramaribo
Familiy Fernandes – Vroom 1910 Introduction
The idea was to write a nice story set against the historical background of 19th century Suriname. But as my research progressed, I learned a lot more about Surinamese history. When I was young, history lessons at school were mostly about Dutch history and when it was about Suriname, it was taught from a Dutch perspective.
Now my idea for a historical novel The Black Lord, about a young colored man who inherits a plantation from his white father and becomes a slave master himself, seemed not that crazy after all. It turned out that indeed there was a colored elite in the 19th century in Suriname, holding slaves themselves. For the general public however, matters on this subject were mostly unknown.
The myth
Despite the recent publication of several historical novels and studies by writers like Cynthia McLeod and John de Bye, the myth of colonial history being a matter of only white masters and black slaves, persisted.
This was due to the Dutch oriented education at schools, but was also caused by anti-Dutch sentiments following after the quest for a genuine Surinamese identity. In later years so-called revolutionary ideas helped to maintain the myth of white versus black.
The rise of the coloreds
Among the European settlers who came to the Wild Coast, there were few women. Being unmarried was also often required, when applying for a job in the colony. The result was that many men started relationships with local women, slaves or free colored women. If slavery was involved, such was not always voluntarily. But sometimes these encounters resulted in long term relationships and the woman and her children were manumitted. The European settler was usually only temporarily employed and left the country after several years, leaving behind concubine and children.
The colored children were called mulattoes. They settled in Paramaribo as free blacks and coloreds and worked as carpenters, shoemakers, locksmiths, barbers, vegetable vendors or washerwomen. However, if the father was a man of respect, he let his bastard children – usually the sons – study in Europe and after their return in the colony, made sure they got a good position.
After the stock market crashed in 1773 many planters went bankrupt and returned to Europe. The number of whites decreased further while the number of the free coloreds grew. As their number increased, they formed a group which the government had to take into consideration. After all they were the ones who would have to build the country. By the 19th century the authorities began to realize this.
Jewish ancestor
Long before this, since the 17th century, there was a group of settlers who did bring their wives with them, namely the Portugese Jews. These families, fleeing persecution and racism in Europe, took refuge in Surinam and established themselves as the first planters. For centuries, almost half of the white population in the colony was Jewish. They were allowed to have their own customs, but were not seen as equal by the other whites.
Thus this group lived for centuries with their slaves in the small community and between the Jewish settlers and their African slaves, a merging took place of culture, religion and blood. Many Surinamese have a Jewish ancestor in their family tree. The children – often born out of wedlock – were raised as Jews and taken into the family.
Towards the end of the 18th century there are nearly a hundred free Jewish mulattoes, descending from the Portugese and Ashkenazi Jews, and having their own house of prayer. After the Jewish people of color had tried unsuccessfully to get their brotherhood Darhe Jesserim recognized by the Jewish and the Dutch authorities, the brotherhood was dissolved. Halfway through the 19th century, there are no more mulattoe Jews, the children born of mixed relationships are raised as Christians.
The creation of a new elite
The coloreds are descendants of all Europeans who had lived in the colony like Jews, French, Dutch, English, Germans. In 1830 the free coloreds and free blacks outnumber the whites. The difference between freemen and slaves is no longer clearly based on color. To avoid turmoil among the slaves about the unequal situation, the difference must be made clear through various rules and regulations. For example, marriage between free coloreds or free blacks and slaves, is forbidden. Slaves are not allowed to wear shoes, and there is a curfew for slaves.
The authority of the colony was white. That and the reigning ideas of racial discrimination or racism, gave light colored skin status. The lighter the better. There were many names for the various degrees of mixture of white blood, up to the fourth generation. Marrying a partner of fair complexion was the ideal.
The coloreds were proud of their white descendance and lived as whites. They were raised and educated as whites. The whites however, saw them as second-rate. Schools, parties and clubs were separated.
Gradually, the authorities became aware that the large group of coloreds and free blacks, many of them highly educated, could no longer be excluded. So in 1828 it was declared that: ´To all free people, citizens of the colony, no matter what religion or color, must be granted equal civil rights.` Thus, Jews and coloreds finally got the chance to be higher civil servants and occupy important positions.
Socially
In Surinamese history Jews and free coloreds are often mentioned together. Indeed both groups had much in common, they found themselves in an inferior position towards whites, were viewed with suspicion by both blacks and whites. Through time they had increasingly become mixed, many colored people had Jewish names (although not always because of kinship, sometimes freed slaves chose their former masters’ surname as a token of appreciation.)
It was therefore logical that they joined hands and decided to work together. In 1827 physician Coupijn and lawyer Vlier (both coloreds) founded the Surinamese Benevolent Society. Jews also joined. This Society’s aim was to support the needy and provide education for the children of the poor. After completing school, the children could be trained to some trade or profession.
In my historical novel The Black Lord, the narrator, Dutch governess Regina Winter, is invited to a party at the Society of Benevolence.
´On the evening itself, I expected to see many blacks but to my surprise the room was again dominated by people with light skin. Some I had even already met at the Governor´s party, without realizing they were coloreds. It was a very distinguished party, people moved with dignity and not a rude word was heard. At Walthers side I was introduced to several prominent citizens; lawyers, teachers, pastors and was treated warmly by everyone.`
Cultural
Culturally too, the Colored Elite left its mark. The Society for Public Welfare (goal: elevation of the common and the improvement of civic and school affairs) regularly organised lectures and the speakers were notables including the Governor General, but also the (colored) lawyer and culture connaisseur H.C. Focke was an appreciated lecturer.
