Romantiek en cultuur
door Sandew Hira
“Ik hou heel veel van je?”
”Hoeveel?”
“Twee kilo”
Ik hoorde onlangs twee jonge Hindostanen met elkaar over de telefoon dit romantische gesprek met elkaar voeren. Er zat een element van gekkigheid in, maar toch ook dat echte gevoel: “Ik hou van je met heel mijn hart.” Het riep bij mij de vraag op: hoe uit romantiek zich in verschillende culturen over de wereld?
Ik zag een documentaire over hoe jongemannen van een stam in Afrika de jongedames het hof maakten. Dat gebeurde in een ritueel waarbij de jonge kerels zich klaarmaakten om een gevaarlijke stunt uit te halen. Bij het ritueel werd een aantal runderen naast elkaar geplaatst. De beesten stonden rustig te eten. Het doel van het ritueel was te laten zien hoe moedig de jongens waren. Ze moesten een aanloop nemen, op de rug van de eerste koe springen en snel over de ruggen van de andere beesten lopen om uiteindelijk bij de laatste koe eraf springen. Het was gevaarlijk. De beesten konden van schrik wegspringen. Een springer kon uitglijden en tussen de koeien terecht komen. De jongens waren naakt. Hun tollies hingen er zenuwachtig bij. Want het kon best gebeuren dat je je ballen bezeert en uiteindelijk alleen maar kon schreeuwen: “Au! Mijn ballen! Mijn ballen! Au! Au! Au!”
Dit alles was een manier voor een jongen om aan het meisje van zijn dromen te laten zien hoe moedig hij was door speciaal voor haar met gevaar voor zijn leven een daad van opoffering te tonen. Iedereen lachte en joelde. Meisjes en jongens hadden veel plezier. Romance was in the air.
Dit ritueel was het culturele omhulsel van een universeel gevoel van romantiek: het tonen van de wil tot opoffering voor je geliefde. Iets doen, speciaal voor hem of haar waardoor je dat universele gevoel overbrengt: ik droom van een leven vol liefde en romantiek met jou en mij.
Ik ben geïnteresseerd niet alleen in die universele dimensies van romantiek, maar in de culturele omhulsels: de manier waarop cultuur romantische gevoelens verpakt.
Neem het verschijnsel uithuwelijking. Het kwam – en komt misschien nog – voor in de Hindostaanse gemeenschap. Op jonge leeftijd worden jongen en meisje aan elkaar gekoppeld, zonder dat ze romantische gevoelens voor elkaar hebben. Dat is een klassiek recept voor ellende, zou je denken. Toch zijn er ook gevallen van mensen die op deze manier aan elkaar gekoppeld zijn en al in het proces van de koppeling romantische gevoelens voor elkaar kregen. Is dat vreemd? Helemaal niet? Al in de pubertijd hebben jongens en meisjes romantische gevoelens, de behoefte om iemand lief te hebben en om bemind te worden.
Een tijdje geleden zag ik in een Indiase film een scène van zo’n romantisch moment bij uithuwelijking. De jongen wordt door zijn familie naar het huis van de familie van het meisje gebracht. Het meisje piept door een gordijn en valt als een blok voor die jongen. Ze hoopt met heel haar hart dat hij haar goedkeurt. In een oogwenk ziet hij haar blik door de gordijnen en valt als een blok voor haar en hoopt met heel zijn hart, dat zij hem goedkeurt. Het beeld past niet in het normale portret van uithuwelijking, maar het bestaat wel. Dwars door alle culturele beperkingen vonden de blikken van romantiek hun weg tussen de gordijnen van een Hindostaanse woonkamer.
Het romantische gevoel van de Afrikaan(se) en de Hindostaan(se) – ik droom van een leven vol liefde en romantiek met jou en mij – was universeel. De uitingsvorm – uitbundig versus ingetogen – was cultureel bepaald.
Het is door de eeuwen heen aan dichters en zangers toevertrouwd om dat speciale gevoel te vervatten in artistieke woorden en tonen. Eén van mijn favoriete liedjes is dat van Damaru. Zijn tekst en tonen zijn meesterlijk in zijn eenvoud en gevoel: “Ik heb een tuintje in mijn hart alleen voor jou”. Zijn videoclip had een typisch Surinaamse vertolking. In een Indiase clip zou je de hele tijd alleen die ene mooie dame zien die toegezongen zou worden: “Ik heb een tuintje in mijn hart, ALLEEN voor jou!” Zo’n videoclip spoort met de boodschap: ALLEEN VOOR JOU.
De clip van Damaru had een heerlijke Surinaamse macho inslag. Tekst en beeld sporen niet met elkaar. De tekst luidt: “Ik heb een tuintje in mijn hart ALLEEN VOOR JOU!” De beelden zeggen: “Ik heb een tuintje in mijn hart NIET ALLEEN VOOR JOU, maar ook voor deze leuke dame, maar ook voor die, en zeker ook voor die leuke Hollandse stagiaire. Eigenlijk heb ik vele tuintjes in mijn hart voor alle mooie vrouwen in Suriname.”
De clip begon met de beelden van een baby. Je kunt het dus ook op een niet-macho manier interpreteren. De boodschap is dan: ik heb een speciale plek in mijn hart voor iemand van wie ik hou. Dat kan mijn baby zijn of mijn geliefde.
De culturele dimensie van romantiek komt tot uitdrukking in taal. Het beeld dat Damaru gebruikt – een tuin – is geen Surinaams beeld, maar een Nederlands. Het was een prachtige vondst van een Surinamer in de Nederlandse taal. Probeer maar het word “tuintje” te vertalen in het Sranan. Als je dat letterlijk vertaalt, dan krijg je zoiets als: “Mi ab wan dyari – of wan gron of wan perceel – ini mi ati soso gi yu”. Dat klinkt van geen meter! Maar ik ben dan ook geen taalkunstenaar. Als je dyari of gron letterlijk terugvertaalt naar het Nederlands, dan krijg je zoiets als: “Ik heb een perceeltje of kostgrondje in mijn hart alleen voor jou”. Nou, dat klinkt helemaal bar en boos.
Bij een goede artistieke vertaling gaat het niet om een letterlijke vertaling, maar om het zoeken naar een beeld en de emoties die horen bij een te vertalen woord. Het Nederlandse woord tuintje roept het beeld van intimiteit (een plek voor mij en jou alleen) en van positieve energie (bloemen, geluk). Die associatie heb je niet met de Sranan woorden dyari of gron. Als een Amerikaanse cowboy op zijn ranch zit te luisteren naar Damaru en hij zou dat vertalen met: “Ik heb een kleine ranch in mijn hart alleen voor jou”, dan zou dat ook totaal niet werken. Hoe komt dat? Omdat romantiek cultureel bepaald is. De romantische gedachte van de cowboy is niet verbonden met een ranch en die van de Surinamer niet met een perceel of erf, maar die van de Hollanders nog wel met het begrip “tuintje”.
Romantiek vertalen in taal en zang is een kunst. Ik ben een wetenschapper en geen taalkunstenaar. Daarom heb ik zo´n bewondering voor artiesten als Damaru en mensen die op een prachtige manier kunnen verwoorden wat universeel wordt gevoeld: “Ik droom van een leven vol liefde en romantiek met jou en mij.”
[overgenomen uit Starnieuws, 11 oktober 2010]
RSS
Facebook
Twitter
