‘Oom Tom was een lafaard’
door Stuart Rahan
Den Haag – Het mensonterende verhaal van Oom Tom is ontsproten uit het brein van de blanke schrijfster Harriet Beecher-Stowe. Zij vergrootte en exploiteerde het verhaal van Oom Tom dat de geschiedenis is ingegaan als het keerpunt van besef bij het toen heersende blanke instituut om een eind te maken aan de slavernij. De bevinding dat de slavernij uit economisch oogpunt is gestart maar de meest wrede verachting van het mens-zijn met zich meebracht, is geen reden om slavernij en economische ontwikkeling in één adem te noemen.
Gelijkwaardige relaties
Oom Tom heeft nooit bestaan, de slavernij met al haar excessen wel. Een oordeel vellen over de geromantiseerde figuur, is dus niet van toepassing. Helden of lafaards zijn mensen van vlees en bloed. Slavernij leent zich niet voor geromantiseerde verhalen om de simpele reden dat van gelijkwaardige relaties geen sprake was. Liefde tussen de twee totaal verschillende werelden van toen, is pure fictie. Beide werelden keurden vanwege de enorme sociale druk geen enkele zwart/witte relatie goed. Of het nou om de relatie van witte man/zwarte vrouw ging, of bij hoge uitzondering zwarte man/witte vrouw, vanwege de dwingende sociale controle bezweken dergelijke relaties vroeg of laat.
Na 150 jaar
In Op zoek naar Oom Tom wordt het publiek als het ware meegezogen in de stroom van populariteit en entertainment, die met de kennis van nu een blik werpt op het verraderlijke en verachtelijke van de slavernij. Een enquête met korte aanvullende reacties van het publiek geeft een verbluffende uitslag, die vooraf ook vastgesteld had kunnen worden. De vragen zijn doelgericht, maar de antwoorden toch confronterend. Na 150 jaar afschaffing van de slavernij zou de wereld er iets gebalanceerder uit moeten zien, zou je denken. In Nederland, dat doorgaat als progressief en liberaal, blijkt vooral de allesomvattende beleving van media, cultuur en entertainment alles behalve pluriform te zijn. Nog steeds is er sprake van typecasting, of in het ernstigste geval worden witte acteurs donker geschminkt om dat ene karakter neer te kunnen zetten. Het publiek kon zich geen zwarte hoofdrolspelers in een Nederlandse film, theaterstuk of musical herinneren. Het zwarte karakter Rowanda uit Alleen maar nette mensenhaalde het net, maar de rol werd dan weer als heel slecht ervaren.
De meesters overtroffen
Zijn zwarten zo slecht of zijn er geen verhalen waarin zwarten de hoofdrol spelen. Beide vragen kunnen ontkennend beantwoord worden, want in de ogen van de witte producenten is het commerciële aspect belangrijker dan de inhoudelijke boodschap. Gelukkig dat de ‘zwarte’ acteurs Raymi Sambo, Ruurt de Maesschalk en Sergio IJssel tijdens hun zoektocht naar Oom Tom, daar een stokje voor hebben gestoken. Hun onderlinge strijd om die ene rol heeft tijdens de première van hun musical, na 150 jaar afschaffing van de slavernij, de ogen van het aanwezige publiek geopend. Het waren er tweehonderd bezoekers in het Theater aan de Spui waar helaas de nazaten van de slavenhouders in zeer beperkte mate de confrontatie durfden aan te gaan.
Een held vecht voor zijn leven en dat van anderen. Oom Tom liet zich leiden door de wil van de witte slavenmeesters die hem de Bijbel in handen duwden met de stille doch voor hem overtuigende boodschap: In het hiernamaals zijn wij allen gelijk. Op zoek naar Oom Tom is een bijzondere weergave van hoe zwarten met hetzelfde lot elkaar bejegenen met het angstaanjagende beeld dat de onderdrukte elke gelegenheid aangrijpt om zijn meester te overtreffen als het om onderdrukken gaat.
[uit de Ware Tijd, 28/02/2013]
RSS
Facebook
Twitter
