Ophef over berichtgeving verwijderen boeken met Zwarte Piet uit bibliotheken
Berichtgeving over het verwijderen van boeken met Zwarte Piet uit bibliotheekcollecties heeft vandaag voor veel ophef gezorgd. Aanleiding voor de commotie was een artikel in het Algemeen Dagblad waarin Anton Kok, directeur van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB), het ‘logisch’ en ‘passend bij de tijdsgeest’ noemt dat bibliotheken kinderboeken met Zwarte Piet uit de collectie verwijderen. De VOB wijst in een reactie op het feit dat bibliotheken aansluiten bij de tijdgeest en dat het gaat om keuzes van de afzonderlijke lokale bibliotheken.
In het artikel in het Algemeen Dagblad wordt gesteld dat bibliotheken op grote schaal in stilte bezig zijn om alle kinderboeken met Zwarte Piet te verwijderen. Gevraagd naar een reactie zegt VOB-directeur Anton Kok dat dit logisch en passend bij de tijdgeest is en dat de bibliotheken hiermee aansluiten bij de maatschappelijke ontwikkelingen. ‘Overal groeit het besef dat Zwarte Piet een stereotiep beeld geeft van een bepaald deel van de bevolking en de bibliotheken bewegen daarin mee. (…) Er zijn in de loop van de tijd talrijke boeken weggehaald omdat ze “in strijd met de goede zeden” waren. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de kinderboeken waarin de bevolking van Nederlands-Indië als patjakkers werd weggezet. Ook Zwarte Piet is, wat mij betreft, “in strijd met de goede zeden”,’ aldus Kok tegenover het AD.
Dat een deel van de Nederlanders Zwarte Piet nog wél ziet zitten is geen reden de boeken te bewaren, stelt Kok in het AD-artikel. ‘Sommigen zien fascisme ook zitten. En, ja, dat klinkt cru maar ik bedoel dat een smaldeel niet ons beleid kan bepalen.’ Het is volgens hem niet zo dat de bibliotheken bepalen wat mensen lezen. ‘Het is eerder zo dat ze bij de tijdgeest aanhaken.’
OBA-directeur Martin Berendse zegt tegenover het AD dat de OBA aansluit bij het beleid van de gemeente Amsterdam, die zo’n vijf jaar geleden heeft besloten te stoppen met de stereotiepe Zwarte Piet. Bij de reguliere sanering van de collectie verdwijnen in de loop der jaren de kinderboeken met de klassieke Zwarte Piet geleidelijk en maken plaats voor hedendaagse Sinterklaasboeken. Volgens Berendse is er vanuit de bibliotheekleden nauwelijks vraag naar de ‘traditionele’ Sinterklaasboeken. ‘Het is helemaal geen onderwerp,’ aldus Berendse, die eraan toevoegt dat de boeken met Zwarte Piet ook niet helemaal uit de collectie verdwijnen, maar beschikbaar blijven in het magazijn.
Het AD-artikel werd al snel opgepikt door andere media, zoals De Telegraaf, de NOS, RTL Nieuws, het NOS Journaal (vanaf min. 21.50), Nu.nl en Het Parool.
De berichtgeving leidde tot veel ophef op sociale media, zozeer zelfs dat op Twitter de hashtags #bibliotheek en #zwartePiet op een zeker moment trending werden. In de veelal verontwaardigde reacties keren termen als ‘censuur’ en ‘boekverbranding’ veelvuldig terug. Ook staatssecretaris Raymond Knops (BZK) mengde zich met een tweet in de discussie: ‘Als zwarte piet in strijd met de goede zeden is, welke boeken gaan dan nog meer verdwijnen? #metenmet2maten Bibliotheken verwijderen boeken met Zwarte Piet’. Verantwoordelijk minister Ingrid van Engelshoven stelt tegenover De Telegraaf het juist goed te vinden dat de discussie in openbare bibliotheken plaatsvindt. De bibliotheken zijn onafhankelijk en gaan over hun eigen collectie, benadrukt ze, en het is volgens de minister goed dat bibliotheken meebewegen, mits ze dit ‘transparant doen en hierover het gesprek aangaan met iedereen die dat wil’. Van Engelshoven ziet het niet zitten dat de boeken worden weggegooid, omdat het ‘goed is te blijven leren van het verleden’, aldus De Telegraaf.
De VOB kwam in de loop van de middag met een korte reactie. ‘Openbare bibliotheken sluiten met hun collectie aan bij de tijdsgeest. Daarvoor is geen landelijk beleid – bibliotheken besluiten zelf welke titels ze in huis hebben. Daarbij sluiten bibliotheken ook aan bij de lokale context. Sommige bibliotheken kiezen ervoor boeken waarin Zwarte Piet een rol heeft in de collectie te houden, sommige bibliotheken verwijderen het uit de collectie en anderen nemen ze op in het magazijn, waaruit ze wel opvraagbaar blijven. Daarbij kiest iedere bibliotheek zijn eigen tempo. Bovendien heeft iedereen die lid is van een bibliotheek toegang tot de collecties van andere bibliotheken. De KB, de nationale bibliotheek, heeft als taak álles wat ooit in of over Nederland is gepubliceerd te bewaren – ook titels die naar de maatstaven van vandaag als controversieel kunnen worden gezien, kunnen daar worden geraadpleegd,’ aldus de VOB.
Verschillende bibliotheken hanteren bij de samenstelling van hun collectie lijsten met Sinterklaasboeken zonder stereotiepe Zwarte Piet (pdf). Uit discussies onder bibliotheekmedewerkers blijkt dat men beseft dat dit een gevoelig onderwerp is en dat er ten aanzien van het in deze kwestie te voeren beleid over het algemeen overleg is met de lokale scholen. Omdat het zo’n gevoelig onderwerp is kiezen sommige bibliotheken ervoor er zo transparant mogelijk over te zijn. Informatieve boeken die meer verduidelijken over de geschiedenis van het Sinterklaasfeest worden daarbij wel in de collectie gehouden. Andere bibliotheken kiezen ervoor niet direct de hele collectie te saneren maar dat heel geleidelijk te doen in de loop van enkele jaren of ze besluiten het in een bepaalde context te plaatsen, Ook zijn er bibliotheken die ervoor kiezen de boeken met Zwarte Piet wel in de uitleencollectie te houden, maar die te markeren met een stickertje, zodat klanten zelf de keuze hebben.
In 2018 speelde overigens een vergelijkbare kwestie toen de OBA besloot het kinderboek Suriname, here we come uit haar uitleencollectie te verwijderen (maar wel in het magazijn te houden), omdat het negatieve emoties opriep en aanstoot gaf. Voor PVV-Kamerlid Martin Bosma was de kwestie reden om op 17 juli 2018 een aantal vragen voor te leggen aan verantwoordelijk minister Van Engelshoven. De minister ging in haar reactie in op de fundamentele en formele principes bij collectievorming door de openbare bibliotheken. Ze verwijst daarbij naar de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) en het UNESCO/IFLA manifest over openbare bibliotheken. De Wsob definieert de openbare bibliotheek als de publieke toegang tot informatie, educatie en cultuur. ‘Deze artikelen waarborgen de vrijheid van meningsuiting en impliceren de mogelijkheid voor iedere burger kennis te kunnen nemen van informatie. In de Wsob is vastgelegd dat de openbare bibliotheek deze belangrijke maatschappelijk functie vervult vanuit een aantal publieke waarden: onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, pluriformiteit en authenticiteit. Deze publieke waarden komen o.a. tot uitdrukking in het feit dat de openbare bibliotheek zich bij de samenstelling van de collectie niet laat leiden door politieke, ideologische of religieuze overwegingen. De Wsob geeft hiermee tevens uitvoering aan internationaal aanvaarde principes over de openbare bibliotheek, zoals beschreven in het UNESCO/IFLA manifest over openbare bibliotheken. Over collectievorming stelt dit manifest: “De collectie moet een afspiegeling zijn van actuele trends en van de ontwikkelingen die zich voordoen in de samenleving, maar ook van wat mensen ooit hebben bedacht en tot stand gebracht.” Binnen de hierboven beschreven uitgangspunten zijn de lokale bibliotheken zelf verantwoordelijk voor de samenstelling van de lokale collecties. De sociale kaart van het werkgebied van de bibliotheek is daarbij een belangrijke factor en bepaalt mede de samenstelling van de lokale collectie. De Nederlandse openbare bibliotheken werken op grond van de Wsob samen in een netwerk. Zij hanteren een gemeenschappelijke catalogus en hebben in een gezamenlijk collectieplan werkafspraken over het collectiebeleid gemaakt,’ aldus de minister destijds.
Overigens maakten enkele lokale Brabantse media al eerder melding van het verdwijnen van Zwarte Piet-boeken uit bibliotheken, onder andere in berichten op 13 oktober over de Nieuwe Veste in Breda, op 23 oktober over de Nieuwe Nobelaer in Etten-Leur en op 10 november over Bibliotheek West-Brabant. Daarin werd gemeld dat de betreffende boeken gefaseerd uit de collecties verdwijnen, ‘niet omdat de bibliotheek Zwarte Piet veroordeelt, maar omdat in nieuwe boeken simpelweg geen Zwarte Piet meer wordt afgebeeld. Uitgevers kiezen er massaal voor om alleen nog te spreken over Piet.’
[uit Bibliotheekblad, 12 november 2020]
RSS
Facebook
Twitter
