Stedman in Suriname
Een nieuwe uitgave
door Jerry Egger
Een van de bekendste boeken over Suriname werd in 1796 gepubliceerd. De auteur, John Gabriël Stedman, kwam in 1772 naar de kolonie. Hij was een huurling in het leger van Fourgeoud, die naar het land werd gehaald door de koloniale overheid om de strijd aan te binden tegen marrons die in het Cottica-gebied de wapens hadden opgenomen. Hij hield een dagboek bij dat vele jaren later in bewerkte vorm werd gepubliceerd in Engeland. Vrij kort daarna verschenen er Nederlandse (1799) en andere vertalingen.
John Gabriel Stedman, wijzend naar een door hem neergeschoten marron
Niet alleen de tekst, maar ook de tekeningen die hij maakte kregen grote bekendheid. De wreedheden die worden beschreven, hebben het beeld doen ontstaan dat Suriname een hel was voor slaafgemaakten. Stedman was niet bepaald een voorstander van de afschaffing van de slavernij en hij had ook geen principiële bezwaren tegen het feit dat Afrikanen volledig eigendom waren van Europeanen. Verder vond hij het ook geen goed idee om vrede te sluiten met marrons; iets dat al was gebeurd in 1760 en later. Lees maar zijn tekst op pagina 265 en 266, waarin hij Aukanegers, zoals hij ze noemt, beschrijft bij een bezoek aan Paramaribo. Hij vond ze maar arrogante en onbeleefde mensen. Dit alles maakte het beeld dat hij gaf juist heel authentiek. In al zijn rauwheid werd de Surinaamse slavenmaatschappij in de tweede helft van de 18de eeuw beschreven. Na het lezen zal de behandeling van slaafgemaakten de lezer nog een hele poos bijblijven.
De nieuwe uitgave is een moderne vertaling van Michaël Ietswaart, zoals op het omslag staat. Dit klopt niet want Ietswaart heeft de vertaling van 1799, zoals hij het zelf zegt, gemoderniseerd en ingekort. Dat is iets anders dan vertalen. Bovendien is hij ook niet consistent want de originele Nederlandse titel van het boek, Reize naar Surinamen, heeft hij gehandhaafd. Het was een kleine moeite geweest ook dit te moderniseren en gewoon ‘Suriname’ te zien, zeker op het omslag. Verder is het niet helemaal een origineel idee want Richard and Sally Price hebben in 1992 ook een versie in modern Engels gepubliceerd. Ietswaart maakt wel gewag van de wetenschappelijke editie die de twee Amerikaanse antropologen hebben uitgegeven met de onverkorte tekst. Zij hadden in een bibliotheekcollectie het originele manuscript gevonden. De publicatie van 1796 was een compromis tussen Stedman en de uitgever, die een gekuiste versie heeft gepubliceerd want de rauwe taal van een soldaat in de tropen, zou waarschijnlijk niet acceptabel zijn geweest voor een groot publiek. De vele seksuele escapades van soldaten die min of meer vrije ‘toegang’ hadden tot slaafgemaakte Afrikaanse meisjes en vrouwen en soms ook blanke vrouwen – en waar Stedman heel openlijk over schrijft – zal voor die tijd te schokkend zijn geweest.
Stedman’s boek geeft een beeld van een slavenmaatschappij, waarbij blanken altijd de vrees hadden en in angst leefden dat heel snel een eind kon worden gemaakt aan alles wat hun dierbaar was. De huurlingen moesten de opstand van marrons onder leiding van Boni de kop indrukken. De overheid had vrede gesloten met andere groepen, maar niet met hen. Fourgeoud en zijn leger trokken door het hele Cottica-gebied. Stedman beschrijft de ontberingen van Europeanen die niet gewend waren aan de tropen. Het voorspelbare gebeurde; zij stierven in groten getale. Maar weinigen kwamen daadwerkelijk om in de strijd tegen marrons. Tropische ziekten, voedseltekort en in de regentijd door de bossen trekken waardoor velen constant nat waren en geen droge plek vonden, waren veel grotere vijanden.
Marrons, 1e helft 20ste eeuw
Nu weten we dat ook in andere kolonies slaafgemaakten die zich onttrokken aan het slavenregime, bewust gebruik maakten van de tropische natuur in de strijd tegen blanken. In de regentijd waren muskieten grote medestanders in hun verzet. Bij een van de confrontaties tussen een groep soldaten onder commando van Stedman en enkele marrons kwam hij ook te weten waarom zij vaak geen rechtstreekse confrontatie aangingen. Zij hadden gewoonweg niet voldoende geweren en ammunitie. Het verwonderde Stedman waarom bij de hinderlaag waarin zij waren gelopen niet iedereen dood was. Hij vond het antwoord in wat zij vonden. Marrons hadden met steentjes, knopen en andere kleine voorwerpen op hen geschoten omdat zij niet voldoende kruit hadden voor hun schaarse geweren. Waren zij goed bewapend geweest dan was het zeer waarschijnlijk een andere strijd geweest. Zij hebben dus geen strijd gewonnen maar waren uiteindelijk wel succesvol, want een van de tactieken van Fourgeoud was om consequent de kostgrondjes van de marrons te vernietigen. Zo werden zij constant opgejaagd en beschikten over steeds minder voedsel om te overleven in de enorme jungle. Boni en zijn mannen zochten uiteindelijk hun heil aan de Franse kant.
Een andere reden waarom dit boek zo geliefd werd, waren de vele beschrijvingen van flora en fauna. Verder heeft zijn liefde voor Joanna, en de zoon – Johnny – die zij kregen, voor heel wat ontroering gezorgd. Joanna was een slaafgemaakte jonge vrouw met een blanke vader. Stedman ging een relatie met haar aan, maar kreeg haar niet vrij. Uiteindelijk bleef zij achter in Suriname toen hij vertrok.
Marechaussées zwemmen in de Colakreek. Deze heeft zijn naam te danken aan het bruine water.Vlnr: MarI Willem Siberink, MarI Fred Wind en diens vriend de Surinaamse politieagent Desi Starke. 1964
Stedman beschreef niet alleen, maar tekende ook. In de originele publicatie waren er zo’n 80 tekeningen, maar Ietswaart heeft niet meer dan 20 in zwart-wit opgenomen. Er is geen verantwoording waarom deze selectie is gemaakt. Er is nog veel meer waarom dit boek meer dan 200 jaar na publicatie interessant blijft. Stedman was slim genoeg om de raad die hij in Suriname kreeg op te volgen. Zo zorgde hij ervoor dat hij regelmatig baadde. Hij dook vaak de rivier in om schoon te blijven. Dit was niet zo vanzelfsprekend, want in Europa was maar een paar keer per jaar baden heel gebruikelijk. Hij liep ook vaak op blote voeten, want de zware laarzen uit Europa konden voor heel wat problemen zorgen in de tropen. Wanneer het regende trok hij de meeste van zijn kleren uit die hij dan droog bewaarde. Wanneer de regen ophield, trok hij die weer aan zodat hij niet de hele tijd in vochtige kledij hoefde rond te lopen. Zo overleefde hij.
Ondanks de punten van kritiek op de manier hoe Ietswaart is omgesprongen met Stedmans publicatie blijft het een lovenswaardig initiatief om het in 2014 weer uit te geven en onder de aandacht van een groter publiek te brengen. De moderne versie maakt het lezen voor deze categorie veel aangenamer. Wie alle 80 tekeningen wil zien en een uitgebreide inleiding wil lezen met een hele goede analyse van de oorspronkelijke tekst van de auteur en wat het uiteindelijk werd in 1796 moet de editie van de Prices inkijken.
Richard en Sally Price (redactie): Stedman’s Suriname. Life in an Eighteenth-Century Slave Society. An Abridged and Modernized Edition of Narrative of a Five Years Expedition against the revolted Negroes of Surinam by John Gabriel Stedman. Baltimore and London: Johns Hopkins University Press, 1992. ISBN 0-8018-4260
John Gabriël Stedman: Reize naar Surinamen. Dagboek van John Gabriël Stedman 1772-1777, moderne vertaling door Michaël Ietswaart. Zutphen: Walburg Pers, 2014. ISBN 978.90.5730.969.4
De twee moderne versies naast elkaar. De eerste twee zinnen van hoofdstuk 1:
Ietswaart (kort maar toch een beetje omslachtig): ‘De ontdekking van verre en onbekende streken kan de laatste jaren rekenen op de interesse van een steeds groter publiek. Vooral de recente ontdekkingen door de legendarische kapitein Cook hebben hieraan bijgedragen.’
De Prices (direct to the point – hoewel in lange zinnen – en je hoort bij wijze van spreken Stedman’s stem): ‘A most dangerous revolt having broken out in the Colony of Surinam among the Negro slaves who were armed and assembled in the woods threatening immediate destruction to that settlement, the States of the United Provinces determined to send out a fresh corps of five hundred volunteers in 1772, to act conjointly with the troops already there to quell the insurrection and prevent a general massacre. At this time, I was Lieutenant in the Honorable General Stuart’s Regiment of the Scots Brigade in the Service of Holland and, being impressed by the prospect of preferment usually annexed to so hazardous a service, and in the hopes of gratifying my curiosity in exploring a country so little known, I offered myself to be one of the party.
RSS
Facebook
Twitter
