Nanzi-verhalen geschikt voor kinderen?
Eerst een Nanzi-verhaal in het Papiamentu, in 1952 verteld door Raúl Römer, daarna mijn bedenkingen daarbij.
Kompa Nanzi ta bira sapaté
lesá 2 di ougùstùs 1952
pa Raúl Römer
Atrobe kos tabata malu pa Kompa Nanzi ku Shi Maria. For dia sekura a drenta tera atrobe, seka tur maishi ku bonchi den kunuku, kuminda a kuminsá bira skars. Pober Shi Maria no tabata sa kon hasi pa e haña basta kuminda duna e kriaturanan.
Raúl Römer
Un dia mainta el a yega seka Nanzi bis’é:
‘Nanzi, tende un kos aki. Awó sí no por mas. Tur kuminda a kaba den kas. E pober muchanan ta blo yora numa pa pida ko’i kome, ma mi no tin nada pa duna nan. Si bo no mira un manera pa nos haña poko plaka kumpra ariñ’i funchi, ta nos tur lo muri di hamber. Ami, ta kama mi ta bai ku tur e chikitunan, drumi warda morto. Ya bo sa.’
I Shi Maria a sali bon purá dal porta sera su tras, drenta kama ku tur su yunan.
Nanzi no a hiba ni trese. El a hasi manera e no sa ta kiko ta hamber. Ma den su kabes tur su sinku sintínan tabata traha pa mira moda di haña poko plaka kumpra kuminda. Porfin, su wowo a kuminsá lombra. El a hari chikí-chikí den su mes, sali bai sinta pariba di kas, kabishá un ratu. Su mainsé mainta, promé kos ku el a hasi ta kologá un bòrchi na su porta di kas ku lèter asina grandi riba dje: “Sapateria di Kompa Nanzi”. Despues el a kai sinta den porta warda.
Ken ku ta yega ta Kompa Kakalaka. ‘Kompa Nanzi, Kompa nanzi, mi ke un par di sapatu nobo.’
Nanzi a drei mira Kompa Kakalaka, wak e di ariba te abao, bolbe wak e, despues e di: ‘Ta bon, drenta laga mi kohe bo midí.’
Kompa Kakalaka a drenta, Kompa Nanzi a kohe sinta pa tuma midí di Kompa Kalalaka su pia. Un be e tabata kla. ‘Bon, kompai, pasa buska nan otro mañan. Ma kòrda trese plaka. Diessinku florin.’ Kompa Kakalaka a sali bai bon kontentu.
Djis despues ata Koma Galiña ta drenta. ‘Kompa Nanzi, Kompa Nanzi, mi ke un par di sapatu pa mi bai kasamentu di Koma Paloma. Bo por traha un bunita par di sapatu pa mi?’
Nanzi-verhalen in het Papiamentu
‘Sigur nò, komai, laga mi kohe bo midí pa bo.’ Asina el a tuma midí di Koma Galiña tambe, i el a bis’é ora el a kaba: ‘Ta kla, pasa otro mañan nan ta kla. Ma kòrda trese plaka. Diessinku florin.’ Koma Galiña a sali bai ta grita tòk tòk tòk di alegria.
Banda di diesun or di mainta Kompa Nanzi ta tende un gritamentu na porta. Ta Kompa Kachó. ‘Kompa Nanzi, Kompa Nanzi, mi ke un par di sapatu pa mi bai fiesta di soldá di Shon Arei. Ma mi tin purá sí di nan.’
‘Ta bon, Kompa Kachó, pasa paden numa. Mi ta yuda bo un be.’ Nanzi a tuma su midí, bis’é: ‘Kompa Kachó, pasa otro mañan bo ta haña nan. Ma kòrda trese plaka. Diessinku florin.’ I Kompa Kachó a kohe su kuminda bai.
Nèt diesdos or tabata bai bati, ata Cha Tiger ta kana drenta. ‘Kompa Nanzi, Kompa Nanzi, ata mi a yega. Mi mester un par di sapatu bon. Bo por yuda mi?’
‘Sigur nò, Cha Tiger, drenta numa laga mi kohe midí.’ Nanzi a kohe su midí, bis’éle: ‘pasa otro mañan, nan ta kla. Ma kòrda trese plaka. Diessinku florin.’
