blog | werkgroep caraïbische letteren

Recht doen aan emancipatie

De bedrieglijke dramatiek van zwarte Heilsprofeten

door Aart G. Broek

Op maandag 19 december 2022 werd de slavernij in de West afgeschaft. Eindelijk sprak de Nederlandse premier Rutte het verlossende woord. Honderdzestig jaar geleden werd de afschaffing aangekondigd, maar van emancipatie was tot op die maandag nog geen sprake geweest. In het Nationaal Archief, gehuisvest in Den Haag, gaf Rutte het startschot voor het langverwachte en als langdurig ingeschatte proces van ‘erkennen, excuses en herstel’. Dit wil zeggen: daadwerkelijk ervaren wat slavernij behelst, oprechte schuldbekentenis van wit Nederland, en ruimhartige herstelbetalingen aan de nazaten van slaven.

emancipator Gibi Bacilio met muzikale begeleiding van Isoco, openluchttheater in Boca Sint Michiel, 1983 – foto Aart G. Broek

Het begin van deze heilzame ontwikkelingen wordt gemarkeerd door de op- en uitbouw van een slavernijmuseum in Amsterdam. Dit gaat gepaard met een door tientallen miljoenen euro’s gestutte campagne om de witte bewoners achter de duinen bewust te maken van dat waaraan zijzelf en hun voorvaderen zich in de koloniën hebben schuldig gemaakt.
Voor de verkondiging van deze zegenrijke boodschap gaan erfgoedspecialisten, literaire auteurs, sociaal wetenschappers, beeldend kunstenaars, podcastmakers, curriculumontwikkelaars, anti-discriminatiedeskundigen, theatermakers, pr-adviseurs, acteurs en actrices, diversiteits- en inclusieconsulenten, curatoren en scriptschrijvers met verve aan de slag. Primair selectiecriterium voor de uitverkoren discipelen is het ‘van kleur’ zijn. Mensen die niet van kleur zijn, i.c. witten, kunnen zich niet daadwerkelijk verplaatsen in het perspectief van de zwarte slaven en hun nazaten.

Minister Kajsa Ollongren ontvangt eindrapport Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden uit-handen van voorzitter Dagmar Oudshoorn

Brutaliteit
Ontdaan van de satirisch vernislaag blijft er – helaas – toch heel veel overeind staan van wat ik in de voorgaande alinea’s impliceer. De woorden van premier Rutte ontroerden vele nazaten. Onze koning had minder woorden nodig; zie kader. Zijn kerstboodschap was geheel in lijn met wat de premier had gezegd: het waren mensonterende tijden, we onderkennen onze rol in dezen en we beginnen aan een hersteltraject op weg naar een gezamenlijke toekomst zonder discriminatie, uitbuiting en onrecht.
            Sla de teksten er eens op na van de premier, de koning en van de (invloedrijke) Dialooggroep Slavernijverleden die Rutte adviseerde. Het is alsof de slavernij onlangs werd afgeschaft en er geen honderdzestig jaar aan zwarte emancipatie heeft plaatsgevonden. Nee, we ‘beginnen’ aan herstel. We gaan werken aan een ‘gezamenlijke’ toekomst, aan ‘verzoening’. Wat een brutaliteit.

Emancipatie
Aan dat emancipatoire traject wordt al honderdzestig jaar invulling gegeven! Door mensen van kleur, waaronder blanken. Have a heart, zoals dit in keurig Papiaments heet; in vertaling: lust je nog peultjes? Is er sprake van een decennialange loopgravenoorlog tussen wit (goed) en zwart (kwaad) sinds 1863? Echt gedacht dat de afschaffing van de slavernij een exclusief zwarte inspanning was?
We zitten al midden in die gezamenlijke toekomst, waarin we – zwart en wit – verzoening tastbaar invulling geven. Het huidige jammeren om ‘erkenning, excuses en herstel’ slaat met kracht de talrijke gezamenlijke inspanningen van nazaten uit koloniale tijden uit zicht. De nieuwe Heilsprofeten van het heftige lijden als nazaat van slaafgemaakten veegt de krachtdadige prestaties van de eigen voorvaderen van tafel. Wham!

Elis Juliana omslag Awe t'awe - Henk Looman
Elis Juliana, omslag dagkalender Awe t’awe [2000]; foto Henk Looman

Ken je geschiedenis. Eer de voorouders en de stappen die zij zetten op het emancipatoire pad. Bejubel de erflaters van emancipatie. Koester je emancipators. In de hedendaagse pleidooien voor pardon en poet kom ik díe nazaten van de slaven niet tegen, terwijl zij dikwijls onder veel moeilijkere omstandigheden pleitten voor acceptatie, waardering en ondersteuning. Het ‘fundament onder een gezamenlijke toekomst’ ligt er al lang, zelfs meer dan dat. Er staat een stevig casco.

Erflaters
Een schier onafzienbare opeenstapeling van emancipatoire bouwstenen werd sinds 1863 aangesleept. Stukje bij beetje werden onderlinge verhoudingen opnieuw geschud, wederzijdse waardering herijkt en individuele mogelijkheden vergroot. Dit was en is werk-in-uitvoering. Het materiaal aan emancipatie is van een overweldigende diversiteit. Laat mij Curaçao eens ter illustratie meenemen.

Tot dit constructieve materiaal behoren de openbare school en de uitgave van het periodiek Civilisadó die Casten David Meyers, Jose N. Malo, Gaspar Monsanto, Agustín Bethencourt en Willem K.C. Sassen kort na de afschaffing van de slavernij realiseerden; hun verdediging van de tambú; de Curaçaose walsen van Jan Gerard Palm (1831-1906); de Papiamentse gedichten van Joseph Sickman Corsen en shon Wein Hoyer uit het begin van de vorige eeuw; de havenstaking van 1922 onder de bezielende leiding van Felix Chakuto; de krachtige verwerking van die staking in de roman Un yiu di pueblo van Manuel Fray (1931); het anti-koloniale pamflet Ignorancia ó Educando un pueblo van Medardo de Marchena (1929); het wetenschappelijke oeuvre van dòktòr Moises Frumencio da Costa Gomez en de vertolking ervan in zijn gedreven redevoeringen;  de poëtische verheerlijk van ‘mi negrita’ [mijn negerin] door Pierre A. Lauffer en zijn verschuiven van de betekenis van ‘mi patria’ van het moederland naar het eigen eiland; het verwezenlijken van autonomie sinds 1954; de scherpzinnige tekening van het alledaagse Afro-Antilliaanse leven door Elis Juliana; het begeleiden door Jules de Palm van Antilliaanse studenten in Nederland; het proefschrift van prof. dr. Alejandro F. ‘Yandi’ Paula over het blanke somatische normbeeld; de revolte van mei ’69; de opbouw van de bibliotheek van shon Mongui Maduro; het toneelwerk Tula van Pacheco Domacassé; de songteksten van Rudy Plaate; de verdediging door Cola Debrot van gedachtegoed over onvermijdelijke creolisering; het onderkennen van verschuivingen in de onderlinge verhoudingen in het eilandelijk samenleven door Tip Marugg en Boeli van Leeuwen in romans; het patronage van schrijvers en beeldend kunstenaars door shon May Henriquez; de jeugdboeken van Diana Lebacs; de meesterlijke beschrijving van het zich ontworstelen aan schaamte in Dubbelspel door Frank Martinus Arion; de tumba’s van Boy Dap; het meeslepende straattheater van Gibi Bacilio en zijn Teatro Foro; het diplomatieke optreden van ir. Gilbert Wawoe als staatsraad in Den Haag; de carnavaleske schildering van het leven door José Capricorne; de luidruchtige verbeelding van het geëmancipeerde eigene in het personage Judeska door Jandino Asporaat; enzovoorts, enzovoorts.

Eendimensionaal
Deze emancipators en erflaters van emancipatie ontbreken aan de eindeloze discussies, felle presentaties en omvangrijke rapporten over de veronderstelde noodzaak om het slavernijverleden nu eindelijk gepast het hoofd te bieden. De profeten van het zwarte-slavernijmuseum en van de bewustmakingscampagne van witte Nederlanders bikkelen de geschiedenis af tot nog slechts de gefolterde zwarte slaaf resteert.
Eendimensionaal tekent zich de zwarte nazaat af als het slachtoffer bij uitstek van de voorbije slavernij. Hulpeloos houden zij de handen op naar de nazaten van de voormalige slavenhouders, rooms-katholieke missionarissen en protestantse bestuurders.
Met het tekenen van een dergelijk beeld mag het niet verrassen dat de koning moet zeggen: ‘De door de regering aangeboden excuses zijn het begin van een lange weg.’ Dit is feitelijk een schaamtevolle vertekening van het verleden en een evenzo schaamtevolle ontkenning van wat er door zwarte én witte actoren reeds is gepresteerd om zich te emanciperen.

Toekomst
Inderdaad, zwarte emancipatie is geen exclusief handelen van slaven en hun nazaten. De emancipatoire brokstukken die hiervoor werden opgesomd kennen de actieve participatie van blanke nazaten. De ‘gezamenlijke toekomst’ begon sowieso al ver vóór 1863: de inspanningen om de slavernij af te schaffen werden niet alleen bewerkstelligd door opstanden en het weglopen van slaven. De – vooral religieus aangestuurde – blanke activisten uit de 18de en 19 de eeuw wisten te lobbyen. Sla er eens wat studies op na. Zet je vooroordelen opzij en lees bijvoorbeeld het handzame De geschiedenis van de Nederlandse slavernij in een notendop van de emeritus hoogleraar Piet C. Emmer (verschenen bij uitgeverij Prometheus, Amsterdam, 2021).

Hoe het ook zij, de strijd tegen ‘discriminatie, uitbuiting en onrecht’ is al volop gaande. Om de emancipatie van nazaten van slaven verder op weg te helpen, is een geheel andere benadering vereist dan nu met bedrieglijke dramatiek wordt verkondigd. Niemand wenst teruggezogen te worden naar het doodse verleden en als vermeend zwaargewonde te worden afgevoerd naar de intensive care – een slavernijmuseum sic – om eindelijk te herstellen. We willen verder knokken op een levenslustig pad vanuit zelf bevochten verworvenheden. Mochten we ons hiertoe per se een nieuw museum dromen, laat dit dan een meervoudig Museum van Emancipatie zijn. In de Caraïbische delen van het Koninkrijk, wel te verstaan.


Deze beschouwing verschijnt tevens in Antilliaans Dagblad, 25 januari 2023.


koning Willem Alexander / foto RVD, Den Haag; website Koninklijk Huis

“We beseffen het niet altijd, maar we zijn tot veel meer in staat dan we zelf denken. Ik ben ervan overtuigd dat we ook heel ingewikkelde problemen tot een goed einde kunnen brengen en pijnlijke wonden kunnen helen, zodat we samen vérder kunnen. Ook als er heftige emoties in het spel zijn.
Een belangrijk voorbeeld daarvan is de erkenning van het leed dat mensen is aangedaan in de koloniale tijd. Het afgelopen jaar hebben mijn vrouw en ik met mensen van alle leeftijden over dit onderwerp gesproken, onder wie nazaten van mensen die een aantal generaties terug leefden in slavernij. In het komende herdenkingsjaar zal dit onze aandacht houden. Wij blijven betrokken.
Voor wat er toen aan onmenselijks is aangericht in de levens van mannen, vrouwen en kinderen, draagt nu niemand de schuld. Maar door ons gezamenlijke verleden eerlijk onder ogen te zien en de misdaad tegen de menselijkheid die de slavernij was te erkennen, leggen we wél een fundament onder een gezamenlijke toekomst. Een toekomst waarin we ons teweer stellen tegen alle hedendaagse vormen van discriminatie, uitbuiting en onrecht.
De door de regering aangeboden excuses zijn het begin van een lange weg. Laten we elkaar blijven vasthouden, ook in heftige tijden met sterke emoties.”

Koning Willem Alexander in Kersttoespraak, december 2022.

12 comments to “Recht doen aan emancipatie”

  • IK BEN ER, IK SPREEK, IK LEEF! © C.G. Marcos [13-06-2021]

    Niet eeuwig wil ik mij verzetten, omwille van de misdadigers.
    Niet eeuwig wil ik herinnerd worden, als het nazaat van het tot slaafgemaakte!
    Niet eeuwig terugkijkend, met de gedachten…was het maar!
    Eens werd het lichaam van mijn voorouders afgevoerd,
    en tegelijkertijd werd een deel van mijn ziel geketend…

    Maar vandaag kies ik, om niet in geestelijk ballingschap te blijven leven.
    Mijn kleur is geen excuus, ook niet het grond waar mijn moeder mij gebaard heeft.
    Verloochening en vernedering, hebben voor langere tijd mijn kompas bepaald.
    Maar nu, gelijk Tula in 1795, neem ik het heft in handen.
    Als je wilt, volg me maar, want ik wil niet langer verslaafd blijven aan de pijn van toen!
    Ik zal staan voor mijn vrijheid, want ik ben niet geboren om versluierd te leven

    Niet langer laat ik mijn zicht op de horizon, vertroebeld raken
    Wie voor vrijheid vecht, is geen verrader!
    Ik sluit letterlijk mijn oren af, voor valse beloftes, die mij marginaliseren tot een standbeeld.
    Niet nog eens, zal ik mijn ziel, stilzwijgend laten afvoeren
    En niet langer pleeg ik verzet, om het verzet.

    IK BEN, wen er maar aan!
    IK SPREEK
    IK LEEF!

  • Geweldig gedicht, zo treffend vanuit je hart, je gevoel en dat met oerkracht.

    • Mijn dank voor uw compliment.

  • Wel het overdenken waard, maar waarom zo’n politiek correct, slijmerig einde met “de luidruchtige verbeelding van het geëmancipeerde eigene in het personage Judeska door Jandino Asporaat”. Zeg toch gewoon dat het om ordinaire bullshit gaat.

    • @H. Henriks / Verrassend om door mijn verwijzing naar ‘Judeska’ bij de woke-beweging te worden ondergeschoven (de meeste ‘leden’ van die beweging zullen dit niet onderschrijven, zo schat ik in). Los hiervan, het is mijns inziens wel degelijk een prachtig voorbeeld van emancipatie wanneer je mensen uit je eigen etnische groep zo stereotypisch vermag neer te zetten. Misschien is het naar voren treden met en genieten van de eigen ‘ordinaire bullshit’ – zoals menige schets van André van Duin – wel het summum van ‘goed in je vel zitten’, denk je ook niet? Het vereist het nodige aan zelfvertrouwen en -inzicht, alsmede relativeringsvermogen. Het is in ieder geval om die reden – i.c. als emancipatoir handelen – dat ik het in de opsomming bewust heb opgenomen. Ja, daar hoort ook ‘ordinaire bullshit’ bij (ik heb van de eerste serie overigens enorm genoten)

      • Het is, aldus Broek “wel degelijk een prachtig voorbeeld van emancipatie wanneer je mensen uit je eigen etnische groep zo stereotypisch vermag neer te zetten”. Als je een volwassen bijdrage aan een belangrijke discussie wil leveren, kom dan niet aan met dergelijke bevoogdende prietpraat. Stereotypen bevorderen de achterlijkheid. Altijd. Het is nogal schaamtevol om dat als academicus nog te komen rechtpraten ook.

        • @H. Hendriks / Blijf op de bal spelen.
          Er is geen enkele reden om aan te nemen dat ‘stereotypen’ altijd en exclusief de ‘achterlijkheid’ zouden dienen. Integendeel, voor ons dagelijks doen en laten kunnen we niet zonder, maar ook om met tekortkomingen van uiteenlopende aard te kunnen omgaan werken stereotypen zelfs (al dan niet voor langere tijd) bevrijdend en juist relativerend, nuancerend: zie de ‘typetjes’ in de Dino-show, of neem strips als Jan, Jans en de kinderen, Asterix en Obelisk, en in de Donald Duck, en om evenzo uiteenlopende redenen komen we stereotypen tegen in literaire en beeldende kunstwerken, om nog maar te zwijgen over carnaval en cabaret. Enfin, zonder ‘stereotypen’ kunnen we niet.
          De Heilsprofeten van de ‘erkenning, excuses en herstel[betalingen]’ kunnen er ook wat van … zie de weergave van de geschiedenis der slavernij. Kortom, in ‘activistisch’ handelen kun je ook niet zonder stereotypen, om – opnieuw – te zwijgen over dictatoriaal geleide samenlevingen, [religieuze] organisaties, stromingen, bewegingen … ja, dán zit je in de ‘achterlijkheid’

