Loslaten zullen ze nooit meer
door Jerry Dewnarain
Marius Atmoredjo, een derde generatie Surinamer van Javaanse afkomst, woonachtig in Nederland, heeft in maart 2022 zijn debuut gemaakt met zijn poëziebundel Loslaten zullen ze nooit meer. Deze bundel telt twintig gedichten. De uitgave is een bijzondere, omdat die de eerste Surinaams-Javaanse gedichtenbundel is die bij een uitgeverij is verschenen en wel bij uitgeverij In de Knipscheer. Deze uitgeverij staat bekend om het uitgeven van literatuur uit Suriname en Caribisch- Nederland.
De publicatie is belangrijk voor de Surinaams-Javaanse literatuur. In vergelijking met de literatuur van de Afro-Surinamers en de Hindostanen is die van de Javanen nog in kinderschoenen. Er is tot heden weinig literatuur geschreven die behoort tot de Surinaams-Javaanse literatuur. Daarom is de verschijning van Atmoredjo’s bundel toe te juichen.
Atmoredjo schrijft zijn gedichten in het Nederlands met hier en daar woorden geleend uit het Surinaams-Javaans. Hij haalde bij het schrijven van zijn gedichten zijn inspiratie uit verhalen over zes generaties Surinaamse Javanen. Deze verhalen beginnen al bij het vertrek uit Java en eindigen uiteindelijk in Nederland. De gedichten vertellen onder andere het moeilijk leven van de contractarbeiders, het leven in Lelydorp, de positie van de Javaanse vrouw, heimwee, armoede, hoop, maar ook de veerkracht van de ‘Javaan’ die op zoek is naar zijn identiteit.
Elke persoon die naar het buitenland vertrekt oftewel emigreert, neemt met zich mee: zijn taal, zijn geloof, zijn waarden en normen, een onuitputtelijke dosis herinneringen, angsten, heimwee, maar ook veel hoop. Al deze aspecten komen in het nieuwe land onder druk te staan. Ondanks het feit dat hij economisch onmisbaar is als werkkracht in het nieuwe land wordt hij geminacht, gediscrimineerd, gemarginaliseerd en heden ten dage wordt hij zelfs als indringer beschouwd. Of zoals men hen tegenwoordig noemt, de nieuwkomers. Bovendien blijf je die eeuwige allochtoon/buitenlander.
De volgende generatie ontworstelt zich dus uit die katibo en durft erover te praten en of te schrijven. Mario Atmoredjo heeft het lot van onder andere zijn familie in deze bundel concreet uitgebeeld door zich te plaatsen in het leven van zijn moeder, grootmoeder en andere nazaten. De gedichten beschrijven het verloren gaan van dromen. Het is in principe een vorm van geschiedschrijving in de vorm van gedichten: een eerbewijs aan zijn hardwerkende voorouders. Misschien zijn deze gedichten ook een spiegel voor de dichter zelf die ook ooit als emigrant uit Suriname is vertrokken om zich in een nieuw land, Nederland, te gaan vestigen: een vicieuze cirkel? Zie het onderstaande gedicht Op zoek.
Op zoek
Ik heb land en zee afgereisd
op zoek naar de enige
die mij rust kan geven
Ik ga terug naar
de puinhopen
die ik heb achtergelaten
Maar diep in mijn hart
schuilt die ene rust
die je ooit als kiem had gelegd
maar die niet eerder naar boven kwam
dan op de dag dat ik weer
diep ben gaan graven.
Het bovenstaande gedicht doet mij denken aan Shrinivāsi’s volgende gedicht.
Omdat de wereld mijn huis is
heb ik tussen de anderen gewoond
heb ik andere klimaten geproefd
ben ik op mijn tocht over de aarde
terug naar de boom in de avond
voor reflektie en ongebreidelde rust
sluit ik langzaam de keten van reizen
voor het licht in mij raakt uitgeblust
Het gedicht Tastbaar (de eerste twee strofen)
Het enige en tastbare ligt in mijn hand
haar foto met een nummerplaat op haar borst
genomen ergens in een depot
op een ver eiland
met haar naam erop
waarschijnlijk gekregen van haar moeder
misschien omdat die zo mooi klonk
Sarinah
Als ze aanmeert
in het nieuwe land
herhalen de bewoners haar naam
Sari-noh-triest hè
Ook de dichter Jit Narain heeft over zijn voorouders gedicht. Hij zegt het volgende.
denkend aan mijn voorouders
ben ik
van vreugde vervuld
overrompeld door het kwaad
in eigen land
zochten zij hun heil
in Sri RamTapu (eiland van God Ram)
Bea Vianen
De grootmoeder van Marius Atmoredjo was 26 jaar oud toen zij in 1908 van Midden-Java naar Suriname vertrok om als contractarbeider in Commewijne te werken. De moeder van schrijfster-dichteres Bea Vianen, Angela Ramkoemari Hira 759/Qq, heeft een grote invloed gehad op Bea Vianen. Zij was anderhalf jaar toen zij naar Suriname kwam. Haar vroege dood heeft Bea Vianens leven sterk beïnvloed en haar beziggehouden. Zowel in haar romans als in haar poëzie is het gemis van haar moeder te merken. Ook de zoektocht naar haar identiteit en zelfbevrijding zijn thema’s uit haar oeuvre. Daarom is het ook interessant te weten wie Angela Ramkoemar Hira is geweest. Vianen dicht over haar moeder:
Angela Ramkoemari Hira 759/Qq
Traject
Stamboom 759 QQ
De schaduw van deze manjaboom ontluistert schaduw
Uwer traditie die de schaduw is van mishandeling:
Kilometers vooruit lopen heet in deze jungle de weg
Doodvallen het laatste traject
Conclusie
De debuutbundel van Marius Atmoredjo is een rijke aanwinst voor de Surinaamse literatuur. Met de uitgave van zijn bundel is een begin gemaakt met de Surinaams-Javaanse dichtkunst binnen de Surinaamse literatuur. Deze bundel geeft aan dat er raakvlakken zijn geweest met de Brits-Indische contractarbeiders. De gedichten belichten dezelfde thema’s. De gedichten van Shrinivasi, Jit Narain en Bea Vianen zijn het bewijs in dit artikel. De raakvlakken liggen veelal op hun leefsituatie, de ontberingen van de verkapte vorm van slavernij, heimwee, op zoek naar identiteit, armoede en hoop.
Marius Atmoredjo, Loslaten zullen ze nooit meer. Gedichten met illustraties van Robert Bosari. Haarlem: In de Knipscheer. 2022. ISBN 9789493214705
Shrinivāsi, Sāngām/Ontmoeting. Aktua-Print. Eerste druk december 1991.
Jit Narain, Een mensenkind in niemandsland. Bloemlezing samengesteld door Michiel van Kempen & Effendi N. Ketwaru. Met een inleiding door Satya Jadoenandansing & Geert Koefoed. Haarlem: In de Knipscheer. 2021. ISBN 9789493214231.
Bea Vianen, Begraaf mij in dit gruis. Gedichten. Paramaribo: Uitgeverij Okopipi. 2002.
[dWTL, 22 juli 2022]
RSS
Facebook
Twitter
