blog | werkgroep caraïbische letteren

Romantische ambtenaren in het archief – Leren van geschiedenis 52  

door Hilde Neus

Tegenwoordig gaat alles met de computer en worden er amper nog brieven met de hand geschreven. Ook verslagen van ministeriële departementen worden allemaal op de pc verwerkt. Als je aangifte gaat doen bij de politie over een nare zaak die je is overkomen, wil de agent de rapportage nog wel eens met de hand opnemen, en schrijft hij ijverig een stuk wat nagelezen en door de getuige ondertekend moet worden.

Maar ook daar, bij de politie, wordt het dan later ingetypt zodat het stuk digitaal bewaard kan blijven. Dit biedt vele voordelen: zo wordt er een stuk minder papier verbrast en neemt de opslag veel minder ruimte in. En correctie is zo veel sneller. Weet u nog, het uitvlakken van getypte letters vroeger met type-ex, of een stripje waarmee je de letter weg kon halen? Dat is met een delete druk op het key board weer ongedaan gemaakt, of met de backspace, om het even. Zo veel meer gemak. Maar het heeft zo ook aspecten van gemis. Zoals de prachtige handschriften van de ambtenaren, die in dienst van de koloniale overheid alles opschreven.

Het lezen van oude archieven

Wie aan archiefonderzoek begint, zal merken dat het lezen van een zeventiende-eeuws handschrift erg lastig is. Het is een vaardigheid die moet worden aangeleerd, en die men moet blijven oefenen. Dan is het achttiende-eeuwse schrift heel wat makkelijker voor de moderne lezer. Toch maakt het ook dan uit wie het stuk heeft opgemaakt. De ene ambtenaar is de andere niet. Sommige handschriften zijn bijna niet te ontcijferen. Omdat ze rommelig zijn, of de woorden erg compact op het papier zijn gezet. Of wanneer het een onervaren schrijver betreft.

Daarnaast zijn er prachtige handschriften die je met plezier leest, die helder en open zijn. De overheid nam speciaal mensen in dienst om al die koloniale verslagen op te tekenen. Ze werden zelfs geronseld door de Sociëteit van Suriname in Amsterdam. Mensen die konden schrijven, verdienden ook meteen een beter salaris dan zij die dat niet konden.

Want denkt u maar niet dat alle mensen die in Suriname terecht kwamen toen konden schrijven. Velen tekenden met een kruisje, net zoals de slaven die getuigden, of gemanumitteerden die een document ondertekenden. Vooral soldaten en matrozen bezaten deze vaardigheid vaak niet, hoewel ook daar uitzonderingen op waren. Denk maar aan John Gabriel Stedman, die een uitvoerig verslag optekende van zijn reis naar Suriname, en daar tekeningen bij maakte. Dit werk is voor het eerst in 1796 gepubliceerd in Engeland. Het boek werd in vele talen vertaald en is wereldberoemd geworden. Vooral de afbeeldingen werden ingezet in de abolitionistenbeweging ter afschaffing van de slavernij.

Een romantische ziel

Van ambtelijke stukken verwachten we dat ze op een droge, zakelijke wijze zijn opgeschreven. Deze zijn dan ook vaak zo uitgevoerd. De meesterschrijvers deelden hun pagina op onnavolgbare wijze in, met lijnen en vakjes, en schreven het blad vol met informatie, zonder één fout. Want wee je gebeente, als je je verschreef, dan moest je het hele werk opnieuw doen. In minder belangrijke stukken komen wel doorhalingen voor, maar dat zijn uitzonderingen. De gemiddelde schrijver was trots op zijn werk. En af en toe komen we zelfs een schrijver tegen die een extra tintje gaf aan zijn werk, en waarvan we zelfs kunnen vermoeden dat hij een romantische kant had. Sommige handtekeningen zijn met veel verve uitgevoerd met krullen en halen. Enkele schrijvers plaatsten zelfs krullen over de gehele pagina.

De besproken kaft met het hart uit het archief.

Een bijzondere archiefvondst is een Alfabetische index op het Grootboek van het garnizoen van 1768, zoals op bovenstaande afbeelding te zien is. Dit is een verzameling van alle namen van militairen die dat jaar in dienst van het gouvernement waren. Op gemarmerd papier is een hart geplakt. Het marmeren ging met de hand en is een techniek die vroeger veel werd gebruikt om de binnenkaft (voor en achter) van een boek te versieren. Er werd een blad papier in een badje gelegd, waarin verf op een laag water was gedruppeld waarin vormen waren getrokken. Wanneer het vel uit het badje was gelicht, gaf dat een kleurig patroon. Een hartvormig titeluitsparing op kleurig papier? In een prachtig mannenhandschrift? Iets wat je van een dame zou verwachten. Niet van een schrijver van een soldatenboek!

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter