Slavenliefde bij John de Bye en Isabel Allende
door Hilde Neus
Op de achterflap van het nieuwe boek van John H. de Bye, Liefde in slavernij, staat: ‘Deze roman speelt zich af in Suriname tijdens de slavernij’, terwijl de auteur zelf in zijn nawoord beweert dat het boek niet primair een literair document is. Kunnen we het dan een roman noemen? Vlees noch vis? Dit is het centrale probleem van dit boek: de auteur heeft geen keuzes gemaakt. Fictie en non-fictie, hij husselt het door elkaar en er zit geen lijn in. Wat de centrale romanstof zou moeten zijn, de liefde van een der stamvaders, wordt steeds weer onderbroken door andere verhalen. De Bye heeft uit de vele historische stof die hij verzameld heeft, geen keuzes gemaakt die functioneel zijn voor de plot van de roman. De Bye heeft eerder historische romans geschreven (Ter dood veroordeeld in 1999 en Geloof, Hoop en Liefde in 2002). Daarnaast publiceerde hij ook Historische schetsen uit het Surinaamse jodendom (2002). Een duidelijke scheiding in genre.
De auteur wil het verhaal vertellen van de liefde tussen een van zijn voorvaderen en een gekleurde vrouw, voormalige slavin. We lezen over het leven van de stamvaders van de familie De Bye, Pieter Hendrik en Jan Willem de Bye, die allerlei wederwaardigheden meemaken in het achttiende-eeuwse Suriname. De centrale liefde in de roman is die tussen Pieter en de vrije mulattin Marianne die huishoudster was bij zijn broer, toen hij na zijn aankomst in Paramaribo bij hem woonde en die met hem meeging toen hij zijn eigen huis betrok. Ze werd de moeder van zijn kinderen. Had hij het daar maar bij gelaten. De titel Liefde in slavernij dekt de lading dus niet. De liefdesgeschiedenis is maar een klein gedeelte van het verhaal, waarin veel, veel facetten van het leven in de kolonie van die tijd worden beschreven, ook middels andere personages. Bovendien verwerkt De Bye een grote hoeveelheid geschiedenisfeiten in de tekst, als saaie opsommingen. Hij voert personages en genealogische lijnen op die niets aan het verhaal toevoegen omdat ze verder geen rol spelen. In het boek staat een afbeelding van Mauricius die allang vertrokken was uit de kolonie toen Pieter aankwam. Verder geeft hij in een essayachtig nawoord zijn visie op de vroegere en huidige slavernij, met als conclusie dat de nazaten van Surinaamse slaven zich beter druk kunnen maken over de mensenhandel en de vele miljoenen slaven die heden ten dage in deze wereld nog worden uitgebuit.
Onderaan de pagina’s staan veel noten. Die doen mij de wenkbrauwen fronsen. Je plaatst ze normaliter om aan te geven waar je bepaalde informatie vandaan hebt (de bronnen) of om een begrip of zaak toe te lichten. Als De Bye op pagina 158 bijvoorbeeld in een noot zegt dat in de notulen van de Raden (van politie) door de geestelijkheid geklaagd wordt over de losbandigheid van de mulattenmeisjes maar dat trouwen met zo’n meisje verboden was, is dat natuurlijk interessante informatie. Ik zou dat door het verhaal gevlochten hebben, plus dat ik hier ook zeker zou willen weten waar De Bye die informatie vandaan heeft. Zulke noten hebben geen enkele toegevoegde waarde voor de ‘roman’.Het boek bevat zeker interessante stof over de historie van de 18de eeuw. De kwaliteit is echter beneden peil. Een de plot ondersteunende structuur en spanning ontbreken, en die zijn toch bepalend voor de kwaliteit van een roman. Verder is de taal vaak te wijdlopig en zijn er zelfs fouten. Ik vraag me af of de auteur is begeleid door een redacteur van de uitgeverij. Een deskundige uitgever begeleidt de schrijver op beide fronten: het romantechnische, maar ook het aanmaken van een zinvol notenapparaat.
Het eiland onder de zee door Isabel Allende
Nee, dan Het eiland onder de zee (2010) van Isabel Allende! Zij is een groot romanschrijfster afkomstig uit Chili, het land dat ze moest verlaten vanwege de politieke situatie in de zeventiger jaren. Tegenwoordig woont ze in Californië-U.S.A.. Haar eerste zeer bekende roman was Het huis met de geesten (1982), waarna er vele volgden. Is het eerlijk twee schrijvers van zo’n divers kaliber te vergelijken? Ik vind van wel, omdat de thematiek van de boeken dezelfde is. Allende bouwt literaire kunstgrepen in om de lezer te boeien. Zo verwisselt ze het perspectief van de hoofdstukken. De titels geven normaliter het verloop van de fabel aan. Maar er zijn hoofdstukken onder de kop ‘Zarité’ waarin het hoofdpersonage van dezelfde naam haar versie van de gebeurtenissen belicht. Dit geeft een spanningsveld tussen de blanke, alwetende verteller en het persoonlijke woord van de slavin, de mulattin Zarité, die als klein meisje (Tété) bij een slavenhouder terechtkomt en de revolutie op Haïti meemaakt met al zijn verschrikkingen. Uiteindelijk strijken ze neer in New Orleans waar haar meester haar na bijna dertig jaar slavernij en oneindige manipulaties de vrijbrief geeft.
Allende vertelt het verhaal chronologisch, maar houdt de lezer op het puntje van de stoel door Zarité in haar versie van het verhaal de pijn van de slavernij weer te laten geven, maar tevens terug te laten blikken naar het verleden (Zo herinner ik het me. Zo is het gegaan). En om het helemaal spannend te maken, kijkt ze af en toe ook vooruit, zonder prijs te geven waar het over gaat (En zo heb ik het gedaan). Je bent als lezer zo benieuwd naar hóé ze het gedaan heeft, dat je bereid bent dit 450 pagina’s tellende boek te lezen. De personages zijn allemaal functioneel met elkaar verbonden. Nevenpersonages zijn historische figuren waar iedereen die een beetje thuis is in de Caraïbische geschiedenis wel van heeft gehoord. Allende houdt het in een kleine kring, waardoor het verhaal goed te volgen is. Naast het verwerken van geschiedenis op een heel prettige wijze, benadert ze ook alle facetten van de slavernij. Verkrachting met als resultaat ongewenste kinderen, maar ook kinderen uit liefde geboren. Verloren liefdes, foute liefdes maar ook liefdes die niet kapot te krijgen zijn. Toch heeft de titel het niet over liefde. Zarité vertelt over de Place Congo in New Orleans waar de slaven dansen. Tijdens de trance bezoeken ze de gestorvenen op het eiland onder de zee. Dit is de titel en tevens de afsluitende zin van de roman.
Ik hoop dat John de Bye dit boek leest, ziet hoe je een literaire roman opbouwt en welke elementen je kunt gebruiken om de lezers een aangenaam verpozen te bezorgen. We kunnen per slot van rekening slechts leren over kwaliteit door te vergelijken.
John de Bye: Liefde in slavernij. Een familiegeschiedenis in het achttiende-eeuwse Suriname. Schoorl: Uitgeverij Conserve, 2010. ISBN 978 90 5429 302 6
Isabel Allende: Het eiland onder de zee. Amsterdam: Uitgeverij De Wereldbibliotheek, 2010 [eerder in de Ware Tijd Literair, 29 januari 2011]
RSS
Facebook
Twitter
….De hut van oom Tom, Equiano’s reizen, Roots, Amistad, om maar een paar te noemen….samen met het nieuwste van Isabel Allende: Het eiland onder de zee, ware literaire kunstwerken over de zwarte slavernij en Afrikaanse diaspora, met een enorme impact op lichaam en ziel van de lezer…van aangenaam verpozen is bij Isabel Allende geen sprake, enkele humoristische momenten daargelaten. Sterker nog: tijdens het lezen over Zarité en haar lot kom je letterlijk terecht in een maalstroom van emoties en gebeurtenissen, doodsbang voor de volgende bladzijde, snakkend naar adem, welhaast een hartstilstand nabij…nu nog de film!!!