blog | werkgroep caraïbische letteren

Praatjes voor de West: interessant en leesbaar proefschrift

door Els Moor

Praatjes voor de West is de titel van de dissertatie waarop Jos de Roo, voormalig Amigoe-journalist, wonend op Aruba, onlangs is gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), met als promotor professor Michiel van Kempen. Een grappige titel voor een wetenschappelijk werk, de ‘praatjes’ hebben betrekking op wat Radio Nederland Wereldomroep in de jaren 1947-1958 heeft uitgezonden op het gebied van literatuur door schrijvers en aankomende schrijvers van Surinaamse en Antilliaanse komaf, maar wonend in Nederland.

DSC_0273
Extra boeiend is het dat er zo’n dissertatie over op de wereld gerichte nationale radioprogramma’s verschijnt in deze gedigitaliseerde tijd. Via Google, Facebook en talloze andere digitale programma’s op de computer komen we binnen enkele seconden bij alle informatie die we hebben willen, uit de hele wereld. Dat was in de tijd van en na de Tweede Wereldoorlog heel anders! In de oorlog zelf was er Radio Oranje die vanuit Londen de mensen in het door de Duitsers bezette vaderland informatie verstrekte, later een groot voorbeeld voor de oprichting van Radio Nederland Wereldomroep. Het proefschrift van Jos de Roo geeft een stuk mediageschiedenis uit de veertiger/vijftiger jaren van de vorige eeuw, een periode waarin van alles loskwam.
Op 1 juni 1947 begon Radio Nederland Wereldomroep zijn werkzaamheden via kortegolfuitzendingen naar het buitenland. Met deze door de overheid opgerichte stichting kwam er een scheiding tussen binnenlandse omroepverenigingen en de Wereldomroep. Veel Nederlanders waren na de oorlog geëmigreerd naar verre landen, zoals Australië en Canada. Voor hen brachten deze uitzendingen informatie over het land van herkomst. Van groot belang werd het door de overheid geacht dat de uitzendingen ook gericht waren op ‘De Oost’ (Indonesië). ‘De West’ kreeg eveneens zijn deel. Johan van de Walle, die tot 1945 ambtenaar in Suriname was, had de leiding over de uitzendingen voor de West. Hij zette zich in voor de ontwikkeling naar meer zelfstandigheid en eigenheid van de Nederlandse Antillen en Suriname. In de uitzendingen over literatuur kreeg bijvoorbeeld Wie Eegie Sanie een belangrijke plaats. Radio Nederland Wereldomroep had dus eigenlijk twee gezichten: een dat Nederland uitdroeg voor landgenoten in het buitenland en een eigen gezicht voor het Nederlands-Caraïbisch Gebied. Hij sluit daarmee aan bij de ontwikkeling naar meer eigenheid en zelfstandigheid van de koloniën in de West in die tijd.

Aruba Jos de Roo

Aruba, huis van Jos de Roo

Geluidsopnamen zijn er niet meer van de uitzendingen naar de West. Jos de Roo heeft gebruik gemaakt van het draaiboekenarchief van de uitzendingen. Daarin worden 267 literaire bijdragen vermeld tussen 1947 en 1958. Van 173 is er ook de tekst. Dit alles vormt de basis van zijn onderzoek. De uitzendingen naar de West duurden meestal tweeënhalf uur. Daarin een kwartier en later een halfuur dat gemaakt werd door de West-Indische afdeling. Er werd aandacht besteed aan eigen zaken, waaronder cultuur, veel muziek, en literatuur.
De literaire bijdragen werden niet als zodanig aangekondigd. De Roo heeft ze dus zelf geselecteerd in zijn onderzoek. Er waren vijf soorten: orale literatuur, primaire verhalen, secundaire literatuur, uitzendingen van Wie Eegie Sanie en voordrachten van reeds eerder gepubliceerd werk. Zo kwam bijvoorbeeld Albert Helman zijn prachtige verhaal ‘Columbaan’ voordragen [dit is onjuist: Otto Sterman droeg het verhaal voor bij de Wereldomroep – red. CU]. De meeste schrijvers waren debutanten. Dit was hun begin en de grote vraag van De Roo is dan ook welke invloed deze uitzendingen gehad hebben op de groei van deze literaturen. Vaak werden de beginnende auteurs later bekend. Enkele voorbeelden: Boeli van Leeuwen, Frank Martinus Arion, Jules de Palm, Raúl Römer, Johan Ferrier, Eddy Bruma en John Leefmans.

arion buste

Frank Martinus Arion met zijn eigen buste

Johan Ferrier vertelde 18 keer een Anansitori in het Sranan. Hij is altijd met Anansi verbonden gebleven! Raúl Römer van Curaçao kwam 22 keer met een Cuenta di Nanzi in het Papiaments. In die tijd was er nauwelijks waardering voor de waarde van volkskunst. Van de Walle had wat dit betreft een sterk vooruitziende blik. Leuk vind ik de voorbeelden van vertellingen met het thema ‘inburgering’. Van de latere arts en politicus Hubert Dennert bijvoorbeeld. In zijn verhalen vergelijkt hij zijn land van herkomst, Curaçao, met zijn nieuwe land, Nederland. Eerst keurt hij alles af wat hij niet kent, later begint hij te wennen en ten slotte voelt hij zich thuis in het nieuwe land. De later bekende Boeli van Leeuwen heeft met 36 verhalen de grootste bijdrage. Ook hij vergelijkt zijn oude met zijn nieuwe land. En veel elementen daaruit, zoals de grauwheid en drassigheid van Nederland, de karigheid aan woorden en het geordende landschap, komen in zijn latere romans terug. Op Van Leeuwens schrijverschap heeft dit begin een grote invloed uitgeoefend. Een ander voorbeeld is de beroemd geworden schrijver Frank Martinus Arion. Hij heeft in de jaren van het onderzoek maar 6 verhalen geschreven voor de Werelomroep en ook bij hem speelt inburgering een grote rol. Later, na 1958, heeft hij ook reisverhalen over Afrika voorgedragen, waarin hij de Europese visie op Afrika aanvalt. Dit zijn maar enkele van de vele, vele voorbeelden die Jos de Roo geeft van schrijvers en hun vertellingen.

Johan_Ferrier

Johan Ferrier

Wat is de betekenis van al deze verhalen voor de ontwikkeling van de Antilliaanse en Caraïbische literatuur? Allereerst dat de migrantenthematiek zijn intrede deed. Ook kwam de functie van orale literatuur naar boven. Nadruk op de eigen volkstaal is in die tijd enorm belangrijk. Schrijvers durven steeds meer, ze ontworstelen zich bijvoorbeeld aan de Europese, vaak christelijke, moraal. Door een vooruitstrevend redactiebeleid van Van de Walle is er inderdaad sprake van vernieuwing!
Ik vind ‘Praatjes voor de West’ een interessant boek. Gelukkig niet geschreven in van die bijna onleesbare wetenschappelijke taal, zoals de meeste dissertaties. Met leuke voorbeelden en grapjes! Wel is het boek volgens mij te dik voor zo’n beperkt onderwerp. Jos de Roo besteedt erg veel aandacht aan het totale werk van de verschillende schrijvers en gaat dan wel eens zijn boekje te buiten. 364 pagina’s voor zo’n kleine fase in de ontwikkeling van de Antilliaanse en Surinaamse literatuur!

 

Jos de Roo Praatjes voor de West

Benjamin Jos de Roo: Praatjes voor de West. De wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947-1958, academisch proefschrift, 2014. [Een ingekorte handelseditie is in voorbereiding.]

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter