Michiel van Kempen met emeritaat
door Jerry Dewnarain en Hilde Neus
Op 31 januari j.l. nam Michiel van Kempen afscheid als bijzonder hoogleraar Nederlands-Caraïbische Letteren aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn afscheidsrede (tevens de tiende Cola Debrotlezing) droeg als titel: ‘Zwarte pracht: Caraïbische cultuur in tijden van transitie’; onder dezelfde titel Zwarte pracht verschijnt dit najaar een boek bij uitgeverij Van Oorschot en op 7 december opent een exposite in het Slot Zeist. Zijn aanwezigheid in en voor Suriname zal hiermee niet eindigen, hopen wij. Een terugblik op Van Kempens activiteiten.
Michiel (Michaël Henricus Gertrudis) van Kempen is hoogleraar Nederlands-Caraïbische Letteren, schrijver, dichter, letterkundige en Surinamist. Van zijn eigen hand verschenen romans, verhalen, essays, reisverslagen, scenario’s en gedichten (zie bibliografie). Michiel werd geboren op 4 april 1957 te Oirschot en studeerde Nederlands aan de Radbouduniversiteit van Nijmegen.
In 1983 vertrok hij naar Suriname en gaf daar les op het Havo. Naast zijn leraarschap stortte hij zich in het Surinaamse literaire bedrijf en tekende daar van alles over op. Zijn belang voor onze literatuur kan niet worden overschat. In de beginperiode publiceerde hij vooral bij De Volksboekhandel in Paramaribo. Eind 1987 keerde hij terug naar Nederland en bleef daar bloemlezingen maken, bundels met daarin gevarieerd werk van Surinaamse schrijvers en dichters. Of juist van één auteur, zoals Slory, Shrinivási, Cándani of Bernardo Ashetu.
In 2003 was zijn grote onderzoek af en werd gepubliceerd bij de Geus: Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur, Michiels proefschrift. Dat ook in vele Surinaamse boekenkasten staat te pronken en – in mijn geval – ook regelmatig wordt geraadpleegd. Want: je kunt het zo gek niet bedenken, maar als het een link heeft met de Surinaamse literatuur, staat het in dit proefschrift. In 2007 gaf Michiel zijn oratie nadat hij benoemd was tot buitengewoon hoogleraar. Zijn rede was getiteld Welcome to the Caribbean, darling! De toeristenblik in teksten uit de (voormalige) Nederlandse West. Zijn voorganger op de UvA was Bert Paasman, die Suriname ook enige malen bezocht en daar lessen verzorgde op het IOL. Hij gaf Surinaamse en Caribische literatuur. Michiel nam dit vak over en gaf er een nieuwe draai aan. Bekend waren de jaarlijkse collegeblokken met allerlei onderwerpen (ook met inbreng van andere deskundigen) waardoor geïnteresseerden (ook van buiten de universiteit) hun kennis over ons gebied konden verbreden. Ook bij het IGSR van de Anton de Kom Universiteit verzorgde hij een college biografie schrijven voor de Nederlands masters studenten Nederlands.
Zijn tomeloze inzet voor de Surinaamse letteren leverde Van Kempen in 1987 de Rahmān Khān-prijs op, en in 2004 de Nederlandse/Vlaamse ANV-Visser Neerlandia-prijs. In 2005 ontving hij aan de vooravond van de Surinaamse onafhankelijkheid het lintje voor de Officier in de Ere-Orde van de Gele Ster en in 2007 dat van Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. In 2009 ontving hij de Gaanman Gazon Matodja Award. In 2020 kreeg hij de ‘Pro Cooperatione’ van de Hongaarse Academie en in 2023 de Erepenning van de Universiteit van Amsterdam wegens zijn inzet voor diversiteit binnen dit instituut. En in 2024 kreeg hij de Everwinus Wassenbergh Penning voor zijn niet aflatende inzet voor de Nederlands-Caraïbische letteren.
Op 31 januari 2025 is Michiel van Kempen met emeritaat gegaan. Zijn afscheidsrede is hier na te kijken.
Opium voor de ziel
door Jerry Dewnarain
Mijn eerste kennismaking met Michiel van Kempen was niet persoonlijk. Ik had hem nog nooit ontmoet, totdat ik mijn goeroe Els Moor leerde kennen, waar Van Kempen vaak te vinden was als hij in Suriname verbleef. Thuis bij Moor maakte ik kennis met deze lange, humorvolle bakra, kenner van de Caribische literatuur en cultuur bij uitstek. Toentertijd (midden jaren negentig van de vorige eeuw) was ik als leraar Nederlands verbonden aan het Christelijk Pedagogisch Instituut (CPI). Om mijn lessen Nederlands interessanter te maken voor de leerkrachten in spé las ik vaak Surinaamse verhalen voor.
De boeken van Michiel van Kempen bespaarden mij veel kostbare tijd in verband met speurwerk: Van Kempen had al tal van Surinaamse verhalen gebundeld. Zo heb ik uit Woorden die diep wortelen (1992), Woorden op de westenwind (1994), Nieuwe Surinaamse Verhalen (1986), Verhalen van Surinaamse schrijvers (1989) en Hoor die tori! (1990) talloze lesuren besteed. Mijn leerlingen genoten van het voorlezen, maar ook zij mochten voor de klas voorlezen. Het werd op den duur een voorleeswedstrijd, elke vrijdag op het CPI, allemaal uit de boeken van Van Kempen. Onlangs ontmoette ik een oud-CPI’er die al langer dan vijftien jaar op een basisschool lesgeeft en ook haar verhalen put ze uit Van Kempen. Een zaadje was dus geplant…
Later werd ik zelf student van deze autoriteit op het gebied van onder andere literatuur. Zijn kennis over de Surinaamse en Caribische literatuur – en niet te vergeten de Caribische kunst – is breed. Zijn close reading van de teksten van de verschillende schrijvers maken je nieuwsgierig om verder te lezen. En die invloed heeft Michiel van Kempen op mij gehad. Ik las niet alleen de verplichte boeken voor de lijst, maar zijn kennis en literatuurdidactiek activeerde mijn intrinsieke motivatie. Samen met Els Moor zorgde Van Kempen voor kwaliteitslessen in de Surinaamse en Caribische literatuur op het IOL. Zo begreep ik de boeken van Derek Walcott, V.S. Naipaul, maar ook van Bea Vianen, Edgar Cairo, Astrid Roemer, Helman enzovoorts! Van Kempen richtte de Literaire Pagina op in 1987, deze werd overgenomen door Els Moor. Sinds haar overlijden voeren Hilde Neus en ik de redactie.
Deze docenten slaagden er niet in om mijn leeshonger te stillen, ze hadden mij opium gevoerd: ik raakte verslaafd . . aan het kopen (toen kon het nog in Suriname) en vooral het lezen van goede literaire boeken. Zij wisten mij precies te vertellen welke drug ik moest snuiven om leesplezier te beleven. Deze junk leefde in zijn eigen wereld, ik kwam maar niet uit mijn roes,
aangewakkerd door Els Moor en verergerd door Van Kempen. Ik liep de ene bieb in en de andere boekhandel uit . . Dankzij hun beiden heb ik nu kasten vol drugs in huis. En de verslaving kent thans geen grenzen. Er is geen genezing voor deze junk, want de twee leesbeesten hebben mij gemaakt tot een lesibakru!
Bibliografie
Van Kempen heeft ongelofelijk veel gepubliceerd. Hieronder zijn eigen werk, bloemlezingen, in- en uitleidingen (vooral bij poëziebundels). Dankzij zijn inzet hebben veel Surinaamse schrijvers het licht op zichzelf zien schijnen. De bekendheid van Surinaamse schrijvers, en later ook van de Caribische eilanden in Nederland, is vaak dankzij de introductie van deze persoon op het literaire veld door Michiel. Het meeste van zijn eigen werk is gepubliceerd door In de Knipscheer, en daaraan gekoppeld heeft tot aan vandaag die uitgever de meeste literatuur uit de West in haar portfolio. We reproduceren hier de gehele lijst van publicaties, zodat u een overzicht krijgt van de tomeloze inzet van Michiel voor de Surinaamse literatuur, maar deze dient ook als bron, mocht u iets willen lezen.
Proza
Windstreken. De Volksboekwinkel. 1992.
Bijlmer, oh Bijlmer! 1993.
Ik ben Nalini en ik ben een buitenbeentje. Kennedy Stichting. 1993.
Plantage Lankmoedigheid. In de Knipscheer. 1997.
Het Nirwana is een lege trein: reisverhalen over India. 2000.
Pakistaanse nacht en andere verhalen. In de Knipscheer 2002.
Vluchtwegen. roman. De Geus 2006.
Proza onder andere naam Mani Sapotille, Het tweede gezicht. De Volksboekwinkel, 1985. Winston Leeflang, Landmeten. In de Knipscheer, 1992. Winston Leeflang, Heer Slaapslurf. Kinderboek, Paramaribo 1993.
Poëzie
Wat geen teken is maar leeft. 2012.
Het eiland en andere gedichten. 2020.
Literatuurgeschiedenis
De Surinaamse Literatuur, 1970-1985. 1987.
Surinaamse schrijvers en dichters. 1989.
Woorden die diep wortelen. Foto’s: Szulc-Krzyzanowski. Tekst: Van Kempen. 1992.
Woorden op de westenwind. Foto’s: Szulc-Krzyzanowski. Tekst: Van Kempen. 1994.
Suriname-Catalogus Universiteitsbibliotheek van Amsterdam (met Kees van Doorne). 1995.
Tussenfiguren; schrijvers tussen de culturen (met Elisabeth Leijnse). 1998.
Wandelaar onder de palmen; opgedragen aan Bert Paasman. KITLV 2004.
Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Okopipi, 2002. (Proefschrift in 4 banden)
Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. 2003. (Handelseditie in 2 banden)
Welcome to the Caribbean, darling! De toeristenblik in teksten uit de (voormalige) Nederlandse West. UvA, Amsterdam 2007. (Oratie).
Shifting the Compass. Cambridge, 2013. (Red. met anderen).
Herinneren, verbeelden, begrenzen. 150 jaar Hindostanen hier en daar. 1e Jit Narain Lezing. Den Haag: 2018.
Het andere postkoloniale oog. Onbekende kanten van de Nederlandse (post)koloniale literatuur en cultuur. (Red. Van Kempen). 2020.
Biografie
Rusteloos en overal; het leven van Albert Helman. 2016.
Pionier en rebel; Het leven van Albert Helman (1903-1996). 2021.
Essays
De knuppel in het doksenhok. Paramaribo 1987.
De geest van Waraku. Kritieken over Surinaamse literatuur. 1993.
Suriname verbeeld. 1995.
Kijk vreesloos in de spiegel. Albert Helman, 1903-1996. In de Knipscheer, 1998.
Tussen droom en werkelijkheid: een keuze uit de literaire pagina van de Ware Tijd. Okopipi, 2001.
Cityscapes + birdmen. Foto’s J.M. Wessels. Tekst Van Kempen. Antwerpen 2010.
Bloemlezingen
Helias achterna. Nijmegen 1984. (Geschiedenis Nijmeegse letteren met bloemlezing, met M. Janssen Reinen).
Nieuwe Surinaamse Verhalen. De Volksboekwinkel, Paramaribo. 1986. Verhalen van Surinaamse schrijvers. 1989.
Hoor die tori! Surinaamse vertellingen. 1990.
Ander geluid. Nederlandstalige literatuur uit Suriname. (Jos de Roo met Van Kempen en F. Steegh.) 1991.
Michaël Slory, Ik zal zingen om de zon te laten opkomen. 1991.
Het Verhaal Aarde. 1992.
Sirito. 50 Surinaamse vertellingen. (Met J. Bongers) Kennedy Stichting, 1993. Privé Domein van de Surinaamse letteren; Het Surinaamse literatuurbedrijf in egodocumenten en verspreide teksten. Surinaams Museum, 1993.
Albert Helman, Adyosi/Afscheid. Nijmegen 1994. Spiegel van de Surinaamse poëzie. 1995.
Eeuwig Eldorado. Boekenweekmagazine 1996. CPNB.
Vrijpostige kwatrijnen: voor Hugo Pos. 1998.
Cándani, Zal ik terugkeren als je bruid. Amsterdam 1999.
Mama Sranan: twee eeuwen Surinaamse verhaalkunst. 1999.
Michaël Slory, In de straten en in de bladeren. 2000.
Een geparkeerde kameel: gedichten van Kamil Aydemir e.a. Dunya, 2002. Bernardo Ashetu, Marcel en andere gedichten. Okopipi, 2002.
Het dolpension van de hemel. Dunya 2003.
Septentrion, 33 (2004), no. 1, 1. Literatuur & maatschappij. Oso, 23 (2004),
nr. 1. (Met Peter Meel).
Noordoostpassanten; 400 jaar Nederlandse verhaalkunst over Suriname, de Nederlandse Antillen en Aruba. (Met Wim Rutgers) 2005.
Shrinivási 80. Jubileumbundel. (Met Effendi Ketwaru). 2006.
Voor mij ben je hier; verhalen van de jongste generatie Surinaamse schrijvers. 2010.
Bernardo Ashetu, Dat ik je liefheb; gedichten. 2011.
Astrid H. Roemer, Afnemend; 21 liefdesgedichten. Buku Bibliotheca Surinamica, 2012.
Michaël Slory, Torent een man hoog met zijn poëzie. 2012.
Onvoltooid. Nieuw Letterkundig Magazijn, jrg. 35, nr. 1, 2017. (Met Aart G. Broek).
Michaël Slory, Alsof men alles loslaat. Poëzie & proza. 2018. In Nepveu’s dreven; vriendenboek bij de 80ste verjaardag van Bert Paasman, 2019.
Jit Narain, Een mensenkind in niemandsland. Bloemlezing (Met Effendi Ketwaru), 2021.
Album van de Caraïbische poëzie. (Met Bert Paasman en i.s.m. Noraly Beyer), 2022.
Dat wij zongen. Twintig Caraïbische schrijvers om nooit te vergeten. (Met Julien Ignacio en Raoul de Jong), 2022.
Vertalingen/tekstuitgaven
Jit Narain, Waar Ben Je Daar/Báte huwán tu kahán. 1987.
Kardi Kartowidjojo, Kèhèng. Cultuurstudies. (Met Johan Sarmo en Hein Vruggink), 1989.
Cándani, Ghunghru tut gail/ De rinkelband is gebroken. 1990.
Jit Narain, Waar Ben Je Daar/Báte huwán tu kahán. (Met Effendi Ketwaru), 2018.
Albert Helman, De stille plantage. (Met Henna Goudzand Nahar). 2019, Tekst in context 14.
Ken Mangroelal, Ik waan mij hier slechts. 2020.
Marius Atmoredjo, Loslaten zullen ze nooit meer. Gedichten. Illustraties van Robert Bosari. 2022.
Anton de Kom, Wij slaven van Suriname. (Met Henna Goudzand Nahar.) 2022, Tekst in context 16.
Theater
De telefoon, eenakter (1992).
Burenruzies, eenakter (1994).
De eer van het lintje (1994, gespeeld door Felix Burleson).
Maatpak, eenakter (2003, gespeeld door Felix Burleson)
Voor de harten van het licht, werk van Edgar Cairo 1992.
Scenario’s
Brokopondo, verhalen van een verdronken land. (Film van John Albert Jansen) 1994.
En nu de droom over is . . De dichter Michaël Slory. (Film van John Albert Jansen) 1996.
Shrinivási: verlangen niet en eindelijk geen verdriet (Film van Ram Soekhoe) 2001.
Wie Eegie Sanie (Film van John Albert Jansen) 2004.
[De Ware Tijd Literair, 31 januari 2025]
RSS
Facebook
Twitter
