blog | werkgroep caraïbische letteren

Slavernij verwoestte heel continent

door Aad van Toor

Op de kinderen maakt het allemaal weinig indruk. Ze rennen, al schreeuwend, met een vragenformulier in de hand door het Slavernijmuseum in Liverpool. Voor hen is het een gezellig uitje. Volwassenen lopen er wat ongemakkelijk rond, misschien zelfs met een schuldgevoel. Niet alleen om wat zich in het verleden afspeelde, maar ook om wat vandaag de dag nog steeds niet is uitgeroeid: het claimen van iemands persoonlijke vrijheid, het uitbuiten van andere mensen tot eigen voordeel.

Liverpool gaat de zwarte bladzijde uit het eigen verleden -die te lang en door te veel mensen is genegeerd- niet langer uit de weg. Het menselijk-tragische verhaal moet worden verteld, en opnieuw verteld. Zodat we nooit vergeten hoe West-Europa, Nederland incluis, zich liet leiden door begeerte en miljoenen Afrikanen de slavernij in dreef. De Afrikaanse cultuur verwoestte, in ieder geval zodanig beschadigde dat de gevolgen tot op vandaag zichtbaar zijn.Bij de ingang van het museum brengt William Prescott, zelf een voormalige slaaf die in 1937 overleed, zijn scepsis onder woorden: „Zij zullen zich herinneren hoe we werden verkocht, maar niet dat we sterk en standvastig waren; zij zullen zich herinneren hoe ze ons kochten, niet dat we dapper waren.” Eronder staat een kreet als antwoord: „Wij zullen het onthouden!”

De tentoonstelling voert dwars door de Afrikaanse cultuur en toont muziekinstrumenten zoals ivoren hoornen, drum en muziekpot, snaarinstrumenten en blaasinstrumenten. De maskers, de ceremoniële kostuums. Houtsnijwerk, wapens en textiel. Al in de 15e eeuw weefden de Afrikanen katoen, een belangrijk exportproduct. Toen in die eeuw handelaren uit Europa met hun textiel aan de Afrikaanse kust kwamen, hadden ze weinig succes. Hun textiel was van mindere kwaliteit en duurder dan de Afrikaanse producten. En hun kleding sloeg bij de Afrikanen niet aan.
Klik hier!

Voordeel

Liverpool verdiende kapitalen aan de trans-Atlantische slavenhandel. Duizenden schepen werden er uitgerust voor het transport van handelswaar naar de Afrikaanse kust, waar Afrikaanse gevangenen vervolgens werden ingeladen en getransporteerd naar Zuid- en Noord-Amerika. De opdrachtgevers en geldschieters waren rederijhouders, bankiers, politici, landeigenaren en andere investeerders. Maar heel de stad had voordeel bij de handel. „Eigenlijk is iedereen in Liverpool slavenhandelaar. Veel van de slavenschepen zijn hier uitgerust en leveren werk en inkomen op voor ambtenaren, textielhandelaren, touwslagers, kruideniers, kaarsenmakers, kappers en kleermakers”, zo tekende de schrijver J. Wallace uit Liverpool in 1795 op.
Amsterdam, Middelburg en Vlissingen waren de belangrijkste havens van Nederland van waaruit de slavenhandel gedreven werd. Nadat de invloed van de West-Indische Compagnie taande, rond 1730, namen Middelburg en Vlissingen de Amsterdamse hegemonie over. Zo’n 500.000 slaven werden met Nederlandse koopvaardijschepen naar de plantages gebracht.
Nauwelijks kunnen we ons nog de rechtvaardiging van de slavenhandel, met een beroep op de Bijbel, voorstellen. Het was immers Noach zelf die Chams nageslacht vervloekte? „Een knecht der knechten zij hij zijn broederen!” Zwarten waren nakomelingen van Cham en dus naar de toen heersende opvatting voorbestemd om als slaven te dienen. Bovendien waren de Afrikaanse volken ongeciviliseerd; de onbekende cultuur noemde men barbaars, de Europese cultuur superieur.
Maar als arbeidskracht voldeden die zwarten goed. „Afrikanen zijn heel geschikt voor het werk hier, in tegenstelling tot de plaatselijke bevolking, die zwak en dom is”, zo oordeelde de Spaanse rechter Alonzo Zuazo in 1518.

Arbeidskrachten

Want daar ging het uiteindelijk om: goedkope arbeidskrachten. Na de ontdekking van Zuid-Amerika veroverden de Portugezen grote gebieden op de plaatselijke bevolking, die grotendeels werd uitgemoord. De overheersers begonnen (omstreeks 1540) met suikerverbouw in Brazilië. De vraag nam toe en op de Caraïbische eilanden werden nieuwe plantages aangelegd. Snel volgden andere producten als tabak, koffie en katoen. Het verbouwen van suiker is arbeidsintensief en arbeidskrachten waren er niet veel, miljoenen oorspronkelijke bewoners waren immers vermoord en anderen hadden zich letterlijk dood gewerkt, onder meer in de mijnen.

Zo viel het oog van de Europeanen op Afrika. Het resultaat was de grootste gedwongen volksverhuizing aller tijden. Met miljoenen werden de Afrikanen in slavernij gebracht en getransporteerd over de Atlantische Oceaan. De handel had plaats vanuit forten aan de Afrikaanse kust, beheerd door Europeanen. Op andere plaatsen ’onderhandelden’ de kapiteins rechtstreeks met de inlanders. Mochten Portugal en Spanje vooroplopen als het om slavenhandel ging, Engeland, Frankrijk en Nederland volgden op de voet. Natuurlijk was de werkelijkheid ingewikkelder, ook de lokale bevolking overmeesterde andere stammen en voerde die als slaven naar de kust voor de verkoop.

Uiteindelijk raakte de Afrikaanse cultuur zwaarbeschadigd; racisme en armoede brachten het continent in een onmogelijke achterstandspositie, die voortduurt tot vandaag de dag.
De biografie (1789) van de voormalige slaaf Olaudah Equiano opende veel Europeanen de ogen. Equiano werd daarmee een belangrijke voorvechter van het abolitionisme, de stroming die de slavernij wilde afschaffen. In 1833 was het in Engeland en zijn koloniën zover. De slavernij werd officieel afgeschaft, in Amerika zou het nog tot 1865 duren.

Niet uitgeroeid

Het is een illusie dat de slavernij na de officiële afschaffing niet meer bestaat. Het gaat gewoon door, het museum heeft er een aparte ruimte voor ingericht. Nazi-Duitsland maakte op grote schaal gebruik van dwangarbeiders, de Russen hadden hun werkkampen tot zelfs in Siberië toe. Nieuwe verplaatsingen van volken is in volle gang: Aziaten naar Europa, van het Oostblok naar West-Europa, niet gedwongen door slavendrijvers, maar door de armoede. Vrouwen worden onder schone voorwendsels naar het Westen gelokt en belanden in de prostitutie, wereldwijd komt kinderarbeid voor, zo’n 12,5 miljoen mensen verrichten slavenarbeid.

Strijd tegen slavernij is tevens strijd tegen de wereldwijde armoede geworden. Hoe hopeloos deze strijd ook lijkt. In Engeland groeide een beweging van enkele abolitionisten uit tot een protestbeweging die de afschaffing van slavernij politiek afdwong. Hetgeen leidde tot de afbraak van een economisch systeem dat eeuwenlang had gedomineerd. Het kan dus. Abraham Lincoln wist het zeker: door de slaven vrijheid te geven, verzekeren we de vrijheid van de vrijen. Wij zullen het onthouden!

www.visitliverpool.com

[van RD.nl]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter