Plaatsen van herkomst Javaanse contractarbeiders en mijn zoektocht naar de dorpen van mijn voorouders
door Hariëtte Mingoen
Vandaag, 9 augustus 2024, precies 134 jaar geleden, kwamen de eerste Javanen in Suriname aan. In grotere kring herdenken wij dit historisch moment op 31 augustus a.s. Ik sta er vandaag bij stil met het delen van deze informatie. Hopelijk is het nuttig voor nazaten van Javaanse contractarbeiders die van plan zijn op zoek te gaan naar de dorpen van hun voorouders.
Met de database ‘Javaanse contractarbeiders in Suriname 1890-1930’ geef ik met de namen van de huidige geografische indeling van West-Java, Midden-Java en Oost-Java als zoekterm, een beeld van de plaatsen van herkomst van de Javaanse contractarbeiders (zie de afbeeldingen. Het resultaat in cijfers is niet loepzuiver. Dat komt o.a. omdat een aantal plaatsnamen, zoals Semarang, ook de afreishaven was. Plaatsnamen, met name in Oost-Java waren ook de namen van schepen waarmee de Javanen naar Suriname werden vervoerd.
In Semarang was er een depot waar de geworven/geronselde Javanen uit andere plaatsen op Java naartoe werden gebracht. In dit depot moesten ze soms tot wel drie maanden wachten voordat ze op de haven van Semarang op de boot werden gezet richting Suriname. Volgens Rosemarijn Hoefte (1990) had het depot van Semarang een slechte naam. Het was onhygiënisch en daardoor een broedplaats van allerlei ziekten.
Waar het depot stond in Semarang is vooralsnog niet bekend. Het is voorzeker niet ‘Lawang Sewu’. Javaanse Surinamers die Lawang Sewu hebben bezocht, zijn in de veronderstelling dat dit het depot was. Dat merk ik aan de berichten die zij op Facebook plaatsen. Ook ontvang ik emails van mensen die mij vertellen dat ze Lawang Sewu willen bezoeken om het spoor van hun voorouders te volgen. Lawang Sewu, was het kantoor van de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij. Het staat er sinds 1907 en heeft weliswaar tijdens de Japanse bezetting in 1942 de functie gehad van een gevangenis, maar het is voorzeker niet het depot waar de contractarbeiders werden ondergebracht.
Als we kijken naar de totalen op de foto’s dan zien we het volgende beeld: 1.908 West Java + 29.726 Midden Java + 25.772 Oost Java = 57.406. Een onzuiver getal, omdat Semarang niet alleen als plaats, maar ook als afreishaven in de database is genoemd. Zo ook de namen van schepen, die ook plaatsnamen zijn.
Laten wij Semarang en de plaatsen die ook scheepsnamen zijn buiten beschouwing, dan is dit het beeld:
1908 (West Java) + 15.772 (Midden-Java, zonder Semarang) + 15.972 (Oost-Java, zonder de plaatsen die ook scheepsnamen zijn) = 33.652. Dit is nog steeds een onzuiver totaal, maar aannemelijker. In publicaties lezen we doorgaans dat zo’n 33.000 Javanen naar Suriname zijn vervoerd. Het aantal van 32.965 wordt ook veel genoemd. In deze cijfers zitten echter ook de mensen die in 1931 en 1939 als ‘vrije immigranten’ naar Suriname zijn gekomen.
Joseph Ismaël geeft in zijn proefschrift (1949: pag. 95) de aantallen Javaanse emigranten naar Suriname tot en met 1930: 31.556. In 1931 kwamen 455 en in 1939 nog eens 990 ‘vrije immigranten’, waarmee het totaal volgens Ismaël uitkomt op 33.001.
Bij de zoektocht naar dorpen van voorouders is het belangrijk om te weten is dat de namen van dorpen en districten die in de database staan, niet meer voorkomen in de huidige geografische indeling van Indonesië. Dit maakt het vinden van het dorp van je voorouders extra moeilijk. Ik geef het zoeken van het dorp van mijn voorouders, in 2017, als voorbeeld.
De voorouders van mijn vader en mijn moeder komen uit dorpen in het gewest Kedoe, Midden-Java. De naam Kedoe wordt niet meer gebruikt. Wat werd aangeduid als gewest Kedoe, omvat tegenwoordig een groot gebied dat Magelang, Temanggung, Wonosobo, Purworejo en Kebumen beslaat (zie de overzichtskaart van Midden-Java hierboven).
Het dorp dat mijn overgrootmoeder Djogowidjojo, en haar zoon Mingoen (mijn grootvader) in 1901 verlieten voor Suriname, heet Prigelan, desa Pitoeroeh, afdeling Koetoardjo, gewest Koedoe. In de database is de naam van het dorp fout geschreven. Daar staat Rigelan. Waarschijnlijk was de P niet meer goed te lezen, of het is niet goed overgeschreven zoals wel meer het geval is in de database. Dit dorp bestaat nog steeds en inderdaad ligt het in subdistrict Pituruh, vroeger district Pitoeroeh. Door onderzoek ben ik erachter gekomen dat Pituruh deel uitmaakt van Purworejo. Zo wist ik dat ik naar Purworejo moest afreizen om het dorp te vinden. Niet makkelijk, aangezien Purworejo tegenwoordig een Kabupaten is (vergelijkbaar met een groot district) en binnen de Kabupaten zijn er 16 subdistricten en bij elkaar 494 dorpen. Ik heb het dorp gevonden en heb daar rondgelopen, maar ik heb geen familie gevonden.
Hetzelfde geldt voor de voorouders van mijn moeder. Mijn overgrootmoeder van moeder’s zijde kwam uit het dorp Ketangedaleman, district Djenar, afdeling Koetoardjo in het gewest Kedoe. Zij werd ook in 1901 ingescheept voor Suriname. Het dorp Ketangedaleman is niet meer terug te vinden, wel Djenar (nu Jenar) en Koetardjo (nu Kutoarjo) die deel zijn van het huidige Kabupaten Purworejo. In Jenar is er een lieflijk treinstation aan de lijn die Kutoarjo verbindt met Yogyakarta.
Het heeft er alle schijn van dat wervers in 1901 actief waren in het gewest Kedoe, in de dorpen die tegenwoordig deel uitmaken van Kabupaten Purworejo. Het is niet toevallig dat in hetzelfde jaar 1901, zoveel mensen uit deze regio afkomstig waren. Als ik op 1901 en Kedoe zoek in de database, dan krijg ik 703 hits. Zoek ik op 1901 en Poerworedjo, dan krijg ik 243 hits. In totaal kwamen 1.451 contractarbeiders uit Poerworedjo (nu Purworejo).
De voorouders van mijn vader en mijn moeder waren geen ‘jajies’. Ze reisden in 1901 namelijk niet met hetzelfde schip.
Bronnen
– Hoefte, Rosemarijn, De betovering verbroken. De migratie van Javanen naar Suriname en het Rapport-Van Vleuten (1909). Koninklijk Instituut voor Taal-,Land en Volkenkunde, Caribbean Series 12, Dordrecht/Providence USA: Foris Publications, 1990.
– Ismaël, Joseph, De immigratie van Indonesiërs in Suriname. Leiden: Luctor et Emergo, 1949.
– Suriname: Contractarbeiders uit Java, 1890-1930, www.nationaalarchief.nl
– Wikipedia: Geografische indeling van West-Java, Midden-Java en Oost-Java
RSS
Facebook
Twitter
