Liever hoge nood dan snode dood
Parelmoerpoeder van Clyde R. Lo A Njoe
door Ezra de Haan
Clyde Lo A Njoe (1948) is iemand die je blijft verbazen. Als kunstenaar verwierf hij roem en aanzien als medeontwerper en schilder van het Orakelkunstuurwerk van Holland-Nagasaki Village in Nagasaki (Japan) en van het monument van de nieuwe basiliek van de Virgen de Guadeloupe te Mexico. Tegelijkertijd was hij actief als dichter. Zo verscheen in 1980 de tweetalige dichtbundel Dansen/ Baliamentu, in 1982 Doodverf en zeven jaar later Echolood. Daarna werd het stil. Tot 2015 toen Mijn lief mijn leed werd gepubliceerd. Een mooie dichtbundel die, net als Dansen/ Baliamentu, gedichten bevatte waarin muziek een grote rol speelde. Parelmoerpoeder is zijn jongste wapenfeit, een kloeke roman met de dikte van het telefoonboek van Mexico City. Met zijn 675 pagina’s is het een boek dat bij voorbaat al indruk maakt.
Parelmoerpoeder is een ambitieus project waaraan de auteur jaren moet hebben gewerkt. Het is een epos dat ogenschijnlijk eenvoudig begint met de ontmoeting van de twee belangrijkste karakters in de roman. Dird, een armlastige kunstenaar, en Esther Anders, een jonge joodse vrouw die aan een ongeluk een slepend been heeft overgehouden. Wanneer Dird haar met twee zware boodschappentassen ziet slepen, biedt hij aan ze voor haar te dragen. Als hij ze dan ook nog eens alle trappen op naar haar woning zeult, noemt Esther hem al snel ‘haar lieve jongen’. Ze nodigt hem uit nog eens langs te komen. Dird laat die kans niet lopen en van het een komt het ander. Er ontstaat een romance. Als een ware Shéhérazade weet Esther Anders Dird niet alleen met haar schoonheid maar ook door middel van het vertellen van verhalen aan zich te binden. Zo leert hij niet alleen haar levensverhaal kennen maar ook dat van haar ouders. Steeds stopt ze echter halverwege het ongelooflijke verhaal, zodat de kunstenaar wel terug moet komen.
Het verhaal dat in delen tot Dird komt, behelst het verhaal van Esthers ouders, twee Duitse joden. Haar vader past zich steeds als een kameleon aan, zelfs wanneer Nederland bezet is en hij te maken krijgt met de Jodenvervolging. Ieder bezoek van een Duitser aan de slagerij waar hij werkt, levert hartkloppingen op. Door bewust onbeholpen Duits te spreken weet hij zijn Duitse klanten om de tuin te leiden. Zijn vrouw, die nooit het accentloos Nederlands machtig is geworden, moet daarom gedurende die periode buiten beeld van de bezetter en mogelijke verraders blijven. En terwijl zij haar dagen binnenshuis slijt is haar man, samen met zijn baas, druk doende de slagerij draaiende te houden en klanten en onderduikers van voedsel te voorzien. Hierdoor komen ze in contact met zowel het verzet als de zwarthandelaars.
Clyde Lo A Njoe toont hiermee aan dat de wereld van die dagen minder zwartwit was dan we doorgaans denken. Overleven was alleen mogelijk als je werkelijk alle opties overwoog. Soms viel er niet aan te ontkomen tegen collaboratie aan te schurken, als datgene wat het opleverde belangrijker was. Ook viel verraad onder de mogelijkheden die overwogen werden om tegenstanders of mogelijke verraders te elimineren. Parelmoerpoeder schenkt vooral aandacht aan al die anoniem gebleven verzetshelden, de mensen die deden wat er gedaan moest worden, ondanks dat ze daarmee hun leven in gevaar brachten. De diamantair Johan Aspen is daar een goed voorbeeld van. Hij bezorgt de ouders van Esther de papieren en documenten die niet alleen tijdens de oorlog maar zelfs daarna voor authentiek werden aangezien. Het waren persoonsbewijzen die door een groepje kunstenaars en grafici werden gekopieerd en vervalst. Zonder hen waren al die joden, zigeuners, communisten en vrijmetselaars kansloos geweest. Dird begrijpt dat hij een stuk geschiedenis leert kennen dat erom vraagt vastgelegd te worden. Het brengt hem in een aparte situatie die hij zowel met zijn beste vriend Rousse als met Esther bespreekt.
‘Jij bent geen ghostwriter,’ zoals dat zo mooi heet, beweert ze dan, ‘integendeel: jij schrijft een verhaal. Waarvoor ik, Esther Anders, je bepaalde ingrediënten en componenten aanlever. Gelijktijdig bén ik deel van dit verhaal, zoals jij dat gaandeweg ook bent geworden.’ Zo verklaart ze telkens mijn betrokkenheid. ‘Mijn verhaal belandde in een stroomversnelling, toen jij in beeld kwam. Je kunt toch niet stellen dat de ervaringen van mijn ouders, grootouders geen effect hebben gehad op mijn huidig en toekomstig leven? Dat zou de meest miserabele ontkenning zijn van mijn eigen identiteit en van de onafwendbare loop der dingen.’
Wanneer Dird op pagina 265 dit aan Rousse vertelt, heeft hij er geen idee van hoe profetisch deze woorden zullen blijken. Want sommige gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, met name die waarbij haar vader was betrokken, hadden niet alleen gevolgen voor toen, maar ook voor de toekomst. Met name voor Esther. Verliefd als Dird echter is, blijft hij hangen in het geduldig neerschrijven van al die ongelooflijke verhalen waarin Esthers vader, en de mensen met wie hij samenwerkte, steeds weer door het oog van de naald kropen. Los daarvan is Esther allesbehalve hulpbehoevend. Haar been mag dan problemen opleveren, daar blijft het ook bij. Ze is als zakenvrouw zeer geslaagd, verhuurt huizen, heeft een klein hotel en is vooral bezig met haar parelmoerpoeder en de wereldwijde verkoop daarvan.
‘Het is inderdaad schitterend! Het geeft je huid die subtiele eiglans. Tegelijkertijd parelt het, om een toepasselijke kwalificatie te gebruiken. Het effect is uniek, naar mijn idee, maar ik durf niets te zeggen over het ‘opmonteringseffect’, dat jij zojuist beschreef. Ik zie wél dat jij er, ondanks de rusteloze nacht die je achter de rug hebt, zo fris als een hoentje bijzit. ‘Ik kijk geconcentreerd naar het gezicht tegenover me. ‘Komt dat nou écht door dat parelmoerpoeder, Esther, liefje? Je ziet er grandioos uit, maar ik weet niet beter,’ oordeel ik zo eerlijk mogelijk over het effect van het wonderbaarlijke spul.
Dird geniet vooral van haar Bourgondische levensstijl die zich kenmerkt door het roken van sigaren, heerlijk eten en, niet te vergeten, het consumeren van de nodige hoog-kwalitatieve alcohol. Voor iemand als Dird die de kost verdient op de visafslag van IJmuiden, een traktatie die er niet om liegt.
De lezer van Parelmoerpoeder wordt, naarmate het boek vordert, met een dilemma geconfronteerd. Vanzelfsprekend wil hij álles weten over de ouders van Esther en alle randfiguren die in hun leven een rol hebben gespeeld, tegelijkertijd is hij nieuwsgierig naar het verloop van de liefde tussen Esther en Dird. Gaat er gebeuren wat ze hem keer op keer belooft, maar ‘waar ze nog niet aan toe is’? Of houdt ze de kunstenaar aan het lijntje, zoals ze dat ook met haar nooit eindigende verhaal lijkt te doen? Is er misschien sprake van een ander… En alsof dat al niet ellendig genoeg voor Dird is, moet Esther ook nog eens geopereerd worden…
Clyde Lo A Njoe. Foto © Harry van Kesteren
Doordat Clyde Lo A Njoe geen detail uit de weg gaat en van alle figuranten in het verhaal ook nog eens hun anekdotes neerschrijft, moet je soms stevig doorlezen om bij het verhaal van Esthers ouders of de romance uit te komen. Pas wanneer al die schakeringen van alle verhalen en vooral alle verbanden die ze met elkaar hebben duidelijk worden, komt het ware idee van Parelmoerpoeder tot je. De auteur toont op een volstrekt authentieke wijze aan dat ons denken over het verleden, en zeker over de Tweede Wereldoorlog, veel te simpel is. In die dagen kon de kleinste fout enorme gevolgen hebben.
Lo A Njoe laat tevens zien dat die oorlog doorklinkt tot op de dag van vandaag. Zelfs nu de hoofdrolspelers langzaam maar zeker van het toneel verdwijnen, nemen hun kinderen de lusten en lasten, de herinneringen en de schaamte van hen over. Soms met vergaande gevolgen voor henzelf of hun geliefde. Je bent geneigd te spreken over een noodlot wanneer een gebeurtenis zo ver in het verleden en een ontmoeting in het heden samenkomen en het tot noodlottige gevolgen leidt. In een roman als van Clyde Lo A Njoe heb je het over een duizelingwekkend Perzisch tapijt waarop je, hoe langer je kijkt, steeds meer taferelen ontwaart. Meesterlijk met elkaar verknoopt tot een epos dat van generatie tot generatie verteld moet gaan worden.
Clyde R. Lo A Njoe, Parelmoerpoeder. Roman. Haarlem: In de Knipscheer, Paperback, 678 blz., € 24,50 ISBN 978-90-6265-909-8. Eerste druk april 2016.
[van Literatuurplein.nl]
Clyde Lo A Njoe wordt zaterdagmiddag 25 juni geïnterviewd door Michiel van Kempen bij boekhandel Donner in Rotterdam. Klik hier voor meer informatie.
RSS
Facebook
Twitter
