Rails worden sterk door dwarsliggers
door Eric de Brabander
Afgelopen week zag ik op ‘Uitzending gemist’ een aflevering van De Wereld Draait Door waarin presentator Matthijs van Nieuwkerk Mart Smeets het vuur aan de schenen legde over de doping in de wielrennerij. Hij hield Smeets voor dat in de tijd dat Lance Armstrong de Tour de France overheerste, het binnen de gesloten gelederen van de wielersport, allang duidelijk was dat er op grote schaal met doping gefraudeerd werd. Hij vroeg Smeets, die toch duidelijk tot de fiets-incrowd behoort, of het niet zijn taak als sportjournalist was geweest deze dopingzaken openbaar te maken. Of het niet een schande was dat de journalistiek had meegewerkt aan het boerenbedrog dat de wielersport zoveel jaren was geweest.
Smeets, een grote zelfovertuigde man die al jaren het Nederlandse icoon was van de wielerjournalistiek viel van zijn voetstuk af. Hij haalde ongemeen fel uit naar Van Nieuwkerk. En plein public siste hij: ‘Als je dat denkt dan ben je nog stommer dan dat je eruit ziet.’
Dit televisieoptreden van Mart Smeets vond plaats na de presentatie van Dwarsliggers met als ondertitel Tegenspraak onder schaamteloos leiderschap. Had hij het maar gelezen. Dan was hij misschien niet zo afgegaan.
Aart Broek die van 1981 tot 2001 op Curaçao woonde en werkte, schreef tien jaar geleden het boek De terreur van schaamtewaarin hij liet zien dat geweld van Curaçaose en Marokkaanse jongeren in Nederland niet terug te herleiden zijn naar culturele verschillen, maar naar schande en schaamte voor de barrière die ervoor zorgt dat ze geen deel uitmaken van de Nederlandse samenleving. De terreur van schaamte gaf een nieuwe visie over hoe gewelddadig gedrag verklaard maar ook aangepakt kan worden. Het essay was aanleiding voor de Nederlandse politiek om het beleid aangaande Antilliaanse en Marokkaanse jongeren over een andere boeg te gooien.
Dwarsliggers gaat op hetzelfde gegeven een stuk verder. Schaamte als oorzaak van falend beleid in bedrijven en overheden. De auteur maakt gebruik van een stuk eigen ervaring toen hij na twintig jaar Curaçao een baan aangeboden kreeg in Katwijk. Een wethouder belastte hem met het tot stand brengen van een fusie tussen twee socialewerkvoorzieningbedrijven. Een fusie die lang gepland en politiek voorbereid was door diezelfde wethouder, maar waar zoveel haken en ogen aan zaten dat ze voor Aart Broek als projectuitvoerder niet haalbaar bleek. Broek, de brenger van de boodschap werd als dwarsligger weggezet. De wethouder sloeg net zolang om zich heen, alle waarschuwingen naast zich neerleggend, tot de fusie tot stand gekomen was. Waarna het met beide bedrijven verschrikkelijk misging.
Bij tegenspraak lijkt het prestige van zittende bestuurders op het spel te staan. Respect wordt schaamte. Om dat te voorkomen worden de gelederen gesloten. De dwarsligger wordt afgeserveerd en de plannen worden, tegen beter weten in, doorgevoerd. Zo is het gegaan met de Betuwelijn, een project dat miljarden verslonden heeft, ondanks alle tegenwerpingen. Zo ging het met de bancaire crisis. De econoom Rajan zette in 2005 al uiteen hoe en waarom de crisis zich zou aandienen bij ongewijzigd kredietverlenend beleid. Hij werd genegeerd. Drie jaar later donderden de eerste financiële instellingen om.
De oorlog in Vietnam is ook zo een enorm fout gelopen debacle waar de waarschuwers als onvaderlandslievend weggezet werden. En dan de vernietiging van Troje waar de waarschuwingen van de hogepriester Laocoon het paard niet de stad in te slepen, in de wind geslagen werden en de historie Laocoon door zeeslangen de Middellandse zee in laat trekken en laat verslinden.
Aart Broek maakt in zijn essay duidelijk dat schaamte niet iets exclusiefs is voor de Japanse, Curaçaose of Marokkaanse samenlevingen die zouden worden gekenmerkt door een ‘schaamtecultuur’.
Schaamteopwekkende praktijken van alle windstreken zijn bijvoorbeeld uitsluiting, langdurige pesterijen op school of op de werkvloer, emotionele verwaarlozing, huiselijk geweld, seksuele intimidatie en verkrachting. Alle vormen van vernedering en uitsluiting leiden tot gedrag dat schaamte en schande dient te voorkomen, ten koste van alles.
In Joe Speedboat, de veelgeprezen roman van Tommy Wieringa is dit een motief. Wieringa zelf zei hierover toen hij over zijn bestseller geïnterviewd werd: ‘Wie niet ziet wat beschaming en uitsluiting tot gevolg heeft is gek. Mensen zijn voor het grootste deel van hun leven op zoek naar warmte. Een aapje dat kan kiezen tussen twee moeders, een van staal met voedsel, of een van badstof zonder, kiest de moeder van badstof. Warmte en genegenheid, eeuwige baby’s zijn we, die elkaar vlooien.’
Deze menselijke eigenschap zorgt ervoor dat het op maatschappelijk niveau nogal eens misgaat. De valkuilen die ons beperkte cognitieve vermogen opwerpen vereisen gefundeerde tegenspraak. Kennis over ons individuele cognitieve vermogen, en hoezeer dat gedebiteerd wordt door schaamte, maakt het mogelijk met tegenspraak te leren omgaan.
Aart Broek studeerde communicatiewetenschappen, sociologie en criminologie. Hij promoveerde op een onderzoek naar de propagandapraktijk van de Rooms Katholieke missie op de Benedenwinden. Eerdere boeken van hem zijn Het zilt van de passaten; essays over Caribische cultuur, De kleur van mijn eiland; Ideologie en schrijven in het Papiamentu sinds 1863, De terreur van schaamte en Geboeid door macht en onmacht; De geschiedenis van de politie op de Nederlandse Antillen.
Met Dwarsliggers; Tegenspraak onder schaamteloos leiderschap, een prachtig in harde kaft uitgegeven boekje van 116 bladzijden, heeft hij laten zien dat het haalbaar is gefundeerde tegenspraak in een organisatie te integreren, waarbij de beheersing van schaamte-ervaringen centraal staat. ‘Rails worden sterk door dwarsliggers’, zo zegt hij zelf. ‘Mensen ook!’
Maar voor Mart Smeets geldt een ander gezegde. ‘Als je geschoren wordt moet je stilzitten.’
[uit Antilliaans Dagblad, zaterdag 18 mei 2013]
Aart G. Broek
Dwarsliggers; Tegenspraak onder schaamteloos leiderschap
Essay
Uitgeverij In de Knipscheer, Haarlem 2013
Genaaid gebonden, 120 blz., € 17,90
ISBN 978-90-6265-826-8
RSS
Facebook
Twitter
