blog | werkgroep caraïbische letteren

Sinterklaas en Zwarte Piet, en Racisme in Aruba

door Ramon Todd Dandaré

[Papiamentse tekst: zie onderaan]

Wie is Sint Nicolaas?
Volgens onthullingen van sommige onderzoekers die zijn historisch bestaan hebben bestudeerd, was Sint Nicolaas een katholieke bisschop, die werd geboren in de derde eeuw na Christus (de precieze datum is niet bekend, maar volgens Wikipedia in 280) in Patara, Lycië, in de tegenwoordige provincie Antalya, aan de zuidkust van Turkije. Op zeer jonge leeftijd werd hij tot bisschop van Myra (het tegenwoordige Demre, ook in Turkije) gewijd, door zijn naastenliefde en zijn liefde voor kinderen. Hij stierf op 6 december 343 in Myra, waar hij in de kathedraal werd begraven. Zijn sterfdag (6 december) is de dag van zijn viering geworden overal waar hij vereerd en herdacht wordt.

sintnicolaas-brussel-r-s

Heilige Nicolaas in Sint-Niklaaskerk / Eglise St-Nicolas, Boterstraat / Rue aux Beurre, Brussel. Foto © Aart G. Broek, 2016.

 

In het jaar 1087 werd een deel van zijn relieken door Italiaanse zeelui van Myra naar Bari (Italië) overgebracht, en gedurende de eerste kruistocht (1095-1099) werd weer een ander deel door Venetiaanse zeelui naar Venetië overgebracht. Historisch bewijs over het leven van Nicolaas van Myra is nooit gevonden. Wat wel interessant is over de figuur van Sint Nicolaas, is dat in de loop der tijden verschillende soorten christelijke godsdiensten hem zijn gaan vereren en herdenken en dat er wereldwijd veel kerken zijn naam dragen en veel steden hem als beschermer hebben. Vreemd genoeg is er hier op Aruba geen Sint Nicolaaskerk. Zoals zo vaak gebeurt met katholieke heiligen, bestaan er ook over Sint Nicolaas ontzettend veel legendes, waarvoor uiteraard geen historisch bewijs is. Het zijn dan ook deze legendes die ten grondslag liggen aan de mythische figuur van Sinterklaas, zoals de Nederlanders Sint Nicolaas zijn gaan noemen, en waaruit ook Santa Claus is voortgesproten. Er bestaat ook geen historisch bewijs dat Sint Nicolaas enig wonder heeft verricht of dat hij in zijn leven zijn weldaden verrichtte met behulp van enig helper of knecht. Wat de historici wel naar voren brengen is, dat het best mogelijk is dat Sint Nicolaas als bisschop mensen onder zich had, waaronder ook Moren (uit Noord-Afrika) of mensen met een donkerder huidskleur dan hijzelf. Verder is belangrijk om uit Wikipedia dit naar voren te brengen: Nicolaas van Myra wordt ten onrechte vereenzelvigd met Nicolaas van Pinara (waarschijnlijk gestorven op 10 december 564), een abt van Sion (Pharroa) en later bisschop van Pinara (Lycië). Het is door gebrek aan bronnen onduidelijk aan welke van de twee mannen de verschillende overleveringen moeten worden toegeschreven. (zie voor meer informatie, naast Wikipedia e.a., ook www.stnicholascenter.org).

 

Schenkman

Jan Schenkman

Het fenomeen Zwarte Piet
In 1850 publiceert de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman het boek Sint Nikolaas en Zijn Knecht, waarin hij een zwarte knecht van Sinterklaas invoert. In Wikipedia lezen we o.a. het volgende: “(Het is) voor het eerst dat er een zwarte knecht in een gedrukte vorm van het Sinterklaasverhaal ten tonele wordt gebracht. De zwarte knecht komt voor als een page gekleed in typische kleren die doen denken aan de Moorse pages uit Spanje. Het boek leidt ook een andere mythe in, die gemeengoed zal worden, n.l. de intocht van Sinterklaas met zijn knecht (die dan nog geen naam heeft) per stoomboot. Schenkman laat de twee personages per stoomboot uit Spanje aankomen, zonder enige verwijzing naar de historische oorsprong van Sint Nicolaas in Myra (Lycië). In de versie uit 1850 presenteert Schenkman de knecht in simpele witte kleren met een rode bies. Vanaf de tweede versie in 1858 wordt de knecht als page in kleurrijke kleren voorgeschoteld, verwijzend naar de vroegere Spaanse mode, vergelijkbaar met wat ze nu nog aantrekken. Het boek wordt ettelijke malen uitgegeven tot 1950. (…) Huidige onderzoekers gaan ervan uit dat dit boekje grote invloed heeft gehad op de Sinterklaasviering in Nederland. Er bestond “in het Amsterdam van die tijd duidelijk een voedingsbodem om het sinterklaasfeest te veranderen”, stelt onderzoeker John Helsloot. Een nieuw uitgevonden Zwarte Piet paste daarom beter in het gewenste beeld dan de oude zwartgemaakte ‘Klazen’. De zwarte knecht werd vanaf dit moment snel populair. In een artikel uit 1859 wordt beschreven dat menige Sinterklaas zich laat ‘vergezellen door een ander personaadje, een neger die onder den naam van Pieter mijn knecht niet minder populair is dan de Heilige Bisschop zelf’. (…) In het in 1891 gepubliceerde boek Het Feest van Sinterklaas heet de knecht Pieter.” Tot 1920 komen er in verschillende boeken verschillende namen en verschillende verschijningen van de knecht voor. Een andere bron (www.jefdejager.nl/sint.php) geeft aan: “De naam ‘Zwarte Piet’ is volgens de neerlandicus Frits Booy in verband met Sinterklaas voor het eerst gemeld in een prentenboek uit 1868 maar werd pas populair in de twintigste eeuw.”

 

het-feest-van-sinterklaas

Racisme
Simpel gezegd is racisme een ideologie die stelt dat (mensen van) een bepaald ras superieur is (zijn) aan (mensen van) een ander ras (discriminatie op basis van huidskleur of ras). Verder, aangezien vaak een bepaalde etnische groep van een bepaald ras kan zijn, kun je ook het toepassen van discriminatie jegens een etnische groep als racisme beschouwen (denk maar aan de Joden in de Tweede Wereldoorlog). Een van de meest inhumane, meest trieste passages uit de geschiedens van de mensheid (voor mij zelfs erger dan de Holocaust) is de trans-atlantische slavenhandel, waarbij Europese mensen en instituties miljoenen zwarte mensen als slaaf vanuit hun land in Afrika naar Amerika overbrachten. Deze inhumane gebeurtenis deed de (nog bestaande) gedachte ontstaan dat welke Europese persoon (de blanke) dan ook superieur geacht dient te worden aan de zwarte Afrikanen of hun nakomelingen. Nederland was een van de Europese landen dat het langst heeft toegelaten (tot 1863) dat er zwarte mensen uit hun geboortegrond in Afrika werden gerukt om naar de andere kant van de oceaan te worden overgebracht om gedwongen als slaven te dienen (de slavernij). Als we het moment dat Jan Schenkman zijn boek over Sinterklaas met (voor het eerst) Zwarte Piet als Zijn Knecht het licht doet zien (1850) goed onder de loep nemen, dan kunnen we daaruit afleiden dat hij dat doet op basis van de op dat moment levende gedachte (zie boven) dat indien aan Sinterklaas (de blanke man) een helper toegevoegd moet worden, dan moet die zijn knecht worden, en die knecht moet dan een zwarte persoon zijn. Dit betekent dat de cultureel-historische basis van het verschijnsel Zwarte Piet een racistische basis is, die tot op de dag van heden is blijven voortbestaan: de knecht van de blanke meester (Sinterklaas) kan niet anders zijn dan een zwarte persoon (Zwarte Piet). Dat nog steeds in Nederland (en ook op Aruba) de meerderheid der mensen blijft beweren dat de Sinterklaasviering met Zwarte Piet als knecht niets met racisme te maken heeft en dat het een traditioneel Nederlands kinderfeestje is, bekrachtigt twee dingen: (1) het feit dat ze zich er niet van bewust zijn dat Nederland een land is, dat (trans-atlantische) slavenhandel heeft gedreven en Afrikaanse slavernij heeft bevorderd, en, trouwens, nimmer berouw heeft getoond voor deze inhumane praktijken en (2) het feit dat ze zich er niet van bewust zijn dat (als gevolg van 1) de invoering van Zwarte Piet door Schenkman op een racistische leest is geschoeid (de tijdsgeest). Dit bekrachtigt mijn gedachte dan ook dat, in algemene termen, het Nederlandse volk (on)bewust racisme blijft bevorderen met de viering van het Sinterklaaasfeest op de manier dat het het feest sinds 1850 viert en zo wil blijven vieren.

 

sinterklaas-aruba

Sinterklaas op Aruba (van de site SinterklaasZeewolde.punt.nl)

Zwarte Piet in Aruba
Tot heden ken ik geen enkel historische bron waarin vermeld staat wanneer men op Aruba het Sinterklaasfeest is begonnen te vieren. Ik kan me wel voorstellen dat dit misschien startte met de komst van de fraters en de zusters toen het Nederlandse onderwijs op Aruba werd ingevoerd. Ik kan me nog herinneren dat omstreeks 1960, toen we op het Colegio Arubano zaten, een van de Nederlandse docenten voor Sinterklaas heeft gespeeld, terwijl wijlen Andrecito Bikker en ik de Zwarte Pieten waren. Dit is een bewijs van hoe onbewust en onschuldig je dit fenomeen voor waar neemt, als iets natuurlijks, normaals. Maar het probleem zit ’m in het psychologische effect, wat precies datgene is waar de meeste mensen geen rekening mee houden. Men gaat uit van de optiek dat het meespelen en meedoen met het spel van Sinterklaas en Zwarte Piet niets racistisch in zich heeft, maar ondertussen ontwikkelt zich in het onderbewustzijn bij de zwarte mens een minderwaardigheidscomplex en bij de blanke een meerderwaardigheidscomplex die constant (soms juist onbewust) naar boven komt. Jij neemt het als iets natuurlijks: De blanke is de meester (superieur) en de zwarte is de knecht (inferieur). Een typisch voorbeeld van stereotypering van beide kanten. Het effect wordt door zwarte mensen zo onbewust beleefd dat velen van hen de blanke gaan imiteren zonder daarbij verder na te denken. En de blanke ziet het als vanzelfsprekend dat de zwarte of niet-blanke gewoon inferieur is. Een voorbeeld hiervan is hoe zwarte mensen (mede door de commercie) met allerlei middeltjes sluik haar en/of een lichtere kleur willen krijgen. Van beide kanten gaat men soms zelfs zover om aan te geven, dat ‘ondanks het zwart zijn, toch…’ Dus, men gaat ervan uit dat voor de zwarte of niet-blanke mens het niet zo natuurlijk is dat die eenzelfde potentieel kan hebben als de blanke. Het is bekend dat er op Aruba veel discriminatie en racisme voor komt. Anderen zullen zeggen dat dit overal het geval is. En dat kan best waar zijn, maar met het verschijnsel ‘Sinterklaas met zijn knecht Zwarte Piet’ wakkeren we dat racisme juist aan, al gebeurt dit misschien onbewust en onder de huid of in de hersenen verscholen blijft. Daarom vind ik dat het goed zou zijn indien we een discussie aan zouden gaan onder onze mensen over de vraag of er op Aruba geen mensen zijn die zich gekwetst voelen door de manier waarop Sinterklaas met Zwarte Piet op Aruba wordt gevierd, als zijnde beledigend voor het zwarte ras, dat door een groot deel van het Arubaanse volk wordt vertegenwoordigd. In ieder geval voel ik het wel zo, ondanks dat veel vertegenwoordigers van datzelfde zwarte ras zich lenen om de Zwarte Piet te spelen, en zodoende zichzelf en hun zwarte ras ridicuul maken, onbewust misschien (net zoals Andrecito en ik toentertijd)! Dat het Sinterklaasfeest een traditie is kan niemand betwisten noch betwijfelen, maar tradities komen voort uit het volk (bij ons deze trouwens opgedrongen), het is een verschijnsel dat ontstaat, leeft en zich ontwikkelt binnen de cultuur van een volk, maar, evengoed als een volk voortdurend aan het veranderen is, zo ook evolueert een traditie, en kent veranderingen, die soms zover kunnen gaan dat die traditie, jammer genoeg, zelfs verdwijnt. Voorbeelden daarvan kennen we genoeg in Aruba en elders. Waarom zouden we dan niet in dialoog met elkaar kunnen gaan om verandering te brengen in het fenomeen Zwarte Piet in Aruba, om geen mensen meer te kwetsen? Uiteindelijk is traditie een kwestie van gewoonte, en gewoontes zijn d’r om aan te passen en te veranderen! Of moeten we wachten tot de Verenigde Naties of een rechter ons op de vingers tikt voor de fout die we aan het begaan zijn?

stnicholas

Klik hier voor het St. Nicholas Center

 

 

Sinterklaas, Zwarte Piet, Racismo y Aruba
Articulo skirbi pa Ramon Todd Dandaré Mag. Ling.

Ken ta San Nicolas?
Segun loke revelacion di algun studioso cu a investiga su berdadero existencia ta mustra, San Nicolas tabata un obispo di Iglesia Catolico, kende a nace na final di siglo 3 despues di Cristo (no tin fecha fiho di su nacemento) na Patara, Lycia den e actual provincia di Antalya, cu ta keda na costa zuid di Turkia. Masha jong nan a hacie Obispo di Myra (awor Demre, tambe na Turkia) pa su generosidad y su amor pa mucha. El a muri dia 6 di december di aña 343 na Myra, caminda nan a der’e den e catedral. E fecha di su morto (dia 6 di december) a bira e dia di su celebracion tur caminda unda nan tabata y ta vener’e y conmemor’e. Na aña 1087 nabegantenan di Bari na Italia a logra bay cu parti di su restonan for di Myra pa Bari, y durante e prome crusada (1095-1099) nabegantenan di Venecia a logra hiba e otro parti di su restonan Venecia. Loke ta interesante di e figura di San Nicolas ta cu den curso di historia diferente sorto di religion Cristian a y ta vener’e y conmemor’e y cu masha hopi misa rond mundo ta hiba su nomber. Sinembargo, aki na Aruba no tin Misa San Nicolas. Manera sa pasa cu hopi santo di Iglesia Catolico, tambe den e caso di San Nicolas tin masha hopi storia legendario (leyenda) tocante su persona, cu no tin prueba historico. Un di e leyendanan ey ta tambe e base di e figura di Sinterklaas, manera e Hulandesnan a adapta e nomber di Sint Nicolaas. No tin prueba historico cu San Nicolas mes tabata haci milager ni tampoco cu durante su bida e tabata haci su bondadnan yuda pa cualke ayudante of cria. Loke historiadonan ta presenta ta cu posiblemente e tabatin (como obispo) ayudante y cu den nan por tabatin ayudante Moro (esta di Noord di Africa), kendenan por tabata di color mas scur cu e persona cu nan tabata traha p’e, manera den e caso di San Nicolas (mira pa mas informacion www.stnicholascenter.org).