          • Aart Broek schrijft: “In de hedendaagse pleidooien voor pardon en poet kom ik díe nazaten van de slaven niet tegen, terwijl zij dikwijls onder veel moeilijkere omstandigheden pleitten voor acceptatie, waardering en ondersteuning. Het ‘fundament onder een gezamenlijke toekomst’ ligt er al lang, zelfs meer dan dat.”Klaarblijkelijk is hem de uitgave met essays over 20 culturele erflaters ontgaan, verschenen bij DasMag onder de titel “Dat wij zongen”. Wel degelijk deel van het fundament, in 2022 uitgekomen.
            Michiel van Kempen

  • @Van Kempen / de genoemde uitgave heeft (nog ?) niet de status van het rapport dat de Dialooggroep Slavernijverleden had/heeft; integendeel, het is voor geen letter meegenomen in het traject op weg naar ‘excuses’, zo min als het – in mijn beschouwing – genoemde werk van emancipators en erflaters van emancipatie in Curaçao van enig belang is geweest. Het betreffende boek onderschrijft mijn stellingname.

  • Miscellaneous

    Lees allemaal vooral de reportage over de armoede op Bàndabou in Trouw van 26 januari. Die mensen daar hebben iets anders nodig dan excuses of (pseudo)intellectueel geneuzel.

    Laten we die 200 miljoen besteden aan de opbouw van een betere Antilliaanse samenleving, te beginnen met het onderwijs, de betere ontwikkeling van onderwijzers en leraren en de juiste houding en kennis van degenen die geacht worden ze op te leiden.

    Het debat in de Tweede Kamer over ‘de’ slavernij riep bij mij het beeld op van een grote olietanker die langzaam aan het wenden is.

    Pas vooral op voor verspilling van geld aan vliegreisjes en aanverwante ten behoeve van de inrichting van een slavernijmuseum waar de mensen op Bàndabou evenmin op zitten te wachten. Er staat al een museum te verpieteren op Westpunt.

    Laten we ook niet vergeten dat de slavernij niet is begonnen en geëindigd in Suriname, al zou je dat wel haast gaan denken, gezien de obsessieve focus van de Surinaamse ‘gemeenschap’ in Nederland.

    Overigens lachwekkend dat veel vertegenwoordigers in de Tweede Kamer een reisje naar de West nodig hadden om zich bewust te worden van de impact van het slavernijverleden. Ze lezen kennelijk nooit een boek. In de afgelopen tientallen jaren zijn er veel delegaties naar de West geweest. Kennelijk is hen toen nooit iets opgevallen. Money down the drain.

    Laten we ook en vooral komen met positieve voorstellen ter verbetering. Zoals de voorzitter van het NINSEE al zei: Wat heb je aan excuses? We zijn niet op aarde om mevrouw Simons gelukkig te maken.

  • De heer Broek schijnt er niet van op de hoogte te zijn dat het deconstrueren van stereotypen al sinds jaar en dag gemeengoed is in tal van academische disciplines (antropologie, filosofie, sociologie), maar dat het inzetten van stereotypen als voorbeeld van “constructief emancipatoir materiaal” het tegenovergestelde bereikt van wat hij kennelijk wil, of om het anders te zeggen: volslagen idioot is. Er is overigens niets onbeschaafds aan om op een gegeven moment te zeggen: mensen, ik heb me gewoonweg vergist, het was een uitglijder, sorry.

  • Discussie gesloten – red. CU.

1 Trackback/Ping

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter