Proefschrift over Sophie Redmond: waardevol maar chaotisch gepresenteerd
Sophie Redmond: ‘Meer dan arts alleen’
door Els Moor
We rijden allemaal regelmatig door de dr. Sophie Redmondstraat, een van de hoofdwegen in Paramaribo. Straten heten vaak naar een belangrijke, vaak politieke, figuur zoals Fred Derby, Jopie Pengel, Jagernath Lachmon, enzovoort, meestal mannen. Dokter Sophie Redmond moet dus een belangrijke vrouw geweest zijn, dat zo’n verkeersader haar naam kreeg.
Sophie Redmond (1907-1955) was een arts die veel sociaal werk verricht heeft, vooral in het kader van vrouwen, bestrijding van armoede en huwelijksproblemen, verbetering van de gezondheidszorg en opwaardering van het eigene van Suriname. Ze droeg vaak een koto en gebruikte bij toespraken en creatieve activiteiten veel Sranantongo. Om haar sociale doelen te bereiken maakte ze – met andere sociaal actieve vrouwen – toneelstukken, waarvan een groot aantal met succes werd opgevoerd. Zelf acteerde ze ook!
Dokter Sophie Redmond
Dat alles gebeurde na de Tweede Wereldoorlog, toen Suriname in een dekolonisatieproces terechtkwam. Al vanaf de afschaffing van de slavernij in 1863 moderniseerde de kolonie. Dit vooral door assimilatie, die het koloniale beleid hier bewerkstelligde, de aanpassing aan de Europese, Nederlandse cultuur als eenheidscultuur, met name middels het onderwijs. Nederlands werd schooltaal. Op allerlei gebieden – onderwijs, gezondheidszorg, politieke en economische ontwikkeling – werd Suriname steeds meer aangepast aan de moderne ontwikkelingen in Europa. De verschillen tussen armen en rijken werden echter groter.
Na de Tweede Wereldoorlog werd van binnenuit veel meer de aandacht gevestigd op de eigenheid tegenover het koloniale karakter. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de groep schrijvers en kunstenaars van ‘Wie Eegie Sanie’, waarvan Dobru en Bruma leidende figuren waren.
Sophie Redmond speelde op sociaal, medisch en cultureel gebied een rol in deze ontwikkeling. Enerzijds sloot ze – ook vanuit haar verbondenheid met de EBG – zich aan bij de koloniale vernieuwingen, anderzijds ijverde ze samen met andere betrokken dames, zoals haar vriendin, de bekende apotheker Esseline Polanen, voor de ontwikkeling van de eigen zelfstandigheid, vooral van vrouwen en van de eigen taal, het Sranantongo. Ze hebben zelfs twaalf toneelstukken gemaakt, meestal over maatschappelijke onderwerpen, en voor een groot deel in het Sranan. In 1950 stelde Sophie Redmond zich op als onafhankelijke kandidaat voor de Statenverkiezing. Dit mislukte, vooral door negatieve reacties en veel geroddel.
In 1941 trad Sophie Redmond in het huwelijk met Louis Emile Monkau, haar jeugdliefde. Beiden kwamen uit een EBG-milieu. Kinderen hebben ze niet gekregen. Sophie is altijd blijven werken, een arts die haar beroep uitoefende met liefde voor de medemens.
Helaas stierf Sophie Redmond veel te vroeg, op 48-jarige leeftijd, nadat ze haar vader, die haar altijd had gestimuleerd, bijstond op een vergadering van eigenaren van gronden in de Para. De vergadering had een zodanig verloop dat Sophie zich te veel innerlijk opwond, een inzinking kreeg en kort daarna stierf.
Het eerste vrouwentijdschrift, Aurora, waarin Sophie Redmond vaak schreef over medische en sociale onderwerpen, wijdde in 1955 na haar overlijden een heel nummer aan haar. Een belangrijke bron voor informatie over deze voorbeeldfiguur.
Thea Doelwijt heeft in Sophie Redmond, toneel (1972) vier toneelstukken van Sophie Redmond bijeengebracht. Dit boekje begint met een levensbeschrijving van Sophie door S.A.S. Mitrasing-Sitalsing in ‘Emancipatie 1863 – Biografieën’, uitgegeven door de Surinaamse Historische Kring in 1964.
Op 10 januari 2014 promoveerde aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam Sylvia Marie Kortram op een dissertatie getiteld Meer dan een arts alleen. De maatschappelijke betekenis van huisarts Sophie Redmond in laat-koloniaal Suriname. Haar promotor was prof. dr. A.A. van Stipriaan Luïscius.
Waarom ik nu pas het hier te bespreken boek noem, is om niet in hetzelfde gat te vallen als de promovenda die in de eerste hoofdstukken vooral theoretisch bezig is zonder dat de lezer op een overzichtelijke manier kennis gemaakt heeft met de vrouw die een centrale rol heeft in de thematiek van de dissertatie. Die thematiek is wel boeiend. In de studie staat niet het privéleven van Sophie Redmond centraal, maar haar leven in de publieke sfeer, haar sociale houding en daarmee verband houdend, haar bijdrage aan de maatschappelijke situatie in een tijd waarin de kolonie Suriname aan het veranderen was, meer op eigenheid gericht via ontwakend nationalisme. Maar om dat proces goed te volgen moet de lezer Sophie Redmond wel ‘kennen’. Het was beter geweest als het boek begonnen was met een korte typering en levensbeschrijving van de figuur om wie het allemaal draait.
Sophie Redmond. Buste van Jo Rens
Drie deelvragen gebruikt Kortram om Sophie Redmond een plaats te geven in haar betoog. De eerste is: hoe is de persoonlijke ontwikkeling van Sophie Redmond binnen het leefklimaat van haar tijd? De tweede: bereikt ze haar persoonlijke doelen? En de derde: hoe heeft ze haar kennis en inzicht kunnen en willen inzetten voor mens en samenleving? Duidelijke vragen. Sylvia Kortram besteedt een aantal hoofdstukken aan onderzoek naar achtergronden die deze vragen kunnen verhelderen. Hoofdstuk 3 gaat over het moderniseringsproces in Suriname, hoofdstuk 4 over het koloniale Suriname en hoofdstuk 5 over de gezondheidszorg van 1907-1955. We zijn dan al op pagina 150! Sophie Redmond komt af en toe even naar boven uit deze theoretische, historische en filosofische beschouwingen. Die gaan over – en nu noem ik enkele thema’s – eurocentrisme, assimilatie, taal, christelijke religie, individualiteit, machtspolitiek, identiteit en identificatie. Kortram baseert zich op vele-vele historische, literaire, filosofische en andere wetenschappelijke bronnen, ongeveer tweehonderdzeventig, wetenschappelijke boeken van hier en daar en overal, tijdschriften en ander soort bronnen. Dat de theoretische hoofdstukken een hoge berg aan stof bevatten is dus geen wonder. Lang niet al deze informatie is echter toepasbaar op de kernvraag van Sylvia Kortram met haar drie deelvragen. Dat is een zwak punt van deze dissertatie. Het is goed om veel te lezen over te behandelen onderwerpen, maar maak daaruit een verantwoorde keuze voor wat functioneel is voor de thematiek van het proefschrift. Nu is het veel te wijdlopig en de auteur springt bovendien vaak van de hak op de tak.
Promovenda Kortram geflankeerd door haar paranimfen
Vanaf hoofdstuk 5 begint het echt over Sophie Redmond te gaan, over de familie van Sophie en over die van haar man, de familie Monkau, over de sociaal-maatschappelijke dimensie van de persoon Sophie Redmond en dan vooral in de medische wereld en in de EBG, over haar sociaal-culturele dimensie, haar politieke dimensie, vooral in verband met haar dramatisch verlopen verkiezingsstrijd, haar bijdrage aan het Surinaamse toneel en tot slot een hoofdstuk met conclusies.
Sylvia Kortram stelt in haar conclusies, die kort en duidelijk zijn: ‘[…] In deze studie is de persoon Sophie Redmond steeds wordend, terwijl zij er, vooral in de collectieve herinnering, altijd al was. Naarmate het onderzoek vorderde werd de persoon van Sophie Redmond steeds levendiger […]’ (p. 374). Daarin heeft ze gelijk. Daarom is het zo jammer dat ze de rol van Sophie Redmond niet duidelijker heeft laten zien in de theoretische hoofdstukken. In hoofdstuk 10, ‘Sociaal-culturele dimensie van de persoon Sophie Redmond’, komt het theaterleven en de rol van Sophie daarin aan de orde en in het onderdeel 10.5 analyseert Kortram alle toneelstukken van Sophie Redmond, die ze vaak samen met anderen gemaakt en opgevoerd heeft, onder anderen met Albertina Rijssel. Een aantal is nooit op schrift gesteld. Kortram interviewt daarom ook mensen die de stukken gezien hebben en andere informanten. Uit haar analyse komt de sfeer van de stukken, die voornamelijk in het Sranan geschreven zijn met fragmenten in het Nederlands, goed naar voren. Sophie Redmond zag in toneel een creatief communicatiemiddel voor veranderingen! Het zijn er twaalf, die niet allemaal tijdens het leven van Sophie Redmond zijn opgevoerd. A sowtoe, een humorvolle eenacter, werd pas in 1976 opgevoerd en staat in de bundel van Thea Doelwijt. Het is een spel, zoals de meeste, met een sociale strekking, met thema’s als vrijwillige werkloosheid, luiheid, misbruik door kinderen van ouderliefde en een moeilijkheid voor ouders: werkschuwe kinderen een bord eten weigeren.
Behalve sociale onderwerpen is er ook een passiespel, Jezus na Watra foe Libi. Vlak voor haar dood deed Sophie de eerste repetities en daarna raakte het manuscript lang zoek. Het zou goed zijn als de spelen die Thea Doelwijt verzamelde, heruitgegeven worden. Vele thema’s zijn ook nu nog actueel en voor scholieren is het leuke oefenstof voor drama.
Conclusie: In het proefschrift van Sylvia Marie Kortram zit veel waardevolle informatie over Suriname in de eerste helft van de twintigste eeuw, toen het land verwikkeld was in zowel een koloniaal moderniseringsproces als na de Tweede Wereldoorlog in processen tot nationalisering, tot waardering van het ‘eigene’ op het gebied van lichaamskleur, cultuur, respect voor elkaar, onderwijs, gezondheidszorg, enzovoort. Deze informatie is alleen te veel, lang niet altijd functioneel voor de gekozen thematiek en vaak in moeilijke wetenschappelijke taal en chaotisch van structuur. Daardoor zijn de informatieve hoofdstukken over ideeën, geschiedenis en maatschappelijke ontwikkeling moeilijk leesbaar. Een vrouw als Sophie Redmond verdient dat niet. Zij moet in een proefschrift functionele, overzichtelijke, prettig geschreven aandacht krijgen. Ook in een wetenschappelijk werk is dat mogelijk! Gelukkig wordt het later wel beter, maar ook in de hoofdstukken die betrekking hebben op leven en werk van Sophie, is niet alle informatie functioneel. Wel in het hoofdstuk over haar activiteiten binnen de Surinaamse theaterwereld!
Sylvia Marie Kortram: Meer dan arts alleen. De maatschappelijke betekenis van huisarts Sophie Redmond in laat-koloniaal Suriname, proefschrift, 429 pp.. Amsterdam: Ipskamp Drukkers, 2014. ISBN 978-94-6295-010-6
RSS
Facebook
Twitter