E fenomeno di Zwarte Piet
Na aña 1850 un meneer di scol di Amsterdam yama Jan Schenkman ta publica un buki cu e titulo “Sint Nikolaas en Zijn Knecht”, den cual e autor ta introduci un ayudante di San Nicolas, cu ta preto. Den Wikipedia nos por lesa lo siguiente: “(Ta pa) prome biaha cu ta introduci e personahe di e cria (knecht) den un version imprimi di e storia di San Nicolas. Ta presenta e cria como un ‘page’, cu ta aparece como un persona color scur bisti cu paña asocia cu e Moronan (di Spaña). E buki tambe ta establece un otro mito cu lo bira comun y coriente, esta e ‘intocht’, e ceremonia di yegada di San Nicolas cu su cria (cu na e momento ey ainda no tabatin nomber) den un bapor. Schenkman ta laga e dos personahenan yega den bapor for di Spaña, sin haci ningun sorto di referencia na e origen historico di San Nicolas na Myra (Lycia), manera menciona mas ariba. Den e version di 1850 Schenkman ta presenta e cria den simpel paña blanco cu bishi cora. For di e di dos version na 1858, ta presenta e cria (page) den un disfraz mucho mas colorido cu referencia na e moda Spaño di antes, hopi parecido na esun cu nan ta uza actualmente. E buki a sigui aparece te na 1950 y e tabatin masha hopi influencia riba e celebracion di awendia (…) Na aña 1859 e corant Hulandes “De Tijd’ ta notifica cu “San Nicolas awendia frecuentemente ta compaña pa un Negro cu, bou di e nomber Pieter mijn knecht, no ta menos popular cu e Santo Obispo mes.” Den e buki publica na 1891 Het Feest van Sinterklaas e cria tin e nomber Pieter. Te 1920 diferente buki ta dun’e diferente nomber y den su aparicionnan tanto e nomber como su apariencia ta varia considerablemente.” Segun otro fuente e nomber “Zwarte Piet” ta aparece pa prome biaha relaciona cu Sinterklaas den un buki di prenchi di aña 1868, pero ta bira berdaderamente popular den Siglo 20 (www.jefdejager.nl/sint.php).

 

Racismo
Den termino simpel por bisa cu racismo ta un ideologia cu ta fiha cu (hende di) un rasa ta superior na (hende di) otro rasa (discriminacion a base di rasa). Mas aleu, en bista cu hopi biaha cierto etnia (grupo di hende cu rasgonan cultural comun) por ta di cierto rasa, discriminacion contra un etnia tambe por ta racismo (pensa riba e Hudiunan den e Di dos Guera Mundial). Un di e procesonan mas tristo y inhumano den historia di humanidad (pa mi hasta pio cu e Holocausto Hudiu) tabata e hecho cu persona y instancia Europeo a transporta miyones di hende (ranca for di nan tera na Africa) como catibo pa continente Americano. E proceso aki a duna origen na e pensamento cu cualke persona Europeo (di rasa blanco) ta superior na tur persona Africano (di rasa preto) of nan descendientenan. Hulanda tabata un di e paisnan Europeo cu a tolera te na aña 1863 cu por a ranca hende preto for di nan tera mama hiba otro banda di oceaan (sclavitud). Si nos mira e momento cu Jan Schenkman ta publica su buki tocante Sinterklaas introduciendo e personahe di Zwarte Piet como su cria (knecht) (1850), nos por deduci cu e ta haci esey a base di e pensamento cu mi a caba di trece padilanti, esta si Sinterklaas (e homber blanco) mester di un ayudante, e mester ta un cria, anto e cria mester ta preto. Kiermen cu e base historico-cultural di e fenomeno di Zwarte Piet ta un base racista, cu a keda existi te e dia di awe: e shon blanco (Sinterklaas) su cria (knecht) no por ta otro sino un hende preto (Zwarte Piet). Cu na Hulanda (y aki na Aruba tambe!) mayoria di e pueblo ta keda para ariba cu celebracion di Sinterklaas cu Zwarte Piet no tin nada di racismo den dje y cu ta un fiesta di mucha, cu ta un tradicion tipicamente Hulandes, ta enfatisa dos cos: (1) e hecho cu nan no ta consciente cu Hulanda ta un pais cu a practica sclavitud y trafico di catibo Africano sin nunca admiti ni mustra repentimento pa e tolerancia pa y e aceptacion y promocion di sclavitud y (2) e hecho cu nan no ta consciente cu e introduccion ey di Zwarte Piet door di Schenkman ta basa riba un pensamento racista (espiritu di e tempo). Esaki ta haci cu, den termino general, e pueblo Hulandes, (in)conscientemente, ta keda promove racismo cu e fiesta di Sinterklaas na e manera cu nan ta celebrand’e for di 1850 y cu nan ke sigui celebr’e.

Zwarte Piet y Aruba
Te ainda mi no conoce fuente historico cu ta manifesta ki tempo a cuminsa celebra e fiesta di Sinterklaas na Aruba. Mi por magina mi si cu esey lo tabata tempo cu a cuminsa cu enseñansa Hulandes door di e frerenan y e soeurnan, pero por ta prome tambe. Mi ta corda cu tempo nos tabata na Colegio Arubano na aña ’60 n’ey un di e docentenan Hulandes a hunga pa Sinterklaas y ami cu defunto Andrecito Bikker a hunga pa Zwarte Piet. Aki por mira con inconscientemente y inocentemente bo ta tuma e fenomeno aki como algo natural, normal. Pero e problema ta sinta den e efecto psicologico, cu ta net loke mayoria di hende no ta tene cuenta cu ne. Ta sali for di e punto di bista cu hunga y participa na e wega di Sinterklaas y Zwarte Piet no tin nada di racismo den dje, pero mientrastanto inconscientemente nos cu ta preto ta cria un compleho di inferioridad y e blanco un compleho di superioridad cu ta keda traha pa semper riba bo. Bo ta tum’e como algo natural: E blanco ta e shon (superior) y e preto ta e cria (inferior). Un tipico ehempel di stereotipacion. E efecto ta bira asina inconsciente cu como hende preto bo ta purba imita e hende blanco sin sa mes. Numa mira cuanto di nos ke tin cabey las, colo mas cla y hasta ta bisa: “Mi ta preto (of color scur) si, pero…” Kiermen cu bo ta sali for di e punto di bista cu como hende preto ta manera cu no ta natural cu bo por tin mes potencial cu hende blanco. Awo, ta conoci cu na Aruba tin discriminacion y racismo. Otro hende lo bisa cu esey tin tur caminda. Y ta berdad. Pero cu e fenomeno di San Nicolas y Zwarte Piet nos ta fortifica e racismo ey, a pesar cu esaki ta sosode inconscientemente y ta keda scondi bou di cuero of den celebro. P’esey mi ta kere cu lo ta bon pa trece un discusion den nos pueblo tocante si no tin hende cu ta sinti cu celebracion di San Nicolas cu Zwarte Piet manera cu ta hacie na Aruba ta ofensivo pa e rasa preto, un rasa representa pa un parti grandi di e pueblo aki. En todo caso ami ta sintie asina, a pesar cu tin hopi representante di e rasa ey cu ta presta nan mes pa hunga Zwarte Piet, haciendo asina un ridiculez mayor di nan propio rasa, inconscientemente (manera ami mes cu Andrecito a haci)! Cu ta un tradicion ta un hecho, pero tradicion ta un fenomeno cu ta nace, biba y desaroya den un pueblo y mescos cu e pueblo ta bay cambiando den curso di historia, tradicion tambe ta evoluciona, cambia y, lamentablemente, hasta ta disparce. Ehempel di esey nos tin basta aki na Aruba. Anto, pakico nos lo no por discuti pa trece cambio den e fenomeno di Zwarte Piet na Aruba? Al fin y al cabo, tradicion ta un cuestion di custumber. Y custumber t’ey pa adapta y cambia! Of nos mester warda te ora Nacionnan Uni of un hues hala nos atencion riba e fout cu nos ta cometiendo?

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter