blog | werkgroep caraïbische letteren
0
 

Opera Thijl: indrukwekkend waagstuk op de vliegbasis Soesterberg

Anthony Heidweiller zingt hoofdrol in Thijl

Vlak vóór de oorlog wilde componist Jan van Gilse een duidelijk statement maken: er is maar één kracht die onderdrukking en dictatuur kan weerstaan, namelijk die van het wilskrachtige, eigenzinnige individu. Zijn gigantische opera Thijl wordt voor de tweede maal opgevoerd tegen een opmerkelijk decor: de vliegbasis Soesterberg. De titelrol wordt gezongen door de Surinaams-Nederlandse bariton Anthony Heidweiller.

Nele (Aylin Sezer) treurt om de brandstapeldood van Thijls vader Klaas (Nanco de Vries), in haar armen Soetkin (Wilke te Brummelstroete). Alle foto’s © Michiel van Kempen

 

door Michiel van Kempen

De zenuwen moeten de Stichting LustrumOpera en het 195-jarige Utrechtsch Studenten Concert door de keel zijn geschoten bij de première van de voorstelling op zaterdag 30 juni j.l. Nadat de Nederlandse Opera het werk in 1980 voor ’t eerst opvoerde, was dit pas de tweede enscenering van dit hondscomplexe werk. Er komt een gigantisch orkest aan te pas: ik telde 33 violisten, 13 cellisten, 6 contrabassisten, uitgebreide secties hout- en koperblazers en een groot slagwerkinstrumentarium (2 kleine trommen, grote trom, pauken, bekkens, triangel, woodblock, xylofoon en door 3 slagwerkers bediende buisklokken). En telt de opera ook nog uitgebreide koren en een hele reeks solisten: voor de 8 hoofdrollen had het USC professionele zangers ingehuurd. Dat was wel nodig ook, want het enorme werk danst op de rand van tonale laat-romantiek en schurende moderniteit, met atonaal tegen elkaar in drijvende, maar elkaar ook wel voortdurend rakende muziekpartijen, zeg maar: het idioom net voorbij Janácek en Korngold.

 

Thijl (Anthony Heidweiller), rechts, met de Vischkooper (Marcel Reijans)

Het libretto van de opera is natuurlijk gebaseerd op de legende van Tijl Uilenspiegel en zijn vriend Lamme Goedzak, zoals Charles De Coster dat in 1867 te boek stelde. Het verhaal speelt zich af in de 16de eeuw, in de tijd van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd, waarbij Tijl het voortouw neemt in het verzet tegen de Spaanse overheersing door Filips II. Dat doet hem uiteindelijk aan de galg belanden, maar als door een deus ex machina komt hij weer tot leven. Met deze weinig realistische vondst maakte Jan van Gilse wel het punt dat hij wilde maken toen hij de opera voltooide in 1940: de spirit van verzet zal nooit uitsterven en zal elke dwingeland op de knieën krijgen. Evenals Lou Lichtveld vocht Jan van Gilse tegen dictator-Franco in Spanje en later tegen de Duitse bezetter. Van Gilse was in de oorlog de oprichter van het verzetsblad De Vrije Kunstenaar, in de redactie waarvan Lou Lichtveld (Albert Helman) in de laatste oorlogsjaren zitting zou nemen.

 

Thijl (Anthony Heidweiller) roert de trom in het tweede bedrijf

De voorstelling Thijl speelt zich af op het buitenterrein van het Nationaal Militair Museum op de voormalige vliegbasis Soesterberg. Het decor is opgebouwd uit 90 zeecontainers en 144.000 kilo zand waarmee een zandkasteel en een soort strand zijn gecreëerd, waar de zangers zich doorheen moeten ploeteren. Dirigent Bas Pollard – ik dacht bij zijn opkomst dat Ad Visser van Top Pop ging dirigeren – moest alle zeilen bijzetten om het enorme ensemble bij elkaar te houden. Omdat er geen orkestbak is en het orkest dus vóór het toneel zit, hebben de zangers geregeld moeite om boven de orkaan van geluid van het orkest uit te komen. Anthony Heidweiller met zijn lichte bariton lukte dat meestentijds nog wel aardig. Met zijn kale hoofd, priemende ogen en stevig postuur vormt hij het stevige middelpunt van het gezelschap. Wie naar mijn idee echter de show stal was de Turks-Nederlandse mezzosopraan Aylin Sezer in de rol van Thijls vriendin Nele, die een grote natuurlijke dramatische présence heeft en een stem die klinkt als een klok. Het orkest worstelde natuurlijk met Jan van Gilse’s partituur. Men zegt dat hij onder invloed van de niet aflatende kritiek van Willem Pijper veel moderner is gaan schrijven dan hij eigenlijk gewild had – waarmee we Pijper alsnog moeten vervloeken dat hij Nederland zijn Richard Strauss heeft ontnomen. Ook in het concert dat aan de opera vooraf ging – een concert door sopraan Irene Maessen, fluitist Eleonore Pameijer en pianist Marcel Worms, onder de vleugels van een amfibievliegtuig – lieten de Drie liederen al horen dat Jan van Gilse moeiteloos uitstak boven de andere geprogrammeerde componisten (van wie Leo Kok en Marius Flothuis ook actief zijn geweest in het verzet). Dat het USC de (ingekorte) opera Thijl tot een goed einde wist te brengen, is een prestatie waar ik mijn hoed diep voor afneem.

 

Nele (Aylin Sezer) treurt terwijl Thijl (Anthony Heidweiller) een ontmoeting heeft met de Dood (Maarten van Grootel)

In het derde bedrijf van Thijl lieten de strijkers in een Respighi-achtige strijkerspassage horen hoe fraai het Utrechts studentenorkest kan klinken. Er was een beheerste cellosolo van Gied van Oorschot en bastrombonist Thijs Visser en Daphne Odekerken op tuba lieten horen hoe mooi donker en toch helder het koper kan klinken. De partituur kent ook een belangrijke plaats toe aan de Engelse hoorn, maar toen ik enkele violistes vroeg wie die Engelse hoorn bespeelde keken ze mij meewarig aan: “Dat is Tessa van de Warenburg, zij speelt hobo.” Dat een Engelse hoorn een althobo is: daar hadden ze nog nooit van gehoord. Hoeft ook niet, je speelt in een studentenorkest en dan mag je altijd bijleren.

 

Diritgent Bas Pollard, solisten, koor en orkest nemen het ovationele applaus in ontvangst

 

Opvoeringen onder regie van Wim Trompert op de voormalige vliegbasis Soesterberg/in het Nationaal Militair Museum nog tot en met 17 juli 2018.

 

Concert-vooraf onder de vleugel van een amfibievoertuig

In het najaar is ook in Vlaanderen (Gent en Damme) een opvoering van Thijl in veel kleinere bezetting te zien met de Antwerpse mediëvist Frank Willaert als verteller.

 

Het Nationaal Militair Museum/voormalige vliegbasis Soesterberg.

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter