Kan poëzie de wereld redden?
door Thomas Vaessens
Het is een sleutelscène uit Ian McEwans Saturday: Daisy Perowne staat naakt en zwanger in de kamer, het middelpunt van een luguber gijzelingstafereel. Twee onbehouwen, agressi
eve, met messen gewapende mannen lijken haar te gaan verkrachten, onder het toeziend oog van haar welgestelde en cultureel onderlegde ouders. White trash komt wraak nemen op smaak, beschaving en welvaart. Maar dan leest Daisy Matthew Arnolds gedicht ‘Dover Beach’ voor. Het ongelofelijke gebeurt: een van de overvallers raakt ontroerd door de voordracht, waarna hij gemakkelijk te overmeesteren is en de overval met een sisser afloopt.
Nogal wat critici plaatsten vraagtekens bij McEwans scène: was dit niet al te naïef? Te karikaturaal? Gleed de auteur hier niet weg in onvervalste kitsch? “This is a good example of how too long in the literary bubble may cut you off somewhat from real life”, schreef bijvoorbeeld David Baddiel in The Times. In Nederland vond Barber van de Pol hetzelfde (‘zo soft dat het hele boek er acuut door in een draak verandert’). Het zou best kunnen dat Baddiel en Van de Pol gelijk hadden, maar dat neemt niet weg dat McEwan lang niet de enige is die Arnolds negentiende-eeuwse ideologie van de cultuur weer op de agenda zet.
Vandaag legt Anil Ramdas, in de Volkskrant verwikkeld in een interessante discussie met Joost Zwagerman, een verband tussen Wilders’ electorale succes en de culturele verwaarlozing van laaggeschoolde blanken. Waar Paul Scheffer de stelling verdedigde dat “de oude sociale kwestie” van blanke arbeiders zou zijn opgelost, daar meent Ramdas dat de blanke laaggeschoolden alleen maar van de radar zijn verdwenen. Ze hadden immers een huis en een auto. En ze konden op vakantie. Maar aan hun laaggeschooldheid is intussen niets veranderd. Ramdas:
“Ze zijn in culturele zin verwaarloosd. In plaats van ze deel te laten nemen aan de wereld van literatuur, poëzie, muziek en kunst, werden ze afgescheept met SBS- en RTL-amusement. Met Oh Oh Cherso en RTL Boulevard”.
Waar deze culturele verwaarlozing toe geeft geleid? Tot een op internetfora steeds beter zichtbare, boze white trash: In Ramdas woorden tot “mensen die zich niets aantrekken van fatsoensnormen en lijden aan een ernstig gebrek aan zelfbeheersing”. Het is deze groep die volgens Ramdas door Wilders effectief is gemobiliseerd.
Mij trof in Ramdas analyse vooral de suggestie dat “de wereld van literatuur, poëzie, muziek en kunst” reddend kan zijn in de huidige crisis.
Naïef? Karikaturaal? Kitsch?
In Den Haag staat een bruin kabinet te trappelen om, gebruik makend van Wilders’ electorale succes, de vingers van Rechts Nederland te gaan aflikken. Het kan geen toeval zijn dat dit kabinet juist op kunst en cultuur fors wil bezuinigen. Te vrezen valt dat we ons ook over de plannen voor het onderwijs weinig illusies hoeven te maken.
[overgenomen van De Amsterdamse Lezing, 28 september 2010]
RSS
Facebook
Twitter