Banda di tramèrdia, Yanch Yagdó a yega seka Kompa nanzi pa pidié traha un par di sapatu di yag p’e. ‘Sigur, nò, Shon Yanchi, otro mañan mes Shon Yanchi por pasa buska nan. Ma kòrda trese plaka, diessinku florin.’
Anochi Shi Maria di ku Kompa Nanzi: ‘Nanzi, tende un kos akí. Ta kiko e kos di loko ku bo ta hasi ei, hen? Ta kon bo ta hasi otro mañan ora nan tur bin buska nan sapatu? Kompa Kakalaka ku Koma Galiña ta nada, ma Kompa Kachó ku Cha Tiger ta kome bo bibu. I Shon Yanchi Yagdó ta tira bo mata ku su skopèt, si bo no tin sapatu kla pa nan. Bo sa traha sapatu?’
Kompa Nanzi di ku Shi Maria: ‘Mira aki, muhé, sera bo boka, laga mi. Ta mi sa kiko mi ta hasi. Basta maha hende su kabes.’
Dos dia despues, mainta bon tempran, Kompa Nanzi a kai sinta den porta di kas ku un martin den su man ku un pida kueru, ta blo bati manera ta sapaté mes e ta. A pasa un ratu, Kompa Kakalaka a yega. ‘Nanzi, Nanzi, mi sapatunan ta kla? ‘Ai, seka kla, Kompa Kalalaka, pone e plaka den ekaha riba mesa ei, kai sinta warda mi.’ Kompa Kakalaka a buta e plaka den e kaha, kai sinta riba un pida banki ta warda Kompa Nanzi kaba su saputnan p’e. Ma di biaha asina Kompa Kakalaka a bira blek-blek meskos ku kakalaka blanku, ta tembla kasi pa e kita kai for di e banki. ‘Kompa Nanzi, ata Koma Galiña ta bini, si e mira mi e ta kome mi. Kon mi hasi?’ Nanzi di kuné: ‘Drenta den e barí ei bo skonde.’ Kakalaka a kore drenta bai. Ora Koma Galiña a yega mesora el a kuminsá grita manera semper galiña sa hasi: ‘Nanzi, Nanzi, ta unda mi sapatunan ta? Nan ta kla, nan ta kla?’ Nanzi a kontestá: ‘Seka kla, Koma Galiña. Pone e plaka den kaha riba mesa ei, kai sinta warda mi un ratu.’ Koma Galiña a buta e plaka den e kaha, kai sinta riba e banki ta wrda Kompa Nanzi. I Kompa Nanzi ta blo sigui bati su pida kueru numa ku e martin. Djaleu e tabata mira Kompa Kachó ta bini, i el a kuminsá hari den su mes. Ata den esei, Koma Galiña tambe a mira Kompa Kachó. ‘Kompa nanzi, ta kon mi ta hasi? Si Kachó mira mi sintá aki, e ta kome mi.’ Kompa Nanzi di ku Koma Galiña: ‘Drenta den e barí ei bo skonde.’ Koma Galiña a bati ala bula skonde den barí, topa Kompa Kakalaka, gulié manda aden.
Kompa Kachó a kana drenta para den porta. ‘Kompa Nanzi, ta kiko a para di mi sapatunan? Bo tin nan ei?’ ‘Ai, Kompa Kachó, un be akí mi ta kla ku nan. Ta djis un pida kos chikitu mi tin ku hasi na nan. Pone e plaka den e kaha riba mesa ei, bo sinta warda mi.’ Kompa Kachó a buta e plaka den e kaha, kai sinta riba e banki ta warda Kompa Nanzi kaba.
Djis un ratu despues, ata Cha Tiger a dobla skina di kaya ta bini. Ora Kachó a mira Cha Tiger, el a kuminsá grita di spantu: ‘Kompa Nanzi, yuda mi, yuda mi. Ata Cha Tiger ta bini ei, si e mira mi e ta kome mi.’ Nanzi a bis’é: “Drenta den e barí ei bo skonde.’ Kompa Kachó a bula drenta den barí, topa Koma Galiña, batié manda aden mesora.
‘Nanzi, Nanzi,’ Cha Tiger a bisa ora el a yega seka, ‘Nanzi, bo ta kla ku mi sapatunan? No bisa nan no ta kla, pasobra si bo no tin nan pa mi, mi ta rabia mes.’ ‘Ai, nò, Cha Tiger, no tin nodi di rabia, nò. Mi ta kla un be aki ku nan. Pone e plaka den e kaha riba mesa ei sinta warda mi un ratu. Un be akí mi ta kla.’
Cha Tiger a buta e plaka den e kaha kai sinta warda Kompa Nanzi. Ma djis despues Cha Tiger ta mira Shon Yanchi Yagdó ta bini ku su skopèt bou di brasa, bon purá, manera hende di malu mes. ‘Kompa Nanzi, yuda mi. Ta kon mi ta hasi? Ata Shon yanchi Yagdó ta bini bon di malu ku su skopèt bou di su brasa, si e mira mi e ta tira mi mata.’
Nanzi di kuné: ‘Drenta den e barí ei bo skonde.’ Cha Tiger a hasi vlup drenta barí, topa ku Kompa Kachó, krous e manda abou te lembe boka.
Ora Shon Yanchi Yagdó a yega, Kompa Nanzi a lanta para mesora. ‘Shon Yanchi no sa kiko, no tuma mi na malu nò, ma mi tabatin asina tantu trabou ku mi no por a kuminsá mes ku e sapatunan di Shon Yanchi. Ma mi tin un otro cos pa Shon Yanchi. Wak den e barí ei Shon Yanchi weta.’
Shon Yanchi bon niuskir a kana bai riba e barí, habrié, mira Cha Tiger ikrem den bòm. ‘Ahan, sinbèrgwensa, ta bo nò? T’aki bo a bin skonde, nò? Awe sí bo no ta skapa mi.’ I shon Yanchi a buta skopèt na skouru pa tira Cha Tiger mata. Ma Cha Tiger no a para warda. El a bula sali for di barí, buta un kareda pafó. Shon Yanchi su tras ku skopèt ta zuai den laria.
Kompa Nanzi tabata hari cu su barika tabata sakudí. Shi Maria a tende harimentu kore sali for di patras bin weta ta kiko. ‘Shi Maria, Shi Maria, miseria a pasa.” El a habri e kaha riba mesa mustra Shi Maria. ‘Kont’é bon, ta sesenta florin mester tin ei den, diessinku di Kakalaka, diessinku di Galiña, diessinku di Kachó, diessinku di Cha Tiger. I shon Yanchi, esei no sa di sapatu mes mas.’
I Shi Maria, bou di kareda a sali bai kumpra kuminda pa nan kome.
Jeroen Heuvel
Bedenkingen bij dit Nanzi-verhaal
door Jeroen Heuvel
Dankzij het rijke boek dat B. Jos de Roo naar aanleiding van zijn onderzoek voor zijn dissertatie heeft geschreven, Praatjes voor de West, De Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947 -1958, zijn er veel prozateksten boven water gekomen, teksten die of verloren waren gewaand of waarvan niemand bevroedde dat die ooit geschreven waren. Daaronder enkele Nanzi-sprookjes die Raúl Römer voor de radio heeft verteld. Hierbij afgedrukt een verhaal dat Römer op 2 augustus 1952 voor de radio heeft verteld.
Sprookjes zijn uitdrukkingen van de volksziel of van het wezen van een volk. De Nanzi-verhalen zijn oorspronkelijk door mensen uit Ghana meegenomen, zijn in de loop der eeuwen doorverteld in alle landen van het Caribisch gebied, inclusief het zuiden van de Verenigde Staten en het noorden van Zuid-Amerika, waar deze mensen tegen hun wil, als slaaf, gedwongen werden te werken, hebben zich aangepast aan de ‘nieuwe’ gebieden en behoren tot de culturele erfenis van die verschillende landen.
Jaren geleden heeft Sheila Payne een symposium op Curaçao georganiseerd over deze slimme spin, waarbij vertellers uit de regio aanwezig waren om de versies van hun culturen met elkaar te delen, te bestuderen wat de overeenkomsten waren tussen de eigenschappen van de verschillende Nanzi’s en de verschillen, dat uitmondde in een gespeelde openbare rechtszaak waarbij de vraag werd gesteld of de verhalen van Nanzi geschikt zijn om aan kinderen te vertellen. Een zeer interessant symposium. Bij de rechtszaak lagen de meningen lijnrecht tegenover elkaar. Een levendige bedoening was dat.
Wat gebeurt er in dit Nanzi-sprookje, dat volgens mij een aanwinst is op de bestaande vertellingen, verzameld en in 1952 (zelfde jaar waarin Raúl Römer dit verhaal voor De Wereldomroep insprak) uitgegeven door Nilda Pinto. Het is hier niet de plaats om verder in te gaan op de oorsprong van dit ene sprookje, Nanzi als schoenmaker. Wel kan ik kijken of het geschikt is voor kinderen onder de twaalf, door er een analyse van te maken.
In de introductie wordt de armoedige uitgangssituatie van Nanzi en zijn vrouw geschetst, honger heerst en Maria dreigt dat als er niet heel snel geld wordt gevonden -of gekregen- om eten te kopen, zij en de kinderen de hongerdood zullen sterven. Ze vraagt dus niet of hij kan werken en geld verdienen of vissen of jagen of oogsten van het land, nee, er wordt een appèl gedaan op zijn vindingrijkheid; en ‘s anderendaags start hij een schoenmakerij. Mooi zo, hij gaat dus toch werken, maar waar heeft hij dit ambacht geleerd? Geschikt voor kleuters?
Er komen achter elkaar -met tussenpozen van een of twee uur- enkele bekenden langs die allemaal een nieuw paar schoenen nodig hebben. Hij belooft ze allemaal dat de schoenen de dag na de volgende dag gemaakt zullen zijn en kunnen worden opgehaald. Ook vertelt hij dat ze dan vijftien gulden mee moeten nemen om de koop te kunnen sluiten. Niemand van hen twijfelt aan zijn vakmanschap. Didactisch verantwoord?
‘s Avonds verwijt Maria Nanzi dat hij zich onmogelijk aan zijn beloftes zal kunnen houden, ‘Alsof jij weet hoe je schoenen moet maken’ en dat dat voor de kleine dieren (Kakkerlak en Kip) niet zo erg is, maar dat de grotere dieren hem zullen verslinden en mócht hij aan Hond en Tijger weten te ontkomen dat Jan de Jager hem ongetwijfeld genadeloos doodschiet. Kompa Nanzi snoert zijn wijf de mond. Voorbeeld voor kinderen?
De volgende overochtend doet hij alsof hij aan het werken is, met een hamer wat op een stuk leer slaand. De kleinste klant komt er aan, moet even wachten, en betalen. Dan komt er gevaar aanlopen, voor de kakkerlak, maar Nanzi weet raad en helpt hem schuilen. Gevaar is kip, die moet even wachten op de schoenen en betaalt. Maar dan komt gevaar aanlopen, doch Nanzi helpt haar schuilen, en is daardoor schuldig aan de moord op kakkerlak. Hond eet kip, tijger hond. Dan komt Jan de Jager. Nanzi verontschuldigt zich dat hij nog niet is toegekomen aan het paar voor hem, maar hij biedt hem wel de schuilplaats aan van de tijger die op een haartje na weet te ontsnappen. Jan,die nooit eerder zo dicht bij zijn meest gewenste prooi was, rent achter Tijger aan en Nanzi heeft vier maal vijftien gulden gekregen of gevonden. Dat is heel slim, weliswaar, maar willen we dat onze jeugd leert dat je je klanten elkaar als maaltje aanbiedt?
Elis Juliana heeft ooit een uitermate boeiend artikel geschreven over -de oorsprong van- de Nanzi-vertellingen en het belang ervan voor ‘ons’ karakter. Maar hij beëindigt het artikel met de niet zo mooie karakterisering dat wij erg gemakkelijk liegen, en niet alleen tegen de overheerser maar ook tegen onszelf. Dat we er zelfs een meineed voor plegen en dat we dat ook niet als een overtreding -of misdaad- beschouwen, nee dat we de ons opgelegde straf als onrechtvaardig ervaren en dat we ons schamen dat we in de val zijn geluisd en dat de rechter ‘Nanzi-er’ was dan wij. Ik hoop dat deze beschrijving van onze beste antropoloog iedereen ervan overtuigt dat de Curaçaose Nanzi-sprookjes alleen aan volwassenen mogen worden verteld en niet aan kinderen.
RSS
Facebook
Twitter
