blog | werkgroep caraïbische letteren

Kurá van Willem van Lit (3)

Dit is deel 3 van de synopsis van Kurá, het nieuwe boek over de situatie op de Nederlands Caribische eilanden dat binnen afzienbare tijd zal verschijnen.

Zelfredzaamheid… Foto © Michiel van Kempen

Zelfredzaamheid
Als voornaamste element van het goede leven kwam in de interviews naar voren dat mensen in staat moeten zijn hun leven naar eigen inzicht in te richten. Een van de geïnterviewden specificeerde dit: zelfredzaamheid moet op sociaal, cognitief en intellectueel vlak vorm krijgen. Daarin zit autonomie, maar zeker ook het grote belang van menselijke betrekkingen besloten. Tegelijkertijd zei hij dat hier juist het probleem zit omdat er enorme onwetendheid heerst op de eilanden. In dit perspectief kwam in de gesprekken het begrip Bildung naar voren, samen met zelfrespect en (zelf)vertrouwen. Het zijn begrippen die logisch samenhangen met zelfredzaamheid. Bij Bildung – een Duits denkbeeld – gaat het om educatie in de meest brede zin waar ook morele vorming toe hoort. En dit om waardigheid in de volle omvang te realiseren. Het gaat hierbij tevens om het idee dat mensen op volle kracht gerichte activiteiten weten te ontplooien, die gericht zijn op het goede leven op alle niveaus (van individueel tot nationaal). Een van de mensen gaf aan dat het van het grootste belang is het onderwijs op de eilanden te humaniseren en dat wil zeggen dat het dan gaat om educatie in de meest brede zin: cognitief, sociaal, ethisch, maar ook aandacht voor leefstijl met aandacht voor gezondheid en voeding.
Velen zeggen dat als men wil werken aan de ontwikkeling van de samenleving, men het zélf zal moeten doen. Men moet zeker niet rekenen op de overheid. Die staat ontwikkeling in de weg. Een voorbeeld daarvan is het initiatief Hérstelling, waarbij renovatieprojecten van onder andere monumenten (zoals fort Beekenburg) op Curaçao met probleemjongeren werden opgezet. Dat initiatief is om vage politieke redenen de nek omgedraaid.
Bij zelfredzaamheid betrekt men ook het collectief: men wil in samenwerking met anderen projecten opzetten en dat wil zeggen dat samenwerking vertrouwen vergt. Velen laten weten dat dit meestal ontbreekt. Er is een groot gebrek aan zelfreflectie en zelfkritisch denken. Men geeft ook aan dat mondigheid ontbreekt en dat mensen angstig zijn voor represailles als ze hun mening geven. Een aantal spreekt zelfs van actieve onderdrukking en dwang; men wordt door de omgeving of zelfs door de politiek kort gehouden. Het tekort aan vertrouwen belet samenwerking. Sommigen zeggen daarbij ook dat er mensen zijn die niet wíllen samenwerken om onbegrijpelijke redenen.

foto © Aart G. Broek

Bij zelfredzaamheid hoort vertrouwen. Uit de gesprekken komt naar voren dat veel mensen zich vastklemmen aan hoop. Hoop en vertrouwen lijken op elkaar; toch is er een wezenlijk verschil. Bij vertrouwen gaat het om een overwogen inschatting van een situatie met het daarbij behorende risico. Dat wordt gevolgd door een zekere overtuiging en durf zich afhankelijk te stellen van iemand of van een (geïnterpreteerde) situatie. Daarna volgt een actief engagement waarbij men het risico met de kans op goede afloop op een redelijke manier blijft volgen; hierbij overweegt men ook alternatieven. Hoop daarentegen is vrijblijvend en is een toekomstverwachting dikwijls tegen beter weten in. Hoop veronachtzaamt veranderingen in de omgeving of de context. Er vindt geen overweging en inschatting van risico’s plaats en is in die zin minder rationeel. Hoop moet je koesteren, vertrouwen verdienen. Vertrouwen hangt meer samen met het streven naar een goed leven; hoop zit meer in de hoek van geluk. Een levensplan veronderstelt enige mate van overweging, beraad, reflectie en planning (al is die misschien rudimentair). Bij geluk laat men het over aan het toeval en ontbreekt ook sociaal engagement. Deze gedachte komt later nog terug als ik het heb over ‘fortuna’, het lot en het succes van loterijen met de gedachte: “werken brengt je niks; daarom naar het nummerkantoor”.
Het is exact wat de geïnterviewden mij vertellen: (zelf)vertrouwen en het goede leven hebben alles met elkaar te maken. Als vertrouwen ontbreekt, valt de bodem weg uit samenwerking. Hierdoor nemen de kansen om tot een goed leven te komen, af. Dit is tegelijkertijd het kernprobleem bij het ontwikkelen van zelfrespect en zelfredzaamheid.
Maar hier staat iets tegenover. Op de eilanden zijn er veel mensen die niets anders kunnen dan overleven door de grote armoede en uitzichtloosheid waar ze mee te maken hebben. Armoede is geweld én de belangrijkste oorzaak van wantrouwen. Mensen in die situatie hebben niet de luxe te denken aan een levensplan. Ze kunnen alleen maar hopen en hun aandacht richten op geluk.
Een aantal zegt dat het uiteenvallen van het land Antillen in 2010 het gevolg is geweest van het gebrek aan vertrouwen. Dat was al eerder zo toen Aruba in 1986 zijn status aparte kreeg. Vertrouwen regelt sociale banden. Als het ontbreekt, volgt teloorgang; de eilanden waren uiteindelijk elkaar liever kwijt dan rijk. Op deze manier ging ook het gezamenlijk werken aan het goede leven verloren. En dit is dan ook de reden dat de meesten met enige spijt praten over dit verlies. Men betreurt het gebrek aan vertrouwen en in feite voor een deel het verlies aan de collectieve zelfredzaamheid. Het is des te meer een sein van zwakte; zo ervaart men dat.

mispel / foto © Aart G. Broek – 2018

Zelfredzaamheid vereist dat men op maatschappelijk niveau actief moet zijn. Een van de mensen zegt dat men op de eilanden vooral aandacht heeft voor het fysieke deel van de mens (o.a. dans, muziek, fysieke schoonheid e.d.) en cultuur. Voor andere zaken is veel minder aandacht, zoals zorg voor het milieu, de economie, het onderwijs, de gezondheidszorg. Hij zegt dat men interesse moet hebben voor veel meer leefgebieden, maar dat ontbreekt.

Klik hier voor het vervolg, deel 4

1 Trackback/Ping

Your comment please...

  • RSS
  • Facebook
  • Twitter