Naar het einde van de Amazone
door Jerry Dewnarain
Pitou van Dijck, de auteur van het boek Naar het einde van de Amazone, was als econoom verbonden aan CEDLA, het onderzoeksinstituut voor Latijns-Amerika aan de Universiteit van Amsterdam. Dit is een overzichtelijk boek over de vernietiging van het grootste woud ter wereld.
Voor het schrijven ging hij op reis naar de Amazone. Hij reed in een terreinwagen van het Andesgebergte in Bolivia naar de Braziliaanse miljoenenstad Manaus in het hart van het Braziliaanse regenwoud en verder via Guyana tot aan het eindpunt Suriname. Zo geeft de achterflap aan. Het woord Suriname trekt vooral mijn aandacht, omdat ik wil weten wat er in de verre achtertuin van ons land gebeurt. Dat de goudwinning ons binnenland op desastreuze manier vernietigt, weten we. Dat ik geen anjumara-vis meer eet, komt doordat ik bang ben dat ze vol zit met kwik. Maar wat gebeurt er eigenlijk verder dan Benzdorp, Kwamalasumutu, Tepu of over de grens van het Toemoek-Hoemakgebergte?
IIRSA-project
De Amazone is vaak in het nieuws. Het afgelopen jaar stond de grootste jungle van de wereld in the spotlight van de media over de gehele wereld: grote branden woedden er. Volgens Anne ter Rele, NOS-redacteur online, in augustus 2019 zo’n 38.000 bosbranden. Sommigen dachten zelfs dat we door zuurstofgebrek zouden gaan stikken. Een zogenoemde Apocalyps stond ons te wachten. Echter, het boek van Van Dijck geeft ons een goed beeld wat er allemaal plaatsvindt in de Amazone. Als econoom gaat hij op zoek naar de gevolgen van de plannen voor aanleg van duizenden kilometers verharde wegen, waarmee opeenvolgende Zuid-Amerikaanse regeringen het Amazonegebied willen ontsluiten. Hiervoor is in 2000 door alle regeringsleiders van Zuid-Amerika in samenwerking met regionale ontwikkelingsbanken in augustus 2000 in Brasilia een plan ondertekend: het IIRSA-plan, wat staat voor Initiative for Regional Infrastructure Integration in South America: het ontsluiten van het Amazonewoud door het bouwen van wegen, spoorlijnen en havens. In 2003 schreef Van Dijck al een onderzoeksrapport over het IIRSA-plan: The Impact of the IIRSA Road Infrastructure Programme on Amazonia.
Voor vertrek
‘Nooit is het verhaal over de wildernis van de Amazone verteld door de wegen te volgen die erdoorheen leiden. Vroeger waren dat modderpaden waarover je, met veel geduld en uithoudingsvermogen, langzaam vooruitkwam.
Maar de nieuwe wegen zijn breed en verhard en dringen vele honderden kilometers, soms meer dan duizend, het woud in. Dit is geen reisverhaal, ik heb de wegen verkend om te kunnen achterhalen wat daar gaande is. Het is een relaas over de zoektocht naar de drijvende krachten achter de openlegging van de grootste wildernis op aarde. Ik wil ontdekken wat de rol is van overheden, banken en grote bedrijven. Vooral wil ik blootleggen wat wegen doen met het bos en zijn bewoners en welke ontwikkelingen er in gang worden gezet. Is het wel mogelijk om de gevolgen van wegaanleg en alle ontwikkelingen die daardoor worden gestimuleerd van tevoren te doorgronden en te beheersen? Wat zijn de opvattingen en keuzes van de bewoners van het bos, of tellen die niet eens mee? En dan zijn er nog de intriges, de corruptie en de goede bedoelingen waarmee grote projecten altijd gepaard gaan. Aan het eind wacht geen simpel antwoord, wel inzicht en vooral de noodzaak van een weloverwogen keuze.’ (p. 7)
Suriname
Als econoom begrijpt Pitou van Dijck het belang van wegen voor economische vooruitgang, ook in de Amazone. Maar hij weet ook als onderzoeker dat veel wegenprogramma’s in bureaulades verdwijnen of mislukken door onder andere corruptie en nepotisme. Zijn belangstelling voor de betekenis van nieuwe wegen voor de toekomst van de Amazone werd gewekt toen hij aan de universiteit van Suriname een serie gastcolleges verzorgde over economische samenwerking in Zuid-Amerika en de gevolgen van globalisering. In een van de meest interessante hoofdstukken Het digitale palet opent Van Dijck mijn ogen hoe dichtbij de Amazone voor ons is! En dat wij ons de ernst van de zaak nog niet bewust zijn. ‘Niemand die ook maar de geringste neiging vertoonde om mee te denken over de mogelijke gevolgen van zo’n weg. Al was het maar als een theoretische verkenning of desnoods simpelweg als stof voor conversatie bij een literfles Parbobier, ’s avonds na zonsondergang op het terras.’
Het ging om een wegproject Arco Norte. De weg zou door het minst ontsloten deel van de Amazone, van de metropool Manaus aan de Amazonerivier in Brazilië naar de Caribische Zee lopen. Daarvandaan zou de route na honderden kilometers al bestaande kustwegen uitkomen bij de monding van de Amazonerivier. ‘Voor het eerst zouden Surinamers dan over land naar Brazilië kunnen reizen en Braziliaanse vrachtwagens zouden kunnen opduiken in de straten van Paramaribo … Zou de markt van Paramaribo worden overspoeld met Braziliaanse producten, zoals rijst, suiker, auto’s, televisietoestellen en schotelantennes? Zouden er nog meer Brazilianen naar de stad en het bos komen? Aan de andere kant van het grote bos dat dicht bij de collegezalen van de universiteit van Suriname in Paramaribo begint en duizenden kilometers verder naar het zuiden overgaat in grote vlaktes voor vee en soja, is een reus uit zijn lethargische slaap ontwaakt.’ Brazilië is in hoog tempo bezig zijn economisch systeem op orde te brengen, internationale markten binnen te dringen en de hemel te bestormen met eigen vliegtuigen en satellieten, terwijl Suriname in de greep zit van zijn corruptieschandalen!
Een nieuwe mythe?
Van Dijck en zijn gezelschap, een Braziliaanse biologe, ontmoeten houthakkers, boeren en inheemsen. Elk jaar komen er geasfalteerde wegen van wel duizenden kilometers. Hierdoor wordt het Amazonewoud ontbost voor exploitatie. Stuwmeren zetten grote bosgebieden onder water. Kan de vernietiging nog worden gestopt, vraagt Van Dijck zich af? Hij is er somber over, want hij eindigt zijn boek met de laatste twee regels als volgt: ‘Wanneer we de realiteit niet erkennen en onze verantwoordelijkheid niet nemen, zal het economisch platform de Amazone zich steeds verder uitstrekken, voorbij de penseelstreken op het digitale palet. Het bos zelf is dan de nieuwe mythe.’
Pitou van Dijck, Naar het eind van de Amazone, Volendam: LM Publishers, ISBN: 9789460225314
Het Amazoneregenwoud is met een oppervlakte van 6,7 miljoen vierkante kilometer het grootste regenwoud ter wereld. De bossen spreiden zich uit over negen landen: Bolivia, Brazilië, Colombia, Ecuador, Frans-Guyana, Guyana, Peru, Suriname en Venezuela. Het grootste deel van het regenwoud ligt in Brazilië (ongeveer 65 procent). Het regenwoud ligt in een bekken dat grotendeels door de rivier de Amazone en de honderden zijrivieren wordt doorstroomd. De rivier bevat ongeveer 20 procent van het natuurlijke zoetwater in de wereld. In het Amazonewoud leven volgens het WWF-Brasil (het Braziliaanse Wereld Natuur Fonds) tienduizenden plantensoorten, ongeveer 2,5 miljoen insectensoorten en enkele duizenden soorten vogels en zoogdieren. Verder leven rond de Amazone meer dan 33 miljoen mensen. Van hen behoort ongeveer 5 procent tot de inheemse bevolking. Volgens het ANP is in de afgelopen veertig jaar meer dan 530.000 vierkante kilometer van het Amazonewoud door ontbossing verloren gegaan. Het heeft plaatsgemaakt voor onder meer weiden voor de extensieve veehouderij en soja- en suikerrietplantages.
RSS
Facebook
Twitter