The first Surinamese teacher was Johannes Vrolik who had studied in Holland and in 1809 received permission to open a school.
The Thalia theatre company had mainly Jewish members, most of whom had an important position in the community. Among the founders, who acted on stage as well, the names of Wesenhagen and Vlier stand out. Names that are found too, among the colored people in high positions.
Thalia, however, was known as a ´white party`. Were these two men light coloreds or white family of mulattoes? History states that only after World War II, other than Jewish and white actors played on stage. But could the traveling writers who were only briefly in Suriname (Teenstra, Kappler) or in some cases had not at all been in Suriname (Wolbers) see the difference between a light mulatto and a white man?
However, as the counterpart of Thalia, the mulattoes formed their own association, called Polyhymnia. But the report of the show is of such mocking nature, that it is hard to believe that the crude scene really concerns the Colored Elite. Presumably this involves the middle-class. Despite great success with the colored public, Polyhymnia was soon dissolved
Ridicule and suspicion
Ridicule was something the coloreds regularly encountered. Ridicule and distrust. Whites mocked them because they were not like the whites. Blacks distrusted them because they behaved like white masters. Even if it concerned a distinguished member of the elite, distrust came into the picture. For example, when the colored lawyer and president of the Colonial Court, Mr.J.C.Palthe Wesenhagen, was applying for the position of Attorney General, the Governor General Schimpf (1855 – 1859 governor) sent a secret letter to the Minister of Colonies asking whether the man would compel respect and awe with slaves and whites. After all he still had family of common coloreds in the background. And on top of that, some years earlier he had written a pamphlet in which he spoke quite positively about the nature of the Negro. Therefore Mr. Palthe Wesenhagen was denied the nomination.
Colored slave masters
It must not have been easy for the Colored Elite, having to balance between the legacies of their African and European ancestors, struggling with the prejudices against blacks and coloreds, living in a society where they still could have family who were slaves, while they themselves had slaves to work for them. In a society that was so openly racist, one had to make clear what one´s position was. Behaving as white as possible, was in fact a survival strategy.
Hence poor market women went about the streets in uncomfortable shoes rather than barefoot, just so they could indicate they were free women. This turned them into objects of ridicule, poor but still vain creatures.
Therefore the Colored Elite presented themselves proudly as whites.
Hence some of them tried to underline their privileges by being cruel masters for their slaves.
That is why mulattoes sometimes armed themselves against the ridicule of the whites with an arrogant attitude. Resulting in yet more blaming, of the coloreds being vain, arrogant, lazy and cruel.
Still, the fact that they didn´t entirely forsake their African roots, is proven by their interest and studies about the language, music and culture of the Negroes. For example Master of Law Hendrik Charles Focke (mulatto, 1802 – 1856) was a lawyer and member of the Court of Justice. He was an expert in Negro language and music. Also there is the earlier mentioned Mr. Palthe Wesenhagen who dared to write about negroes in a lesser position, regarding them in a positive way.
And according to Teenstra (writer, traveler 1842), attorney N.G. Vlier who was the son of a negress and almost black, told him that he would rather be poor and free, than have food and shelter but be the slave and property of a master. Vlier added that he had the misfortune of becoming a slave owner himself (probably by inheritance).
Social differences among slaves
Among the slaves there were social differences. The field slaves did the hardest work. They worked at plantations and were supervised by overseers armed with whips.
The slave artisans were bricklayers or carpenters and could work independently to a certain degree, so they enjoyed more freedom.
The house slaves worked in the house of the master and had relatively the best life. Being regarded as a status symbol, there were often too many of them and so they had little to do.
After the abolition of slavery, these social differences continued. Amongst the now free creole population, there was still a small elite of mulattoes, also a middle class of former house slaves and artisans, and a lower class of former field slaves.
The artisans were working independently as blacksmith, shoemaker, tailor or carpenter. In 1876 the Compulsory Education Act was introduced and so their children got the chance to move on to higher ranks in the police, army and government.
The former house slaves became laundress, maid or market vendor. Not always did artisans succeed in making a living with their own business and they descended on the social ladder to the lower class.
The Colored Elite becomes the Creole Elite
The Colored Elite who now mostly consisted of light colored Creoles, was destined to be the successor of the white elite and held the leading positions in the country. Still, they saw themselves as Europeans and mainly lived according to the Dutch values and culture.
Meanwhile Asian immigrants were added to the population. Already accustomed to mixing, the coloreds handled this change rather smoothly. Mingling took place with the Chinese, the Hindustani and so on.
It was also the Creole Elite that took it upon themselves to educate the new immigrants. Historian André Loor stated that the Teachers College (kweekschool) has had a major role in the emancipation of Hindustani farmers children who came to town for further education.
How this began, one can read also in the novel Farewell Merodia by Cynthia McLeod, in a scene in which the elite has to deal with Asian immigrants ànd with new ideals.
Emmeline (daughter of a white mother and mulatto father) has obtained her teacher’s certificate and out of idealism, she wants to work on a distant plantation, where the children of new immigrants from India are deprived of education. The family interferes:
´My daughter just wants things that are simply impossible.`
´…(Emmeline) … thinks she should teach Coolie children to read and write. And how will you do that, dear niece? They don´t know the Dutch language yet. Will you be learning Hindi?`
The 20th century
In the early twentieth century the Creole elite goes on with her predestined serving and civilizing mission, according to Dutch model. Well known example is the scientist and superintendent of education Dr. H.P.Benjamins (1850 -1933).
His contemporary Johannes Nicolaas Helstone (1853 – 1927) composer and conductor, studied at the conservatory in Leipzig, Germany, where he passed cum laude. Unfortunately part of his work was lost in a fire in Paramaribo.
Albert Helman (1903 – 1996) writer and politician, ensured that Suriname received secondary education. He also dedicated himself to many cultural studies regarding Suriname.
After World War II, the leaders of major ethnic groups in Suriname gained more influence and the Creole elite drifted to the background. Most turned to their European roots and decided to seek their luck in Holland.
As writer Don Walther expressed in his memoirs Swietie Sranang:
´The political struggle of the fifties and sixties was no more than a struggle for power between the mulattoes, who until then had formed the social and economic elite, and the blacks. The mulattoes lost, thanks to universal suffrage, because the blacks were the majority and they were also supported by the Hindustani`
Conclusion: Forgotten
Looking back at Surinamese history as a matter of just white and black, the blame lies partly on the coloured elite too. Because they saw themselves as white, adopting the ways of the Europeans, their manners and culture and history. They described themselves as ´creoles` which originally meant ´whites born in the Caribbean`.
Of course they had good reason to ignore their African heritage. The white European dominance was evident and society was ranked more by color than it was by lineage. The disadvantages of being black were obvious, let alone of being a slave. So they had to make sure there was a clear distance between the elite of the coloured and the lower class of dark skinned working people.
The existence of a coloured elite was conveniently forgotten. Which is a pity, because this elite too, contributed to the development of the Surinamese society. Although it is considered despicable that they were slave-owners, the contribution of the coloured elite must not be dismissed. Occupying high positions as lawyers, scientists, teachers, they had a significant part in cultural and social life. Not in the least, they lay the foundation for a tolerant, multicultural society in Suriname.
[Tekst voor het openingscollege van de Masters opleiding Nederlands aan de Anton de Kom-universiteit, Subfaculteit Humaniora, 30 januari 2012 – deel IV]
door Ismene Krishnadath
Er kunnen allerlei oorzaken aangehaald worden, waarom de belangstelling voor het lezen taant bij adolescenten, maar het een en ander moet zeker ook gezocht worden in de interessesfeer van de adolescenten. Willen we verhalen bieden die interessant zijn voor adolescenten, dan zullen er ook zaken in verwerkt moeten worden die typisch in hun leef- en interessesfeer liggen, zoals sport, studie, geld verdienen, kleren, mode, uitgaan, seks, alcohol en drugs, mystiek, generatieconflicten, innerlijke twijfels en twijfels aan maatschappelijk/culturele regels, waarden en normen.
Naar aanleiding van de vele commentaren op je prachtige epistel even een korte notitie. [Het opstel van Codfried vindt u hier en hier; het antwoord van Pim de la Parra hier – red. CU.]
Een van de mooiste voorvallen uit de historie vind ik de ophanging van Oliver Cromwell. Oliver Cromwell (1599-1658) maakte in 1649 een eind aan de Engelse monarchie. Koning Karel I werd kopje kleiner gemaakt. Engeland werd kortstondig een republiek onder zijn bewind. Hij veroverde Ierland en Schotland, en regeerde als Lord Protector van 1653 tot zijn dood in 1658. Hij werd begraven in Westminster Abbey. Tijdens zijn bewind werden naar schatting een miljoen Schotten en Ieren als slaaf verkocht onder meer naar Barbados en Jamaica. Het aantal is misschien ietwat gechargeerd.
Zijn Commonwealth stortte na zijn dood in en de koninklijke familie werd gerestaureerd in 1660. Nadat de royalisten de macht heroverd hadden werd zijn lichaam opgegraven en met alle regelen der kunst alsnog opgehangen.
Na lezing van het commentaar van Pim de la Parra op je mening kwam ik op een briljant idee. (Als Nobelprijzen werden uitgereikt voor briljante gedachten kwamen Pim en ik als duo zonder meer beslist in aanmerking).
Een grondbrief van 1 Mei 1675 luidde als volgt: „Pieter Versterre, gouverneur van de provincie, rivieren en districten van Suriname, etc, vergunneende permittere mits dezen aen Jan N., omme op te neemen ende in vrijen eigendom te besitten een stuck lant, groot 800 ackers, waer hij hetselve bequaem sal vinden, mits niet doende tot nadeel van d’Indiaenen ofte eenige vorige concessiën, ende sal tselve ter behoorlijcker tijt ter secretarie laten prothocolleren. Actum Paramaribo, den 1 Mey 1675″.
Een andere, van 1683 (dus acht jaar later), luidde: „Laurens Verboom, commandeur van de provintie van Suriname, etc,
vergunnen en permitteeren bij deesen aen Andries Masserd
op te nemen en in vrijen eigendom te besitten de nombre van 1500 ackers lant in de riviere de Commewine,etc, mits niets doende ten nadeele van de Indianen ofte eenige vorige concessie“;
Ik kom op de volgende taalfouten bij vergelijking van de twee grondbrieven.
provincie, provintie
vergunneende, vergunnen
permittere, permitteeren
neemen, nemen
groot == nombre
tot nadeel ten nadeele
d’Indiaenen Indianen
concessiën concessie
Wat zouden Pim de la Parra en de heer Snijders van Parbode genoten hebben als ze in die tijd geleefd hadden. Ze zouden beslist overuren gemaakt hebben met het zoeken naar taalfouten. Is het geen goed idee om de ambtenaren die deze grondbrieven hebben geschreven alsnog op te graven en op te hangen? Daarmee doen wij hen een groot genoegen. Ik zorg ervoor gecremeerd te worden zodat ik niet hoef te worden opgehangen na mijn dood wegens mijn taalfouten.
Tot ziens
Don Walther Donner die nog steeds zoekende is naar een therapie tegen de krabbenziekte.
[van de site van Schrijversgroep ’77, 4 februari 2012]
Op 26 januari organiseerden prominente cultuurkenners een causerie over Caribische Literatuur in Sukro Oso. Gast hierbij was drs Lucia Nankoe. Zij is een kenner van vooral de Franstalige Caraibische literuur en doceert deze thematiek in Nederland. Nankoe was in gesprek met Hein Eersel, taalkundige. Don Walther, die de causerie bezocht, ergerde zich over het feit dat Lucia Nankoe, geen Surinaamse boeken besprak en ook geen aanbevelingen wilde doen in deze richting. Het publiek kon zich in het algemeen hierin terugvinden. Inmiddels heeft Donner zijn ergernis verwoordt in een internetschrijven, waarbij hij Nankoe een ‘krabbenmentaliteit’ verwijt. De stoom die Donner blaast, kan een indicatie zijn dat er in inderdaad in Suriname zelf meer discussie moet komen over de producties van Surinaamse schrijvers en hun positie in het literaire en maatschappelijke veld.
Het Directoraat Cultuur van het Surinaamse Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (Minov) hield jongstleden zaterdag een conferentie over de invoering van een taalwet. Er is gesproken over ‘ordening van onze meertaligheid’. Dit was het sluitstuk van een aantal afzonderlijke consultaties die de adviesgroep ‘Taalraad en taalwet’ de afgelopen maanden heeft gehouden met personen en instanties die zich bezighouden met taal, dit ter afronding van een concept taalwet die binnenkort wordt aangeboden aan minister Raymond Sapoen (Minov). Daarnaast komt er een conceptwet voor de Taalraad, welke twee documenten samen moeten bijdragen aan de ordening van het taalbeleid binnen Suriname.
Oud probleem
Zoals Gobardhan-Rambocus vaststelde is Suriname vanaf 1667 Nederlandstalig. Sindsdien zijn er een aantal momenten geweest die gerede aanleiding vormden om de voertaal in Suriname ter discussie te stellen, maar steeds kwam het Nederlands weer bovendrijven. In zijn recent op Caraïbisch Uitzicht gepubliceerde artikelenreeks over de Surinaamse Taalproblematiek heeft mr. dr. W.R.W. Donner geconcludeerd dat de Nederlandse taal bepaald geen zegening is (geweest) voor Suriname. Zonder aan zijn visie afbreuk te willen doen, moet echter worden gesteld dat het een aanname is, een speculatie die op geen enkele wijze meetbaar is.
Steeds opnieuw wordt betoogd, en niet ten onrechte, dat Suriname zich zowel in Zuid-Amerka als in het Caraïbisch gebied op taalgebied in een isolement bevindt en dat het daarom aanbeveling zou verdienen het Engels (of wellicht het Spaans) tot voertaal te maken. De laatste keer dat dit onderwerp in het parlement aan de orde is geweest, was toen Suriname een aantal jaren geleden geassocieerd lid werd van de Nederlandse Taalunie. Die discussie blonk bepaald niet uit door historische kennis, noch ook door kennis van de materie, en heeft derhalve nauwelijks gevolg gehad, zij het dat de toen ook weer gehoorde roep om een Surinaamse Taalautoriteit waarschijnlijk mede de aanzet is geweest tot bovengenoemde adviesgroep ‘Taalraad en taalwet’
Tussen droom en daad
Het is natuurlijk niet voor niks dat men in de loop der jaren steeds opnieuw weer is teruggevallen op het Nederlands, want het is bepaald geen sinecure om verandering te brengen in een eeuwenlang gegroeide situatie. Niet zomaar heeft Gobardhan-Rambocus op bovengenoemde taalconferentie gezegd “dat het Nederlands – zeker in de komende honderd jaar – zijn belangrijke positie (zal) behouden.” Want zoals Willem Elsschot al zei: “… tussen droom en daad staan wetten in de weg en practische bezwaren, …”
In Suriname worden zo’n twintig talen gesproken, in volgorde van belangrijkheid naar aantallen sprekers: Nederlands, Sranantongo, Engels, Sarnami, Javaans, verschillende Marrontalen (o.a. Saramaccaans en Aukaans), en Chinees (o.a. Hakka, Mandarijn en Kantonees). Uit onderzoek is gebleken dat Surinamers geen moeite hebben met het Nederlands, 70,7% van de jeugd en 57% van de volwassenen hebben daar geen enkel probleem mee. Uit datzelfde onderzoek is eveneens gebleken dat men het Engels als tweede taal geen slecht idee vindt.
(monument ‘Afaka’ van Marcel Pinas ter nagedachtenis van de Marron Atumisi, die aan het begin van de 20e eeuw het alfabet van het Afaka ontwierp, bestaande uit 56 tekens die nog steeds gebruikt worden)
Volgens de uitkomsten van de in 2004 gehouden algemene volks- en woningtelling, is het Nederlands de meest gesproken thuistaal in Suriname. In ruim 70% van de huishoudens wordt Nederlands als eerste of tweede taal gesproken. Het Sranantongo wordt in 46% van de huishoudens gesproken, hoofdzakelijk als tweede taal, het Sarnami in ruim 22% en het Javaans in 11% van de huishoudens. Opmerkelijk is de tweetaligheid: in bijna 80% van de Surinaamse huishoudens wordt een tweede taal gesproken.
Waarheen?
Zoals uit het eerder hier gepubliceerd verslag bleek, bestaat er een diversiteit aan visies op deze taalproblematiek, hetgeen tegen de gegeven achtergrond uiteraard niet verwonderlijk is. Maar dat één lid van de adviesgroep ‘Taalraad en taalwet’ -in navolging van bijvoorbeeld India, Zuid-Afrika en de Antillen als landen met méér dan één officiële taal- voor Suriname zou willen voorzien in drie officiële talen, Sarnami, Sranan en Javaans, is gewoon belachelijk, kijk maar naar de uit de census blijkende cijfers. Dit is weer een duidelijk blijk van de hier naar aanleiding van de ‘vrijheids/ apartheids-vieringen’ eerder door mij gesignaleerde Hindostaanse geldingsdrang. Taal en grondwet
Zeer belangrijk is de verwijzing van de voorzitter van de adviesgroep, Hein Eersel , naar de grondwet, waar in artikel 8.2. staat: “Niemand mag op grond van zijn geboorte, geslacht, ras, taal, godsdienst, afkomst, educatie, politieke overtuiging, economische positie of sociale omstandigheden of enige andere status gediscrimineerd worden.” “Alle mensen hebben het recht”, zei Eersel, “om hun taal in het openbaar te gebruiken. Dit betekent ook dat de toegang tot overheidsdiensten en contacten met de overheid, van welke aard ook, niet belemmerd mag worden door de taalkeuze van de burger. Het Surinaamse volk mag niet op grond van taal gehinderd worden in zijn democratisch recht op vrije meningsuiting en op op invloed op de regering. Echte beleving van de democratie kan niet bereikt worden, als men beperkt, belemmerd of gehinderd wordt in de taalkeuze uit de nationale talen van Suriname.”
Als practisch voorbeeld wil ik hierbij aanhalen wat eerder- genoemde Donner recent in de Surinaamse pers heeft opgeworpen, namelijk “dat iedere Surinaamse burger wordt geacht de wet te kennen”. Hoe kan iemand de wet kennen als die wet niet in zijn taal beschikbaar is, of wanneer hij de talen niet machtig is waarin het wetboek voorhanden is? De minister en het parlement zij veel wijsheid toegewenst.
Ik vermeldde in het voorgaande dat Namibië na de onafhankelijkheid het Engels verhief tot officiële taal terwijl de Namibiërs nooit iets te maken hadden gehad met die taal. Ik heb de verantwoordelijke autoriteiten in Suriname in de loop der jaren trachten warm te maken voor deze optie. In 1967 haalde ik als lid van de culturele adviesraad voor het Koninkrijk de Venezolaanse autoriteiten over om het Spaans in Suriname te komen bevorderen. Hetgeen ze met genoegen deden. Vervolgens maakte ik mij met kracht sterk voor het plan van de regering-Pengel om door middel van talenpractica het Spaans in Suriname te introduceren. (Sommigen beweren met stelligheid dat ik degene was die de heer Pengel zo gek wist te krijgen. Dit is onzin. De heer Pengel was al gek op het Spaans). Helaas is van deze plannen niet veel terecht gekomen. Het Spaans schijnt in Suriname niet aan te kunnen slaan.
In 1984 legde ik tijdens een bezoek aan Suriname de toenmalige minister van Onderwijs Sankatsing een plan voor om over te stappen op het Engels. Daartoe zou elk jaar het aantal lesuren moeten worden opgevoerd vanaf de kleuterschool, met schrapping van minder belangrijk geoordeelde vakken o.m. Nederlandse literatuur. Als het plan zou zijn doorgevoerd zou vandaag de dag bijna het gehele Surinaamse volk het Engels machtig zijn geweest en had men het Nederlands zonder moeite naar het tweede plan kunnen verwijzen. Met de Caricom in het achterhoofd hoop ik, dat de verantwoordelijke autoriteiten dit plan weer in overweging zullen willen nemen.
Grondwet
In mijn Proeve van een Grondwet voor Suriname die ik in 1987 aan de Surinaamse autoriteiten aanbood schreef ik het volgende:
Commentaar. Het zou niet van werkelijkheidszin getuigen indien Suriname zou vasthouden aan het Nederlands als officiële taal. Hiervoor zijn steekhoudende argumenten aan te voeren verband houdende met a) de wijze waarop de Hollander zijn eigen taal ervaart en denkt over anderen die het Nederlands hanteren. b) de positie van Suriname binnen de regio.
ad a) De Hollanders plegen hun eigen taal niet serieus of te serieus te nemen. De Fransen, de Britten, de Italianen, de Duitsers, noem maar op, zij allen doen moeite om anderen hun taal aan te leren middels allerlei instanties in binnen en buitenland zoals Humboldt-stichtingen, Alliance Française etc. Niet zo de Hollanders. Men zal in het buitenland tevergeefs speuren naar instellingen die zich voor de verbreiding van de Nederlandse taal inzetten. En geen enkele Nederlandse regering piekert erover een dergelijk initiatief te financieren, te subsidiëren of te stimuleren. Er bestaan enige instellingen in Nederland die de zuiverheid van het Nederlands in hun vaandel voeren. Maar instellingen die zich voor de verbreiding daarvan over de landsgrenzen heen inzetten bestaan er niet. De Hollander zal een buitenlander steeds in diens eigen taal trachten aan te spreken. Wellicht om te tonen hoe erudiet hij is (hij pleegt te glunderen als hem wordt gezegd hoe geweldig veeltalig hij wel is) of misschien acht hij anderen niet in staat tot een behoorlijke beheersing van het Nederlands. Hij drijft de spot met het Nederlands van de Vlamingen en de Zuid Afrikanen en zal nimmer het Nederlands van de Surinamers als volwaardig ervaren zoals een Brit dat doet met de taal van de Barbadianen of de Spanjool of Portugees dat doen met de taal van n’importe welke Latino dan ook. Een Brit, een Fransman, een Spanjaard of een Portugees, ze vinden het allen volkomen normaal in hun taal te worden toegesproken en staan daar eigenlijk niet eens bij stil. Zij eisen met andere woorden voor zichzelf niet het monopolie op van de taal. De Nederlander reageert echter met: gunst spreekt u ook Nederlands? En je spreekt het of slecht of onzuiver, nooit goed in hun ogen. De nieuwste mode is: je spreekt geen sprekend Nederlands. Jos de Roo die ook Surinaamse boeken recenseert voor Radio Wereldomroep zei eens ‘Don Walther schrijft geen levend Nederlands’. Welke Spanjool zegt ooit van een Mexicaanse of van welke andere schrijver dan ook dat hij geen levend Spaans schrijft? Hij ervaart het als een verrijking van de taal als iemand anders het Spaans afwijkend hanteert. De Nederlander ervaart dat echter als iets verwerpelijks; als iets barbaars. Suriname doet er m.i. goed aan lering te trekken uit de wijze waarop andere landen die in min of meer een gelijksoortige situatie verkeren te werk zijn gegaan bij de keuze van hun taal. Namibië koos voor het Engels niet voor het Zuid-Afrikaans toen het de onafhankelijkheid verwierf. Indonesië ging over op het Bahasa Indonesia en het Engels. Zaïre (Kongo) koos voor het Frans.
Op de Antillen gaat men in toenemende mate over op het Papiamentu. Geen mens die daar in Nederland warm of koud van wordt of werd. Erger nog: men houdt er in Nederland ernstig rekening mee dat het Nederlands als de gemeenschappelijke markt eenmaal een feit zal zijn, zal verdwijnen. Nu al worden talrijke colleges aan Nederlandse universiteiten in het Engels verzorgd en gaan er stemmen op de eis van een behoorlijke hantering van het Nederlands bij naturalisatie maar te laten vervallen. Periodiek worden voorstellen om het gebruik van de Nederlandse taal in de grondwet op te nemen om zeep geholpen in de Tweede Kamer.
ad b) Zowel uit een oogpunt van vergroting van de communicatiemogelijkheden als uit gevoelsoverwegingen zal men nu al in Suriname een beslissing moeten nemen over de officiële taal. Het ligt voor de hand te kiezen voor het Engels. In de eerste plaats omdat die taal de Surinamer beter ligt en daardoor gemakkelijker kan worden aangeleerd, in de tweede plaats doordat men via radio, film en televisie meer contact heeft met het Engels dan met het Spaans of het Portugees.
Slotopmerking
Wijlen Jagernath Lachman placht te zeggen: Ware woorden zijn niet mooi en mooie woorden zijn niet waar. Met mijn beschouwingen zal ik weer tegen vele schenen hebben geschopt en ik reken erop dat de franc tireurs en andere lieden met weinig toegevoegde waarde voor de samenleving, al schietensgereed zijn met hun giftige pijlen en hun braaksel. Ik reken op termen als publiciteitsgeil omdat ik zoveel schrijf. (Als je in het buitenland als hoogleraar weigert te schrijven word je ontslagen. In Suriname schijnt het schrijven als een afkeurenswaardige bezigheid te worden beschouwd. Helaas heb ik mijn buitenlandse veren nog niet kunnen afschudden, vandaar mijn geschrijf.)
Het tweede verwijt dat ik verwacht is: Streven naar erkenning. Gek is dat. Een man die door de Verenigde Naties waardig werd bevonden om in een commissie met mensen als Perez de Cuellar de voormalige secretaris-generaal van die organisatie en andere hoogwaardigheidsbekleders de cultuurschatten van de wereld te inventariseren zou snakken naar erkenning van Tja Dorsie c.s.
Een lieve dame zei eens: ik heb niets te leren van iemand die in de nor heeft gezeten. Daarvoor hulde. Ik doe een beroep op deze francs-tireurs om deze keer met deugdelijke argumenten mijn ongelijk aan te tonen en niet met bakba winkrie-termen. Verwijzingen naar mijn verleden om mijn argumenten te ontkrachten zullen bijvoorbeeld weinig indruk maken. Had ik niet gezeten dan was ik nooit in staat geweest om boeken te schrijven, was ik nooit naar het buitenland vertrokken om daar onschatbare ervaring op te doen (die ik thans tracht over te brengen) en was ik zeker als nummer zeventien op de lijst van meneer Bouterse terechtgekomen.
Suriname stelde zich, door toetreding tot de Nederlandse taalunie onder curatele van Nederland. Wij gaven daardoor de Nederlanders het recht om ons voor te schrijven hoe wij het Nederlands moeten hanteren. Als een Amerikaan schrijft thru in plaats van through en your honor in plaats van your honour dan zegt de Engelsman be my guest. Als een Surinamer zegt pennestreek en het precies zo schrijft als hij het uitspreekt, krijgt hij een gele kaart van de Hollandse scheidsrechter. (Wellicht vormt dit de reden waarom Surinamers als de dood zijn om te schrijven. Ze zijn bang voor de gele kaarten). Als over een paar jaar de Nederlanders weer met een nieuwe spelling komen en de Surinamer inmiddels gewend is geraakt aan pennenstreek in plaats van pennestreek krijgt hij weer een gele kaart. En zo zullen wij gele kaarten blijven krijgen.
De consequentie is dat wij genoodzaakt zijn steeds een Nederlands woordenboek bij de hand te hebben (of een Hollandse corrector in de buurt). Elk woord, hoe onbelangrijk ook, moet steeds opgezocht en onderzocht worden. Vandaag is het cadeau, morgen is het kado, overmorgen is het weer kado of misschien cado en ga zo maar voort. En wat te denken van de vrouwelijke en mannelijke woorden? Kietelaar, zo’n typisch vrouwelijk ding is mannelijk. (Men leze hiervoor mijn essay getiteld ‘Het Boekenweekgeschenk’,verschenen op de website van de Schrijversgroep 77). Wij hebben geen mogelijkheid om aan te voelen of iets onzijdig, mannelijk of vrouwelijk is. Eigenlijk zouden wij steeds met een woordenboek op zak moeten rondlopen anders worden wij bedolven onder de gele kaarten. Als dit niet verlammend werkt, weet ik het ook niet meer. In het Engels is bijna alles onzijdig. In het Spaans kan men aan de uitgang van een woord zien of het woord mannelijk of vrouwelijk is.
Therapie
Ik heb in het vorenstaande voldoende aangetoond dat naar mijn oordeel, het Nederlands geen zegen is voor Suriname. Nu verwacht men natuurlijk van mij een therapie. Kritiek leveren is immers gemakkelijk. De taalkwestie zit me al meer dan vijftig jaar dwars.
Aanvankelijk zag ik het Neger-Engels als oplossing voor de Surinaamse taalsituatie. Deze taal wordt in Suriname door een ieder verstaan net zoals het Papiamentu op Curaçao. Het is dan ook niet te verwonderen dat ik in mijn studententijd behoorde tot de vaandeldragers van Wie Eegie Sanie. Ook na mijn studententijd toen ik op Curaçao aankwam bevond ik mij in de voorste gelederen van de organisatie. Het kwam echter in 1963 tot een breuk met mr. Eddy Buma toen ik voorstelde het Neger-Engels gevarieerder te maken en meer aanvaardbaar voor de overige etnische groepen door de incorporatie en integratie van Hindoestaanse en Javaanse termen en daartoe voorstelde een commissie in het leven te roepen samengesteld uit creolen, Hindoestanen en Javanen met tot taak zich hiermee te belasten en de leider van Wie Eegie Sanie zich met hand en tand hiertegen verzette. Toen was het voor mij exit Wie Eegie Sanie. (Men zou dit de Indonesische optie kunnen noemen. De Bahasa Indonesia werd ook gevormd door elementen uit de diverse in dat land gesproken talen te integreren binnen die taal).
De Zuid-Afrikaanse optie
Ik vermeldde hierboven dat de Boeren in Zuid-Afrika (nakomelingen van Hollanders) in 1925 de naam van hun taal eenvoudigweg veranderden van Nederlands in Afrikaans om een stop te brengen aan de stroom van gele kaarten die ze steeds van de Hollanders kregen. Als iemand ze daarna zei: “je spreekt slecht Nederlands,” antwoordden zij gewoon. “Ik spreek helemaal geen Nederlands. Ik spreek Afrikaans.”
De variant van het Nederlands die wij in Suriname spreken, zou dan Surinaams genoemd kunnen worden en net als in Zuid-Afrika zijn eigen weg kunnen opgaan. De vraag is natuurlijk of wij het in de huidige wereldconstellatie ver met deze taal zouden schoppen. Ook in Zuid-Afrika wordt het Nederlands als ze het nu Nederlands of Afrikaans noemen langzaam maar zeker weggedrukt. Trouwens, ook in Nederland gaan er steeds meer stemmen op om over te schakelen op het Engels. Op veel universiteiten worden de colleges nu zelfs al verzorgd in het Engels.
In de vorige aflevering toonde ik aan, dat het Nederlands ogenblikkelijk na de onafhankelijkheid door alle door Nederland gekoloniseerde landen buiten de deur werd gezet en opperde een mogelijke verklaring hiervoor.
Suriname vormde hierop, zei ik, de enige uitzondering. We waren bereid het Nederlands te omhelzen. Maar, voegde ik daaraan toe, deze beslissing heeft voor ons slechts windeieren opgeleverd. In Nederland worden wij met ons Nederlands nauwelijks serieus genomen en gewoon door Marokkanen en Turken in bijna alle geledingen van de samenleving voorbijgestreefd. Op de universiteiten, bij grote ondernemingen, in de politiek, overal. Ik wees er verder op dat de Antillianen betere schrijvers voortbrengen ondanks het feit dat ze bij voorkeur Papiamentu spreken. Op de HBS mocht ik een boek van Albert Helman niet op mijn lijst plaatsen. Van het boek van Frank Martinus Arrion, Dubbelspel, zijn bijna een miljoen exemplaren gedrukt om van vertalingen in veel andere talen niet eens te spreken. Als je de schrijver zou vragen wat zijn taal is zal hij ogenblikkelijk verklaren: Papiamentu. Het Nederlands is voor hem een tweede taal. Vraag je aan een Surinaamse schrijver wat zijn of haar taal is zal je ogenblikkelijk te horen krijgen: Nederlands. Ik houd mij op de vlakte. Een ieder die mij kent weet dat ik bij voorkeur Neger-Engels spreek.
Neger-Engels
Alvorens het betoog voort te zetten wil ik eerst iets zeggen over de term Neger-Engels. De term wekt in Suriname weerstanden op. God mag weten waarom. De term Surinaams wens ik te reserveren voor het Nederlands dat wij in Suriname spreken. Als wij verstandig worden zullen wij de term Nederlands afschaffen voor het Nederlands dat wij spreken en daarvoor de term Surinaams invoeren. De Boeren in Zuid Afrika, afstammelingen van Hollanders voerden voor de taal die ze daar spraken ook de term Afrikaans in om de voortdurende aanmerkingen dat ze ouderwets Nederlands spraken te pareren. Als een Hollander ze nu zegt dat ze slecht Nederlands spreken zeggen ze: “Man we spreken helemaal geen Nederlands maar Afrikaans. Dat is onze taal en daarmee doen we wat we willen.”Ook de Belgen noemen hun taal Vlaams en geen Nederlands. [Dit is opnieuw een vergissing: Vlamingen spreken van Nederlands – red.]
Verlammend
Het Nederlands werkt verlammend in Suriname zonder dat wij dat in de gaten hebben of durven te beamen. Innerlijk schijnt men een afkeer te hebben van de taal hetgeen blijkt uit het feit dat er zo weinig gelezen wordt. Een cultuurpolitiek gericht op de vergroting van het algemene ontwikkelingspeil van het volk door middel van het geschreven woord, schijnt in Suriname niet mogelijk te zijn, want men leest toch niet. Op de Antillen is cultuurpolitiek gemakkelijker te voeren door het volk in het Papiamentu te benaderen.
Voorsprong
Ook in Suriname heeft de uitsluitende hantering van het Nederlands de betrokkenen geen enkele voorsprong opgeleverd. Hindoestanen en creolen die zich niet schamen voor gebruik van het Sarnami of Neger-Engels en het Nederlands zien als tweede taal, schijnen het maatschappelijk verder te schoppen dan degenen die zich uitsluitend van het Nederlands bedienen. Men neme maar de proef op de som. Men vrage maar aan voormalig vice-president Sardjoe of hij niet liever Sarnami spreekt of aan ex-president Venetiaan of hij niet liever Neger-Engels spreekt.
Deze website beoogt geen enkel winstoogmerk. Door middel van de website wil de Werkgroep het publiek kennis laten maken met nieuws uit en over de Caraïbische regio. De Werkgroep neemt daartoe onder meer berichten over van andere sites, zonder dat het ons altijd mogelijk is rechthebbenden vooraf te attenderen op de overname. Mocht iemand bezwaar hebben tegen overname van tekst- of beeldmateriaal, laat ons dit weten, dan verwijderen wij het materiaal.
Reacties op berichten worden alleen geplaatst indien voorzien van voor- en achternaam. Opinies op deze website komen voor rekening van de auteur(s) en zijn niet altijd de opinies van de Werkgroep.
(monument ‘Afaka’ van Marcel Pinas ter nagedachtenis van de Marron Atumisi, die aan het begin van de 20e eeuw het alfabet van het Afaka ontwierp, bestaande uit 56 tekens die nog steeds gebruikt worden)
RSS
Facebook
Twitter
