blog | werkgroep caraïbische letteren

“Mijn opvattingen zijn echt niet racistisch, Gerri Eickhof”

Laat de dreiging om voor racist uitgemaakt te worden niet boven de geschiedschrijving van de slavenhandel hangen, betoogt Piet Emmer.

Racisme staat midden in de belangstelling. Dat is terecht, want racisme maakt verschil tussen de Nederlanders op basis van huidskleur en afkomst en dat is schadelijk voor onze welvaart en onderlinge solidariteit. Bovendien heeft het racisme van de nazi’s een Europese moordpartij ontketend van ongekende omvang. Geen wonder dat het woord ‘racist’ een ernstige aantijging is, die de beschuldigde monddood maakt en uit onze maatschappij verbant.

prof. dr. Piet Emmer

Dat is precies wat NOS-verslaggever Gerri Eickhof heeft gedaan toen hij in een interview in de Volkskrant  mij zonder bewijs een ‘racistische professor’ noemde. In een brief op de opiniepagina nuanceert hij deze belediging weliswaar enigszins, maar zijn toelichting blijkt een samenraapsel te zijn van verkeerde citaties, onbegrepen wetenschappelijke begrippen en ondoordachte persoonlijke meningen.

Slavenverzet

Mijn opvatting dat de parlementen in de koloniale moederlanden en niet het verzet van de slaven een einde aan de slavernij maakten, noemt Eickhof racistisch. Het slavenverzet vormde weliswaar een constante verzwakking van het slavenregime, maar het kan geen verklaring vormen voor het plotselinge einde ervan. Ben je ook een racist als je het einde van de Duitse bezetting van Nederland aan de geallieerde overwinningen toeschrijft en niet aan het verzet hier ter plekke?

Eickhof herhaalt ook de mythe dat ik de beenruimte aan boord van de slavenschepen zou hebben vergeleken met die van vliegtuigpassagiers. Dat toont aan dat hij de desbetreffende passage in mijn slavenhandelboek niet heeft gelezen, want het woord beenruimte komt daar niet in voor. Wel berekende ik het aantal kubieke centimeters en daarna vervolgt mijn tekst met de mededeling dat een slavenreis gemiddeld zes weken duurde en een vliegreis ten hoogste 10 tot 12 uur, juist om aan te tonen hoe onmenselijk de vervoersomstandigheden van de slaven waren. Die essentiële toevoeging laat Eickhof bewust weg om mij van racisme te kunnen beschuldigen. Dat werpt een schril licht op zijn werk als journaalverslaggever en op zijn bewering te hechten aan ‘zorgvuldigheid en nuance’.

Een openbare verkoping van een in slavernij gehouden vrouw en haar twee kinderen in Suriname, 1839. Tekenaar onbekend. Beeld Nationaal Archief

Zijn de verre nakomelingen van de slaven in Noord- en Zuid-Amerika en Europa in materiële zin beter af dan de nakomelingen van de Afrikanen, die niet zijn weggevoerd? Oordeelt u zelf. Het gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking bedraagt in Ghana thans 2.223 dollar per jaar, in Suriname 7.966 dollar en in Nederland 53.048 dollar. Een geluk bij een ongeluk, zou je zeggen, maar Eickhof heeft liever dat deze cijfers onvermeld blijven omdat ze racistisch zouden zijn.

Vrijheidsideaal

En tot slot de vrijheid. Is dat een westers ideaal? Ja, het individuele vrijheidsideaal is ontstaan in de Europese steden met een effectief bestuur. Was je in Afrika vrij en geen lid van een collectief, dan kon iedereen je beroven, doden of tot slaaf maken. Een slaaf in Afrika wilde bij zijn eigenaar horen, die hem of haar kon beschermen en bij hongersnood te eten kon geven. Hoezo is het blanke vrijheidsideaal superieur? De feodale adel, horigen en lijfeigenen in Europa waren op dezelfde manier als de Afrikanen afhankelijk van elkaar. Wat heeft dat met racisme van doen?

Slavernijmonument – detail, Curacao

Viel de slavernij wel mee? Dat is een onzinnige vraag, want niets kan de onvrijheid van de slavernij compenseren. Wel is het nuttig om de materiële leef- en werkomstandigheden van de slaven te vergelijken met die van vrije arbeiders in die tijd. Naar gelang de periode en gebied pakt zo’n vergelijking in een enkel geval soms gunstig uit voor de slaven. Weer een geluk bij een ongeluk zou je zeggen, maar als het aan Gerri Eickhof had gelegen was dat nooit aan het licht gekomen.

Ik kan wel doorgaan met het ontzenuwen van Eickhofs beschuldigingen, maar de dreiging voor racist te worden uitgemaakt blijft voortaan boven de beoefening van de slavernijgeschiedenis hangen. Mocht een onderzoeker bijvoorbeeld ontdekken dat bij vrouwen in West-Afrika zowel het aantal calorieën in het voedsel als het kindertal kleiner waren dan bij slavinnen in Noord-Amerika, dan loopt hij of zij weer het gevaar een racist te worden genoemd. Als ‘better safe than sorry’ de leidraad wordt, kunnen we innovatieve methoden en inzichten wel vergeten. Eickhof wil dat elke bijdrage over het slavernijverleden erop hamert dat de slavenhandel en de slavernij afkeurenswaardig waren. Volgens mij weten we dat al. 


Piet Emmer is emeritus hoogleraar Geschiedenis aan de Universiteit Leiden en auteur van onder meer De geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel.

[Ontleend aan de Volkskrant, 21 september 2020.]

1 Trackback/Ping

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter