“Niet inclusief”: vervloeking van nagedachtenis met terugwerkende kracht
door Tjebbe van Tijen
Willen vergeten hoe het – tot voor kort nog – was, want dat is pas kwalijk!
Er moet enkel een bordje (met een qr-code naar een internetpagina) komen bij die VOC-pronkkamer op de Amsterdamse Kloveniersburgwal waarop de representatie van het verleden van die zaal historisch opnieuw geduid wordt (waarbij de datering en twijfelachtige authenticiteit van de reconstructie van die vergaderkamer van koloniale-handelsregenten tevens meegenomen kan worden).
Of:
– slopen we Het Stadhuis (gekaapt als Paleis door de Fransen) op de Dam, pronkgebouw van koloniale macht?
– verwijderen wij duizenden gevelstenen die een koloniale verwijzing hebben?
– geven we de West-Indisch en Oost-Indisch Huizen een andere naam, plaatsen we er hoge schuttingen omheen?
– vervangen wij de namen van alle straten, gebouwen, tunnels, enzovoort die een staatspiraat, zeeheld, koloniaalwarenhandelaar, beursspeculant, reder op den Oost of den West eren?
– verwijderen of verbergen we al dat wat nog meer “niet prettig” en “niet inclusief” overkomt?
Dit meldt de stadskrant Het Parool op 27 januari 2023:
In de grote schoonmaak van het Amsterdamse koloniale verleden is deze keer de UvA aan de beurt: de VOC-kamer in het Oost-Indisch Huis, tot vorig jaar in gebruik als zaaltje voor vergaderingen, recepties en ceremonies. Studenten en medewerkers voelden zich er niet langer prettig, zegt Marieke de Goede, decaan van de faculteit der geesteswetenschappen. “Wij hebben die signalen serieus genomen. De zaal is niet inclusief.” (Bron.)
Gooien we maar niet beter heel die historische binnenstad van Amsterdam op de mestvaalt van de geschiedenis?
Curieus is dat nu juist academici die toch enigszins onderlegd zouden dienen te zijn in de veranderlijkheid en instabiliteit van al het historische en filosofische, alsook museumdirecteuren en -conservatoren met dit soort beeldenstormplannen, dit soort zuiveringen, komen.
Wat mij betreft dient de trend andersom te zijn, komt zoiets als het beeld van Van Heutz weer op zijn sokkel in Amsterdam Zuid… dan kan aan een kunstenaar – bij voorkeur uit of gelieerd aan een voormalie kolonie – opdracht gegeven worden om er pal naast, boven voor of onder, een nieuwbeeldhouwwerk te plaatsen dat het oude becommentarieert.
Zo hoort dat! Onlangs nog vertoond in Londen:
“Trafalgar Square fourth plinth: Statue of Malawi’s John Chilembwe unveiled” (een strijder tegen de Britse overheerser in Nyasaland (huidige Malawi) die erbij omkwam in 1915; een beeldhouwwerk van Malawi-born kunstenaar Samson Kambalu. – zie hier.
Dat is ook een goed idee voor de stad Hoorn die al een eeuw of zo in de maag zit met een standbeeld voor houwdegen Jan Pieterzoon Coen en vele, vele andere “onprettige” gedenktekens en monumenten in de Lage Landen.
Immers een stad is ‘geschiedenis in ruimte’ (Lewis Mumford), naarmate gebouwen en hun binnenste veranderen of geheel verdwijnen, verminderd de ‘leesbaarheid van de stad’… dat wat we nog kunnen zien, bezien we niet met dezelfde blik, meerdere visies bestaan. Elkeen die een zienswijze wil veranderen kan daartoe anderen een andere bril aanbieden, maar dat wat aan de blik onttrokken wordt geraakt in vergetelheid.
Het door kerk, staat en andere instanties ‘canoniseren’ van zienswijzen op het verleden, lijkt onoverkomelijk, wat niet wegneemt dat ‘de gedachten vrij zijn’ (“wie kann man sie raten” zo gaat het vrijheidslied van de vroeg 19e eeuwse Duitse revolutie). De initiatiefnemers voor het verwijderen van de VOC-pronkzaal, hebben zeker ‘edele bedoelingen’, maar zij zijn evenzeer aanmatigend in hun benaderingswijze, zij zullen wel voor anderen bepalen wat al dan niet goed voor “een ieder” is. Deze – mijn inziens – autoritaire trend dient het verbeteren van historisch inzicht niet; inzicht is gebaseerd op het bevorderen van zelfstandig denken en handelen. Eenduidige informatie – van welke tijd en aard dan ook – is een vorm van indoctrineren, niet van leren.
Naschrift
Als afschrikwekkend voorbeeld mag de teloorgang van dat wat een ‘museum van een museum’ had kunnen worden, het Afrika Museum in Ter Vuren bij Brussel, oorspronkelijk opgericht als ‘Koloniën-paleis’ in 1897, dat in de afgelopen decennia flink opgeschoond is, waardoor het inzicht dat zo’n museum van koloniën, of delen ervan, ons zou kunnen geven in de mentaliteit van ons voorgaande generaties, hun visies en de kwalijke praktijk ervan, verdwenen is. Zoiets geldt natuurlijk ook voor het Rijksmuseum Amsterdam en de oorspronkelijke opstelling van de (geroofde) Schatten van Lombok. Ewald Vanvugt deed daar al een boekje over open in 1994 met zijn bij Jan Mets uitgegeven gelijknamige boekje.
Musea die niet ‘inclusief’ gemaakt zijn, niet met hun tijd meegegaan zijn, maar waar de tijd stil gezet is tot lering van allen. Waarom toont het Rijksmuseum niet de leuke Zeehelden-reclamefilmpjes waarbij zij samen met de ING Bank betrokken waren (nog heel recent). (1) Nee, zij excuseren zich liever voor een ver in de tijd terug liggend verleden, dat is makkelijker en minder pijnlijk dan het eigen recente verleden.
Ter illustratie hier nog een citaat uit een rapport van de sponsororganisatie over dat ING/Rijksmuseum cultureel gebeuren, waaruit de gangbare mening van nog geen 7 jaar terug duidelijk blijkt:
“Een van de sponsordomeinen van ING is: cultuur, een verbindend element in de maatschappij. ING vindt het belangrijk dat iedereen kan genieten van SAIL Amsterdam, het grootste nautische evenement van de wereld en is daarom al veertig jaar trotse hoofdsponsor. De doelstelling was bezoekers een onvergetelijke ervaring te bieden tijdens SAIL Amsterdam. ING profileerde zich hiermee als trotse hoofdsponsor.
Doelgroep Het Nederlandse publiek.
Concept In de tijd van de VOC waren er veel Nederlandse handelaren die per schip de wereld over gingen. Nederlandse historie waarop het thema van deze campagne is geïnspireerd: Zeehelden ontdekken de wereld.”
Centraal stond het Zeehelden Eiland waar kinderen en volwassenen tijdens SAIL oude tijden konden herleven. Nederlandse zeehelden van vroeger werden de rode draad in de campagne.
(1) Amsterdam, 12 augustus 2015 – ING is als trotse hoofdsponsor sinds 1975 betrokken bij Sail Amsterdam. In dit kader laat ING Nederland kennismaken met onze zeehelden. In samenwerking met het Rijksmuseum is in de zeeheldenbuurt in Amsterdam van 12 t/m 19 augustus een mobiele expositie te zien van de Nederlandse zeehelden. (Bron.)